مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

دلائل النبوة و معرفة أحوال صاحب الشريعة (بيهقى)، اثر ابوبكر بيهقى، يكى از آثار مهم در زمينه دلائل‌نگارى است كه به شيوه روايى و با نقل احاديث مبتنى بر معجزات و دلائل پيامبر(ص)، سعى در اثبات پيامبرى حضرت محمد(ص) دارد. «كتاب دلائل النبوه بيهقى در اصل تاريخ زندگى پيامبر اسلام است؛ تاريخى كه با تكيه اساسى بر معجزات آن حضرت، رنگ و بوى خاص دلايل و معجزات به خود گرفته است. اين اثر در قرن پنجم هجرى به نگارش درآمده است و نویسنده آن با برخوردارى از منابع حديثى گران‌قدر، اثرى پررنگ در اين زمينه به وجود آورده است. اگرچه در بعضى موارد از حقيقت فاصله گرفته و بعضى روايت‌هاى ضعيف را نيز پذيرفته است، دلائل النبوه بيهقى اثرى ارزشمند در تاريخ اسلام است و منبعى مهم در تاريخ پيامبر بشمار مى‌رود»[۱] «بيهقى در اين كتاب، معجزات و خوارق عاداتى را نقل مى‌كند كه بسيارى معتبر و برخى ضعيف و قابل خدشه‌اند. مورخان و سيره‌نويسان پس از بيهقى، اين كتاب را مرجعى استوار و معتبر براى خود دانسته‌اند و موثق شمرده‌اند»

«دلائل النبوة و معرفة أحوال صاحب الشريعة (بيهقى)»، اثر ابوبكر بيهقى، يكى از آثار مهم در زمينه دلائل‌ نگارى است كه به شيوه روايى و با نقل احاديث مبتنى بر معجزات و دلائل پيامبر (ص)، سعى در اثبات پيامبرى حضرت محمد (ص) دارد. اين كتاب به شيوه روايى، زندگى پيامبر را در 122 فصل مطرح مى‌ كند. عناوين كتاب چنين مواردى را در بر مى‌ گيرد: در قبول اخبار، در اختلاف احاديث، مجموعه ابواب مولد پيامبر، نام‌ ها و كنيه‌ هاى حضرت محمد، در مورد صفات پيامبر، اخبار مربوط به شمايل پيامبر، زهد و پارسايى وى، همنشينى با فقرا و اهل صفه، مثل پيامبر و مثل امت او، پيشگويى سيف بن ذى‌ يزن درباره آينده پيامبر، تجديد بناى كعبه، بعثت، اسلام آوردن اطرافيان پيامبر كه به‌ صورت مجزا به آنها مى‌ پردازد، وفات ابوطالب و خديجه، حديث اسراء، ازدواج‌ هاى پيامبر، جنگ‌ هاى ايشان و... بيهقى در اين كتاب، معجزات و خوارق عاداتى را نقل مى‌ كند كه بسيارى معتبر و برخى ضعيف و قابل خدشه‌ اند. مورخان و سيره‌ نويسان پس از بيهقى، اين كتاب را مرجعى استوار و معتبر براى خود دانسته‌ اند و موثق شمرده‌ اند.

دروس في العقائد الإسلامية، اثر آیت الله ناصر مكارم شيرازى است كه به زبان عربى و در عصر حاضر نوشته شده است. اين كتاب پيرامون اصول اعتقادات نگارش يافته است. ساختار كتاب، پس از مقدمه مؤلف، به پنج فصل تقسيم يافته است: فصل اول، در معرفت خداوند، فصل دوم، در عدل الهى، فصل سوم تا پنجم، در شناخت نبوت، امامت و معاد است.

یکی دیگر از اصول اساسی عقاید اسلام ، نبوت می باشد که کتاب حاضر به بررسی این اصل مهم پرداخته است . بحث نبوت ، علم و نبوت، نبوت در قرآن ، نبوت خاصه ، عامه ، نبوت خاتم الانبیاء ، شرح حال برخی از انبیاء بخشی از مطالب مطرح شده در کتاب می باشد.

النبوات، اثر تقی‎الدین ابوالعباس احمد بن تیمیه (متوفی 728ق)، کتابی است پیرامون نبوت و پیامبری و معجزات پیامبران که با تحقیق عبدالعزیز بن صالح طویان، چاپ و عرضه شده است. برخی در نسبت این کتاب به ابن تیمیه تشکیک کرده‎اند، اما سیاق و روش نگارش، دقیقا همان روش ابن تیمیه است. این کتاب در حقیقت پاسخ به اشکالات اشاعره است که به‎زعم او از مخالفان می‎باشند. او در این کتاب بسیار به ابوالحسن اشعری، باقلانی، جوینی و غزالی حمله می‎کند و تلاش می‎کند که این افراد را در زمره مخالفان سلف قرار دهد. هدف اصلی مؤلف از نگارش کتاب، بیان روش صحیح در اثبات پیامبری است. مقدمه دارای دو مبحث می‎باشد. در مبحث نخست، در ضمن هشت مطلب، به موضوع و محتوای کتاب اشاره گردیده و در مبحث دوم، زندگی مفصلی از نویسنده، ارائه گردیده است. نویسنده در ابتدا، به بیان مفهوم «خارق‎العاده» پرداخته است. سخن در این بخش، بیان مفهوم و مقصود از خرق عادت است. ابن تیمیه از به‎کارگیری لفظ معجزه برای اعمال خارق‎العاده‎ای که از پیامبران صادر می‎شود ابا داشت؛ ازاین‎رو در ابتدای کتابش به نقد بحث عادت بشر و خرق عادت می‎پردازد. او می‎گوید: آیتی که پیامبر ارائه می‎کند باید خارق عادت باشد؛ به این معنا که نباید امری عادی و معمولی برای بشر باشد. این آیه نباید اختصاص به پیامبر داشته باشد و هر خارق‎العاده‎ای آیت نیست؛ به این معنا که برخی کارها برای برخی افراد معتاد و طبیعی است، اگرچه برای برخی دیگر غیر معمولی و غیر عادت است. همان گونه که کارهای پزشکان، فقیهان و ادیبان برای صنف خودشان معتاد است و خارق‎العاده به حساب نمی‎آید. در فصل دوم، استعمال کلمه خارق‎العاده در قرآن کریم و روایات بررسی شده است. نویسنده، معتقد است که در قرآن ذکری از خارق‎العاده نیامده است و حتی کلمه معجزه هم نیامده است و تنها سخن از آیات به میان می‎آید. همچنین در شرط معجزات گفته است که تنها کسی که قادر به انجام آن است خدا است و حتی جن و انس و ملائکه هم نباید قادر به انجام آن باشند؛ مانند زنده کردن مردگان و تبدیل عصا به مار و امثال ذلک. اما اگر این دسته از کارها از کارهایی باشد که بشر مثل آن را انجام می‎دهد، مانند اینکه کسی از شرق به غرب طی ‎الارض کند، در این خصوص دو نظر وجود دارد: برخی معتقدند که این کارها می‎توانند در جرگه معجزات درآیند و قول دیگر این است که خداوند به انجام این‎گونه کارها قدرت داده است؛ به اینکه به او قدرت بیش از اندازه بشر بدهد. در فصل سوم، به بررسی امکان ظهور معجزات به دست دروغ‎گو پرداخته شده و دلایل نفی آن توسط اشاعره بیان گردیده است. مؤلف برای نمونه از اشعری نقل می‎کند که آنها می‎گویند: «بر خدا جایز است که معجزات را از دست دروغ‎گویان صادر کند». این سخن متناقض است؛ چراکه قدرت دادن خدا به این‎گونه افراد به معنای راست‎گو دانسته شدن آنها توسط مردم و از لوازم آن است؛ مثل این می‎ماند که خداوند افعالی که نشانگر عالم بودن کسی است، از انسانی صادر کند که جاهل است و صدور این‎گونه افعال اگر باعث اغرای به جهل باشد بر خداوند لازم است که آن قدرت را ندهد و همچنین محال است که این‎گونه افعال از خداوند صادر شود. ابن تیمیه می‎گوید: این سخن صحیح است که اگر نشانه صدق باشد، محال است که وجود داشته باشد و آنچه ممتنع است، غیر مقدور است و واجب است که بر دست دروغ‎گویان ظاهر نشود؛ چراکه نشانه صدق آنها خواهد بود. اما باید سؤال شود که چگونه این مسئله، دلیل صدق می‎شود؟ درحالی‎که امری حادث و مقدور است و هر مقدوری در نزد شما امکان وقوع دارد، هرچند که فسادی در آن باشد. در فصل چهارم، به شرط خارقالعاده بودن در نزد ابن تیمیه پرداخته شده است و شرط آن خرق عادت کسی که معتقد به پیامبری است باشد؛ پس لازم نیست که خرق عادت تکذیب‎کنندگان و یا مشککین باشد. در اینجا باید گفت که کارهای مردم هیچ‎گاه ملاک برای خارق‎العاده بودن و یا نبودن نیست، بلکه در صورت صحت مفهوم خارق‎العاده، می‎بایست خارق‎العاده قوانین عادی طبیعت باشد. در فصل پنجم، بحث از نفی ادعای پیامبری در هنگام معجزه می‎باشد. ابن تیمیه می‎گوید: کسی که معتقد است پیامبر در حین انجام معجزه باید ادعای نبوت داشته باشد، غلط فاحشی مرتکب شده است. ایشان می‎گوید: کسانی که معتقدند معجزه‎ها باید به‎همراه دعوی نبوت باشد و به‎وسیله آن معجزه، خود را موجه کرده و به آن تحدی کند، دچار اشتباه فاحشی شده‎اند. وی می‎گوید: برخی در شرایط معجزه چهار وجه را ذکر کرده‎اند: اینکه تنها خدا قادر به انجام آن باشد؛ آن کار باید خارق‎العاده بوده و حتی آن امر، عادت را نقض کند و اگر این‎گونه نباشد، معجزه نخواهد بود؛ غیر از پیامبر نتواند آن کار را به صورتی که پیامبر انجام داده، انجام دهد؛ باید امر واقعی در حین تحدی نبوت باشد و اینکه آن را آیه‎‎ای برای صدق دعوی خود بداند و مدعی باشد که دیگران قادر به آوردن آن نیستند. از جمله نقدهایی که ابن تیمیه بر نظرات فوق وارد کرده، مربوط به مورد دوم است که سخن از خارق‎العاده بودن، بود که به نظر وی چنین چیزی اصلا حقیقتی ندارد و بسیاری از طرف‎داران این نظریه نیز دیگر به آن ملتزم نیستند؛ چراکه آنها تفاوتی بین امری که خارق‎العاده است با غیر آن ارائه نکرده‎اند. بر این اساس آنها می‎گویند که معجزه لازم نیست خرق عادت تمام بشر باشد، بلکه آنچه اموری عادی برای ساحران و کاهنان است و معارضی ندارد، می‎تواند خارق‎العاده برای غیر آن باشد. همچنین اموری که برای انسان‎های شجاع و صاحبان حرفه معمولی است، می‎تواند برای دیگران خرق عادت باشد. این افراد، اموری را که خداوند به برخی از افراد داده است، جزو امور خارق‎العاده قرار نمی‎دهند و اموری مانند کهانت و سحر را به شرط نداشتن هماورد در زمره امور خارق‎العاده قرار می‎دهند. اما اینکه می‎گوید: باید دعوی نبوت نیز داشته باشد، امری نادرست است. آنها با این قول می‎خواهند تفاوت معجزه را با کرامت مشخص کنند؛ اما این شرطی باطل است؛ آنچه صحیح است این است که آیات پیامبران، آیات (معجزه) است، حتی اگر سخنی از تحدی به میان نیاورده باشند و آنها دلایلی بر صدق نبوت و صدق مخبر است.. در فصل ششم، بحث از متهم نمودن اشاعره به مساوی دانستن ساحر و پیامبر است. اشاعره ویژگی خاصی برای آیات انبیا مشخص نکرده و آنها را با سحر و کهانت در این ردیف قرار داده‎اند. فصل هفتم، درباره برگزیدن دیدگاه فلاسفه بر متکلمان است. ابن تیمیه می‎گوید: از دید این افراد فرقی بین پیامبر صادق و پیشگوی دروغ‎گو وجود ندارد؛ به این معنا که چه از جهت خود شخص و چه از جهت آنچه به آن دعوت می‎کند و چه آیاتی که ارائه می‎کند، تفاوتی بین پیامبر و پیشگو وجود ندارد؛ چراکه آنها شرط پیامبری را اقرار شخص از درون به خالق می‎دانند و این مسئله‎ای است که در همه خلایق موجود است. در این میان، فلاسفه دیدگاه بهتری دارند؛ چراکه می‎گویند: نبی باید بدون تعلم عالم باشد و بتواند به‎صورت غیر طبیعی تأثیر بگذارد. فلاسفه بین ساحر و پیامبر تفاوت قائل بوده و معتقدند که پیامبر در صدد ایجاد عدل و قسط است؛ حال آنکه ساحر این‎گونه نیست. سایر مباحث و موضوعات کتاب عبارتند از: تناقض‎گویی در معنای خرق عادت؛ خدا این افعال را برحسب غایت خاصی انجام می‎دهد؛ خرق عادت در برخی احوال جایز است؛ زندیق خواندن علمای کلام؛ مساوی بودن تعریف ابن تیمیه از آیات با تعریف علمای دیگر از خوارق عادت و تفاوت انبیا با دیگر انسان‎ها.

كتاب «مفاهيم القرآن» اثر آيت‌ الله جعفر سبحانی، نخستين تفسير موضوعی قرآن كريم و به زبان عربی می‌ باشد كه در ده مجلد به نگارش درآمده و به چاپ رسيده است. مفسر در آغاز كتاب با مقدمه‌ ای در اهميت قرآن و تفسير در جامعه اسلامی به بايستگی انقلاب در جهان تفسير اشاره كرده و دانشمندان را از تكرار در شيوه تفسير برحذر داشته است، آنگاه به مباحثی در زمينه نهايت ناپذيری قرآن و سير تطور تفسير و انواع تفسير و روش تفسير موضوعی اشاره كرده است. جلد چهارم: موضوعات مورد بحث و بررسی در اين مجلد، اجر رسالت، معجزات و كرامات و شفاعت پيامبر اكرم (ص) است كه اين موضوعات تنها از ديد قرآن مورد بررسی قرار می‌ گيرند. در اين مجلد، اشاره‌ هايی به ويژگی‌ های شخصی پيامبر (ص) نيز شده است، این مطالب به صورت بسيار مشروح در جلد های هشت و ده از تفسير «منشور جاويد» به زبان فارسی نگارش شده است.

دراین کتاب، دیدگاه های کلامی سید قطب در تفسیر فی ظلال القرآن مورد بررسی قرار گرفته و نظر موافقان و منتقدان مطرح گردیده است. نظر مختار نویسنده، دیدگاه سلفی است ولی وی مدعی موضع بیطرفانه است.

اِبْن‌ِ تومَرْت‌، ابوعبدالله‌ محمد بن‌ عبدالله‌ بن‌ تومرت‌ بربری‌ مصمودی‌ هرغی‌ (د ۵۲۴ق‌/۱۱۳۰م‌)، فقیه اصولی، مدعی مهدویت و امامت در مغرب‌ اقصی‌ ( مراکش کنونی‌) و بنیان‌گذار سلسله موحدون‌ در شمال ‌افریقا و اندلس‌ بود.