مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

ابن‌تیمیه در منهاج السنة با در پیش‌گرفتن شیوه انکار و تضعیفِ اسناد روایات یا منحرف‌کردن خطاب روایات از علی (ع) و توجه‌دادن آن به اشخاص دیگر، در صدد بی‌پایه و اساس نشان‌دادن نظر شیعیان، درباره مقام علمی علی (ع) برآمده است، تا جایی که در این مسیر با تکیه بر روایات جعلی و غیرواقعی، نهایت تلاش خود را کرده تا مقام علمی صحابه را بر علی (ع) رجحان دهد؛ لذا در این نوشتار بر آنیم با توجه به فراوانی منابع و ثبت وقایع تاریخی در لابه‌لای متون اهل سنت، حقیقت را که خلاف گفته‌های ابن‌تیمیه است، ثابت کنیم و نشان دهیم تا چه اندازه در قبال علی (ع) عناد داشته و تمام همت خود را صرف قلب و تدلیس واقعیاتی می‌کند که مورخان و محدثان آنها را ثبت و ضبط کرده‌اند.

مباحثی پیرامون علم امام با رویکردی عقلانی، قرآنی و روایی است. از دیدگاه نگارنده امامت در مکتب شیعه در کنار اصول دین شمرده می‌شود و امام به جز وحی تمام ویژگی ها ووظایف پیامبر را بر دوش دارد و انجام این وظیفه به جز با علم وسیع و مصونیت از خطا امکان‌پذیر نیست. به همین منظور در این تحقیق به بررسی علم امام پرداخته شده است. در آغاز واژه علم از نظر لغت و اصطلاح متکلمان، فلاسفه، صوفیان و علم جدید و کاربرد آن در قرآن و کلام معصومان مفهوم‌شناسی شده است. در ادامه انواع تقسیمات علم، دیدگاه‌های مختلف در کیفیت حصول علم ابزارهای شناخت و راه‌های آن مطرح گردیده است. فصل دوم با واژه‌شناسی «لدن» و تحلیل علم لدنی آغاز و با شناخت علم لدنی ایمه و دیدگاه‌ها در باره آن ادامه یافته و نحوه دستیابی به این علم و منابع علم ایمه از قبیل قرآن، وراثت از پیامبر اکرم، کتاب جفر، صحیفه جامعه، اسم اعظم، الهام، گفتگو با فرشتگان، شهود و روح‌القدس و دلایل قرآنی و روایی علم ایمه و قلمرو آن شرح داده شده است. فصل سوم این نوشتار با مفهوم‌شناسی واژه غیب شروع شده و دیدگاه‌های مختلف در باره معنای اصطلاحی آن مطرح و مباحث مختلفی همچون اقسام غیب، تفاوت‌های علم خداوند و ایمه، ادله نقلی علم غیب، علم غیب پیامبران، آیاتی که بر علم غیب ایمه دلالت دارند، دلایل عقلی بر علم ایمه، انواع دلایل روایی به علم امام و شبهات وارد شده بر موضوع علم امام پرداخته شده است.

بنابر اعتقاد شیعه مرجعیت دینی و علمی پس از پیامبر تنها در اختیار ائمه علیهم السلام است. مهم ترین سؤالی که در اینجا مطرح می شود چرایی و دلیل این گفتار و ادعاست. مکتب تشیع با توجه به نقش امام پس از پیامبر خاتم ـ که نقش هدایت گستردة است ـ امام را دارای ارتباط و آگاهی از منابع عظیم الهی می داند و دانش او را فراتر از علم عادی، دارای مجاری و مبادی غیبی و لدنی برمی شمارد. قرآن و روایات، بر اثبات دیدگاه اتصال علم امام به خداوند سبحان دلالت می کنند. سرچشمه و منابع علم امام گسترده و متعدد هستند؛ از مهم ترین آن ها می توان به قرآن، روح القدس، جامعة مصحف فاطمه علیهم السلام ، صحف و کتب انبیا، عمود نور، الف باب، تحدیث (نقر و نکت) و اسم اعظم اشاره کرد. مطابق رهنمود آیات و روایات، علم به احکام شریعت و نیز علم به قرآن توسط پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم به ائمه اطهار علیهم السلام منتقل گردیده است؛ لذا نقش امام نسبت به این علوم، تبیینی و تفسیری است؛ یعنی امام شاخصی برای رفع اختلافات و ارائه و تبیین علوم انتقالی از پیامبر است. امام علاوه بر جایگاه کمال بخشی و تحقق بخشیدنِ استمرار ختم نبوت، نقش هدایت خاص یا همان امامت به معنای ویژۀ آن را هم برعهده دارد و جایگاه و شأن هدایتی مخصوص امام، اقتضای علم و آگاهی مناسب با آن را می نماید. روایات، ارتباط با ملائکه و طرق دیگر مجاری علم امام را در همین راستا تبیین نموده اند. مسائلی مانند شهود و عرضۀ اعمال به امام و خبررسانی روزانه ای که آیات و روایات بر آن تاکید می کنند، از مصادیق جریان این هدایت و نقش امام در آن هستند.

متکلمین و دانشمندان شیعه به تبع محوریت اصل امامت که اساس تفسیر شیعه از اسلام را تشکیل می دهد در آثار علمی خود با استفاده از منابع روایی که در دست داشته اند و بر اساس مبانی معرفتی خود در گستره ای از علوم کلامی ، فلسفی و عرفانی سعی در شناخت امام و ویژگی های او به عنوان رهبر و راهنمای خود و به عنوان انسانی که قول و عمل و تقریر او حجت می باشد داشته اند . علمای امامیه در باب مرجعیت علمی و سیاسی امام اتفاق نظر دارند،ولی از آنجایی که امر امامت از نظر شیعه ریشه در اصطلاح قرآنی آن دارد که منصبی الهی است که بعد از منصب نبوت فقط بعضی از پیامبران واجد آن بوده اند و این امامت فقط در راهنمایی خلاصه نمی شود بلکه همراه با هدایت به امر و ایصال به مطلوب و ولایت باطنی است بزرگان شیعه قائل به مرتبه ای از امامت می باشند که در لسان قرآن و روایات با عنوان ولایت از آن یاد می شود . امام بر اساس تقربی که نزد خدا دارا می باشد به اذن الهی از همه اشیاء و حقایق آگاه بوده و علاوه بر آن به اذن الهی قدرت تصرف در آنها را دارا می باشد . استناد دانشمندان شیعه در این باب به آیات قرآنی است که علم لدنی را و همچنین تصرف و معجزه را به اذن الهی برای انبیاء و اولیاء اثبات می کند و همچنین روایات فراوان که در مجامع روایی امامیه وجود دارد که در بعضی دلالت بر علم امام از بعضی از مغیبات داشته و در قسمی دیگر دلالت بر احاطه کلی امام به اشیاء دارد . معاصرین درباره محدوده علم امام اختلاف نظر دارند .گروهی این علم را بسیار گسترده و محیط به همه امور می دانند و عده ای علی رغم اعتقاد به علم غیب برای امام گستره آن را محدود دانسته اند . روش ما در این رساله بر اساس تجزیه مساله به سوال های اساسی است و عرضه آن به آثار دانشمندان معاصر و گرفتن پاسخ از آنها . در نهایت به نظر می رسد ریشه اختلاف نظر در این باب بهاصطلاح قرآنیولایت و مراتب آن از جمله ولایت کلیه بازگشته و موضع گیری در این باره نظر نهایی دانشمندان را راجع به علم امام رقم می زند .کلمات کلیدی : غیب – علم لدنی – ولایت کلیه- علم امام-دانشمندان شیعه

یکی از ویژگی های ائمه عصمت و طهارت که همواره مورد مناقشه و مباحثه بوده است، علم و دانش ایشان میباشد. واکاوی آثار حدیثی و کلامی قدماء در این رابطه و از پی آن اطلاع از منش فکری و منهج علمی ایشان دربسیاری از مباحث دینی راهگشاست. از بین قدماء آثار علمی مرحوم کلینی و شیخ صدوق و شیخ مفید درموضوع علم و دانش امام بخاطر تقارب دوران و تنوع فکری از اهمیت بسزایی برخوردار است. مرحوم کلینی بهاین موضوع در کتاب کافی مفصل پرداخته است. ایشان با گزینش روایات مورد نظر خویش از بین صدها کتابو نوشتار روایی دیدگاه خود را در این رابطه بیان کرده است. روایاتی که به موجب آن علم غیب امام نه تنهاامری مسلم بوده است بلکه محدوده آن به شکل موجبه کلیه شامل احکام و موضوعات خارجی می باشد. اماصدوق که متأثر از مکتب قم بوده به آثار روایی متهم به غلو اعتنای چندانی نداشته است. البته ایشان تلاش کردههمان مضامین را در قالب روایاتی دیگر البته با راویانی عموما مجهول و یا سنی مذهب نقل کند. اما مرحوممفید رویکردی عقلانی به این موضوع داشته است. لذا سعی ایشان در این رابطه اکتفاء به قدر متیقن های عقلیبوده است و عموما امکان آن را تنها اثبات کرده است.

مسأله علم امام یک خصوصیت لازمی است که امام باید آن را داشته باشد تا در مسیر هدایت انسان‌ها، دچار اشکال نشود، مراجعه به تاریخ اسلام و آیات و روایات نشان می‌دهد که پیامبران و امامان در پاسخ به هر سوالی، بهترین و کامل‌ترین جواب را داده و هرگز از پاسخ دادن به هیچ سوالی عاجز نبوده‌اند، در مورد حقیقت علم امام، علوم ائمه تنها منحصر به آن چه از پیامبر اکرم(ص)، بی‌واسطه یا با واسطه شنیده بودند، نبوده، بلکه ایشان از نوعی، علوم غیرعادی نیز بهره‌مند بودند، یعنی علم غیب که خداوند به آنان بخشیده و از طریق الهام و نیروی معنوی خاصی است. علم غیب مطلق و ذاتی از آن خداوند است، اما علم غیب نسبی ویژه معصومان الهی است. دو دیدگاه در مورد مطلق یا مشروط بودن علم ائمه وجود دارد، که طبق دیدگاه اول، یعنی مطلق بودن، معصومان همواره از همه امور مربوط به حال، گذشته و آینده آگاهند و چیزی از رویدادهای جهان بر آنان پوشیده نیست. دیدگاه دوم که اکثر دانشمندان شیعی در این دسته، جای دارند که آگاهی امامان از امور غیبی و... به خواست و اراده آنان، ارتباط دارد، یعنی هرگاه امام بخواهد چیزی را بداند، خداوند به او می‌آموزد، یعنی با خواست و مشیت و اجازه خداوند از حوادث گذشته و آینده آگاهی می‌یابند. نکته دیگر این که ائمه در بکارگیری دانش غیبی خویش، پیرو تکالیف و مصلحت‌های واقعی بوده‌اند و بر این اساس در بیشتر اوقات، تنها علوم بشری خود را ملاک عمل قرار می‌دادند و گاهی نیز دانش غیبی را بنا به مصلحت‌ها و حکمت ها، مبنای عمل خود قرار می‌دادند که این مساله، پایه و اساس حل بسیاری از شبهات پیرامون علم غیب امام می‌باشد.

کتاب " معرفة الإمام" تعریب کتاب امام‌شناسى از مهمترين آثار علاّمۀ طهرانى بشمار مى‌رود كه در 18 جلد تدوين شده است اين كتاب مجموعه‌اى است از بحثهاى تفسيرى، فلسفى، روائى، تاريخى، اجتماعى دربارۀ امامت و ولايت به طور كلّى و دربارۀ امامت و ولايت اميرالمؤمنين (علیه السلام) ائمّۀ معصومين عليهم‌السلام بالخصوص كه به صورت درسهاى استدلالى علمى متّخذ از قرآن كريم و روايات وارده از خاصّه و عامّه و ابحاث حلّى و نقدى پيرامون ولايت مى‌باشد اين مجموعه كه شامل 270 درس است در سال 1391 هجرى قمرى در ماه مبارك رمضان براى برخى از دوستان ايمانى تدريس شده است. در "جلد هجدهم" به مطالب زير اشاره شده است: علوم لدنّيه متنوّع حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام)، معاويّه سير نبوّت عادله را به طاغوتيّت جبّاره برگردانيد با دقّت در تمامى مجّلدات كتاب معلوم مى‌شود كه ايشان به بسيارى از منابع شيعه و اهل سنّت تضلّع كامل دارند به نظر علاّمۀ طهرانى مساله امامت و ولايت از مهمترين مسائل حياتى است و با شناخت اين واقعيّت تمام جهات استعداديّۀ انسان در مدارج و معارج كمال رشد و نموّ مى‌كند و با عدم شناخت و پيروى نكردن از اين حقيقت، استعدادها و قابليّت‌ها همه در مسير انحراف قرار گرفته و در لجن‌زار عفن ماديات و شهوات مضمحل و منهدم مى‌شود و بنابراين تمامى هيجده مجلّد امام‌شناسى مباحث مربوط به اين مساله را دربر گرفته است.

یکی از مسایل علم كلام، مساله علوم امامان و جهات علوم آنان می‌باشد. این مقاله که با هدف نگرش به این موضوع مهيا شده، سعی شده مسایلی همچون قلمرو علم ائمه علیهم‌السلام، منابع و جهات علوم آنان و علوم غیبی آن بزرگواران را از نظر شاگردان متكلم امامان شیعه، مورد بررسی قرار دهد. با بررسی دیدگاه‌های اين متکلمان و تفسیر و برداشتی که از آیات و روایات داشته‌اند معلوم مي‌شود از نظر شاگردان ائمه عليهم‌السلام در سیطره علوم ايشان، نسبت به آنچه مورد نیاز در بیان احکام و معارف است، وراثت علمي از پيامبر اكرم صلوات‌الله‌عليه، و همچنین حجیت علوم آنها، تردید و اختلافی نيست. اما در اینکه آیا آنها از طریق غیب معارف و احکام را می‌گرفته‌اند و يا منابع ديگر علوم ايشان از منظر اين متكلمان، با اجمال روبرو هستيم.