مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

متکلّمان امامیّه ی در دو مدرسه کوفه و بغداد پیرامون مسائل مختلف، دارای دیدگاه های متفاوتی بوده اند و از جمله مهمترین اختلاف آنها در تعریف امامت و شؤون آن یعنی علم و عصمت امام بوده است. امامت در دیدگاه متکلّمان اسلامی یعنی خلافت رسول خدا در امور دین و دنیا. طبق این تعریف گستره ی زعامت امام بر مسائل مربوط به حوزه دین و همچنین مسائل سیاسی و حکومت داری و تمامی امور مربوط به دنیا تسری و تعمیم می یابد. این تعریف مورد اتفاق بزرگان متکلّمین شیعه و سنّی است. متکلّمین امامیّه، مقام مفترض الطّاعة را برای امام قائل بوده اند. متکلّمان امامیّه در مدرسه ی کوفه پیرامون مسأله ی امامت و علم و عصمت امام دارای دیدگاه ویژه ای بوده و در این باب به نظریه پرداز ی های دقیقی پرداخته اند. آنان بر گستره حکومت امامت به امور دین و دنیا و زعامت امور سیاسی اعتقاد داشته و امام را اعلم زمان خویش می دانسته اند. از دیگر اندیشه های دفاعی متکلّمین کوفه، عصمت امام است که در روایات رسیده از آنان و همچنین مناظرات بزرگانی چون هشام بن حکم ، به خوبی تبلور یافته است. امام را معصوم علی الاطلاق و برخوردار از عصمت الهی در هر زمان و از هر گناهی، می دانسته اند. امامت، در مدرسه بغداد بر جانشینی رسول اکرم در امور مربوط به شرع و سیاستِ دنیا تعبیر می شود. متکلّمین مدرسه بغداد، مرجعیّت دینی و سیاسی را برای امام قائل هستند. افضلیت و اعلمیت را شرط لازم تصدی مقام امامت می دانند. ایشان شرط عصمت را برای امام لازم و منشأ آن را لطف خداوند دانسته، عصمت از ترک واجب و مستحب و عصمت از ارتکاب هر قسم گناهی و عصمت در تمام عمر را بر امام لازم دانسته اند. برخی از متکلّمان بغداد دلیل عصمت امام را امامت امام می دانند. مسأله سهوالنّبی و به دنبال آن سهوالامام در دو مدرسه کوفه و بغداد جایگاهی نزدیک به یکدیگر دارند؛ عده ای معتقد به سهوالامام و بعضی منکر آن و برخی قائل به اسهاء بوده اند. در بررسی و تطبیق دو مکتب کوفه و بغداد، اختلاف چندانی در نظرات و دیدگاههای ایشان به چشم نمی خورد و تنها اختلاف موجود در روش آنها می باشد. چرا که متکلّمان کوفه بر روایات تکیه بیشتری داشته اند و در مقابل متکلّمان مدرسه بغداد، به عقل و استدلالات عقلی در مسائل کلامی توجه ویژه ای داشته اند.

متکلّمان امامیّه‌ی در دو مدرسه کوفه و بغداد پیرامون مسائل مختلف، دارای دیدگاه‌های متفاوتی بوده‌اند و از جمله مهمترین اختلاف آنها در تعریف امامت و شوون آن یعنی علم و عصمت امام بوده است. امامت در دیدگاه متکلّمان اسلامی یعنی خلافت رسول خدا9 در امور دین و دنیا.طبق این تعریف گستره‌ی زعامت امام بر مسائل مربوط به حوزه دین و همچنین مسائل سیاسی و حکومت داری و تمامی امور مربوط به دنیا تسری و تعمیم می‌یابد. این تعریف مورد اتفاق بزرگان متکلّمین شیعه و سنّی است. متکلّمین امامیّه، مقام مفترض‌‌الطّاعه را برای امام قائل بوده‌اند.متکلّمان امامیّه در مدرسه‌ی کوفه پیرامون مسأله‌ی امامت و علم و عصمت امام دارای دیدگاه ویژه‌ای بوده و در این باب به نظریه پرداز‌ی‌های دقیقی پرداخته‌اند. آنان بر گستره حکومت امامت به امور دین و دنیا و زعامت امور سیاسی اعتقاد داشته و امام را اعلم زمان خویش می‌دانسته‌‌‌اند. از دیگر اندیشه‌های دفاعی متکلّمین‌کوفه، عصمت امام است که در روایات رسیده از آنان و همچنین مناظرات بزرگانی چون هشام بن‌حکم ، به خوبی تبلور یافته است. امام رامعصوم علی الاطلاقو برخوردار از عصمت الهی در هر زمان و از هر گناهی، می‌دانسته‌اند.امامت، در مدرسه بغداد بر جانشینی رسول اکرم در امور مربوط به شرع و سیاستِ دنیا تعبیر می‌شود. متکلّمین مدرسه بغداد، مرجعیّت دینی و سیاسی را برای امام قائل هستند. افضلیت و اعلمیت را شرط لازم تصدی مقام امامت می‌دانند. ایشان شرط عصمت را برای امام لازم و منشأ آن را لطف خداوند دانسته، عصمت از ترک واجب و مستحب و عصمت از ارتکاب هر قسم گناهی و عصمت در تمام عمر را بر امام لازم دانسته‌اند. برخی از متکلّمان بغداد دلیل عصمت امام را امامت امام می‌دانند.مسأله سهوالنّبی و به دنبال آن سهوالامام در دو مدرسه کوفه و بغداد جایگاهی نزدیک به یکدیگر دارند؛ عده‌ای معتقد به سهوالامامو بعضی منکر آن و برخی قائل به اسهاء بوده‌اند.در بررسی و تطبیق دو مکتب کوفه و بغداد،اختلاف چندانی در نظرات و دیدگاههایایشان به چشم نمی‌خورد و تنها اختلاف موجود در روش آنها می‌باشد. چرا که متکلّمان کوفه بر روایات تکیه بیشتری داشته‌اند و در مقابل متکلّمان مدرسه بغداد، به عقل و استدلالات عقلی در مسائل کلامی توجه ویژه‌ای داشته‌اند.

علم اصول، دانش مطالعه ادله ­ی فقه است و قوانین استنباط در فقه را ارائه می­ دهد؛ اما پرسشی مهم درباره­ ی روش­ شناسی دانش اصول وجود دارد که: ادله­ ی خود علم اصول چیست و علم اصول خود بر اساس چه قواعدی استدلال می­کند؟ پاسخ به این پرسش، مبانی تولید و توسعه و پالایش و نقد و ارزیابی در دانش اصول را تبیین می­کند و بر اساس این ضرورت، پژوهه ­ی فرارو به استقرا در آثار و آراء اصولی حضرت امام خمینی پرداخته است تا ادله­ ی علم اصول را در یک مطالعه­ ی موردی از منظر ایشان کشف کند. تحقیق حاضر پس از تجمیع قواعد استدلال ایشان در تک تک مسائل علم اصول، به تعیین الگوهای مشترک در این موارد که مقتضای روش استقراء است پرداخته و در نتیجه به الگویی کلی از روش ­های استدلال اصولی دست یافته است. این الگو شامل نه دلیل است: تحلیل لغوی که عبارت است از تحلیل تبادری؛ تحلیل عرفی که یا به صورت تحلیل عقلائی (سیرۀ عقلائیّه) است و یا اطلاق ­گیری و یا تحلیل عملکرد موالی عرفیّه؛ ارتکازات فطری که نیازمند استدلال نظری نیست و خود دلیل است؛ دلیل عقلی که همان اقامۀ برهان به روش عقل فلسفی است؛ دلیل نقلی که شامل روایات معصومان است؛ دلیل ترکیبی که خود بر دو قسم است: دلیل عقلی – نقلی و دلیل عقلی - لفظی. پژوهه ی فرارو علاوه بر استخراج این الگوی استقرائی، در هر مورد از تبیین چیستی هر یک از ادلّه و ابعاد آنها و مباحث آسیب­ شناختی پیرامون آن ها نیز دریغ نکرده است.

علم ‌امام (ع) بارزترین‌ صفتی است‌ که از دیرباز در امام‌شناسی مورد توجه عالمان و متفکران اسلامی بوده است. اندیشمندان شیعی این ویژگی را از شروط بنیادین امامت دانسته و در رویارویی با دیگر گروه‌های اسلامی بر آن تأکید‌ کرده‌اند. مطالعه دربارة این موضوع همواره با نگرش‌ها و رویکردهای فکری مختلفی مواجه بوده و بروز اختلافاتی را در مقدار و چگونگی علم امام (ع) موجب شده است. این تحقیق، با رویکردی تطبیقی و با بهره‌گیری از روش توصیفی ـ تحلیلی، دیدگاه حکمت متعالیه را در این ‌باره بررسی می‌کند. بر اساس نتایج این پژوهش، حکمت متعالیه بر تقیّد علم امام (ع) به ذاتی ‌نبودن و افاضه از جانب خداوند متعال و نیز بر عدم احاطة علم ایشان نسبت به کنه ذات و صفات ذاتی خداوند متعال اذعان دارد. همچنین، هر آنچه حکمت متعالیه دربارة علم گستردة امام به همة موضوعات و حقایق بیان می‌دارد، به قوس نزولی و وجود نوری امام (ع) برگشت می‌کند نه به وجود عنصری و قوس صعودی ایشان.

امروزه، شبهاتی درباره علم غيب امامان معصوم مطرح شده كه مقولـه ای جديـد اسـت و در چنـد قرن بعد از حيات امامان معصوم، طی فرايندی طولانی وتطور تاريخی مطرح شده است. اين مقاله بر آن است كه مبانی عقلی و نقلی علم غيب امامان معصوم را مورد بحث و بررسـی قرار دهد و بعد از بررسی به اين نتيجه رسيده است كه علم غيب امامان معصوم ريشه در آيـات و روايات معتبر دارد. نيز در عصر پيامبر و امامان معصوم مسئله علم غيـب امـام مطـرح بـوده و آنهـا برآن تصريح كرده اند. بنابراين، از نظر متفكران شيعه اهميت مسئله علم غيب در ميان صفات امـام جای هيچ ترديدی نيست. هرچند در گستره آن تفاوت جزئـی وجـود دارد. برخـی گسـتره آن را محدود به مسائل فقهی و اعتقادی می دانند و برخی اعم از آن می دانند. در اين مقاله اين مسائل به روشنی توضيح داده می شود.

علم غیب پیامبران و ائمه علیهم السلام از موضوعات چالشی است که همواره ذهن دانشمندان اسلامی به ویژه علماء کلام را به خود معطوف داشته و سوالاتی را برانگیخته است. این مقاله نگاهی گذرا بر آیات و روایات اثباتی و نافیه علم غیب دارد و نظر نویسنده بر آن است که علم غیب ائمه علیهم السلام استقلالی نبوده و به الهام الهی و بالعرض و تبعی است. طبعا این علم غیب جامع و گسترده است. با این تفاوت که امام هر وقت اراده کند چیزی را بداند به اذن الهی به آن آگاه خواهد شد. در نتیجه علم غیب اهل بیت علیهم السلام در راستای علم غیب الهی و برگرفته از معدن وحی است.