مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

الشافي في الإمامة رساله‌اى است به زبان عربى از سيد‌‎مرتضى علم الهدى (متوفاى 436 ه‍.ق)، فقيه و متكلم نامدار شيعى.سيد‌‎مرتضى اين رساله را در نقد فصل امامت كتاب «المغنى في ابواب التوحيد و العدل» نوشتۀ قاضى عبدالجبار همدانى (متوفاى 415 ه‍.ق) از متكلمان نامدار معتزلى به نگارش درآورده و ديدگاه‌هاى او را دربارۀ مسألۀ امامت به چالش كشيده است. جلد اول تحقیق آنچه صاحب المغنی، پیرامون وجوب امامت ذکر کرده است. استدلال بر وجوب امامت، بنا به دلایل نقل. مخالفت قاضی، با ادله شیعه در امامت و عصمت.

ألدُّرُّ النَّظيم فى مَناقِب الأئمةِ اللَّهاميم نوشته یوسف بن حاتم شامی (متوفای ۶۶۴ق) عالم شیعی قرن هفتم هجری است. این کتاب به زندگی چهارده معصوم اختصاص دارد. «لَهاميم» جمع لُهموم به معنای شخص شریف و بزرگ است. مؤلف با آنکه نام کتابش را مناقب ائمه گذاشته، از چهارده معصوم سخن گفته و بخش اعظم کتاب را به زندگانی رسول خدا (ص) پرداخته است. این کتاب از دو جزء و پانزده باب تشکیل‌شده و در هر باب، چند فصل قرار داده است. مؤلف در فصل‌ها به عناوین زیر پرداخته است: ولادت، نسب، صفات، بعضی اخبار (گزارش‌هایی عام از زندگی امام)، مناقب، معجزات، سخنان، وفات و فرزندان. این اثر که بر اساس نسخه‌ی موجود در کتابخانه همدان احیاء شده، بدون هیچ مقدمه‌ای از مؤلف، از مبحث بشارت به تولد پیامبر (ص) آغاز می‌شود؛ بنابراین از گفتار نویسنده در مقدمه و مباحثی همچون انگیزه تألیف یا ذکر منابع که در مقدمه بیان می‌شود، اطلاعی نیست. البته در متن، گاهی به منابع اشاره رفته و سلسله اسناد مؤلف نیز می‌تواند به منابع کتاب رهنمون شود. مؤلف در این کتاب از منابع شیعه و سنی بهره برده؛ گاه از کتاب نقل کرده و گاه مطالبی را از قول دانشمندان نقل کرده است. او از آثار متعددی همچون ارشاد مفید، احادیث الهجرة، مناقب خوارزمی، احیاء العلوم غزالی، الاربعین فخر رازی، امالی سمعانی و از کسانی چون سلیم بن قیس، طبری، زبیر بن بکار، محمد بن اسحاق، مسعودی و قاضی عبدالجبار یاد کرده است.

گر چه علوم و معارف بشري همواره در حال تعميق و توسعه است، ليکن تا علوم آسماني و معارف وحياني از مجراي پرفيض ولايت جاري نشود و در دشت قلوب و صحراي نفوس، دفينه هاي عقول را شکوفا نسازد، نه ساماني براي آن علوم مي توان تصور کرد و نه امنيت علمي و ثبات عملي براي آن معارف مي توان اميد داشت؛ همان طور که نقش امام و ولي در جامعه، ضمن هدايت و حمايت، موجب اطمينان و آرامش و مايه نجات از هر نوع اضطراب و نگراني است، چهره و وجه علمي امام و ولي آسماني نيز در جهت ثبات و امنيت معرفتي نقش مؤثر، بلکه تعيين کننده دارد. حضرت علي بن موسي الرضا (ع) که نامش تلألؤآفرين است، در مدت کوتاه زماني، به اندازه تمام تاريخ فضا را روشن کرده، هم جهالت گذشتگان را برملا نمود و هم ضلالت آيندگان را نمودار ساخت؛ اکنون فرمايشات آن حضرت سند زنده علوم مختلف از جمله فلسفه و کلام است. در ايامي که کنگره بزرگداشت آن خاطر آسماني وآن نسيم رحماني در مشهد مقدس برگزار مي شد (در سالهاي1361-1360 هـ. ش)، آيت الله جوادي آملي با غور عميق و ژرف خود در وادي عرفان، فلسفه و کلام، به همراه غوص در درياي ولايت علوي و رضوي، در جهت سامان بخشي به تفکر اصيل فلسفه اسلامي و امنيت و آرامش اعتقادي و کلامي، بلکه وحدت و يگانگي اين دو گرايش عقلي و نقلي، جهشي بلند ايجاد کرده، اين اثر پر ارزش را به آسمان انديشه بشري اهدا نمودند. مسيري که شخصيت هاي علمي حوزوي و دانشگاهي بايد به درستي بشناسند و با دقت بپيمايند. در این نوشتار به معرفی اجمالی کتاب "علی بن موسی الرضا و الفلسفة الالهیة" و معرفی مؤلف گرانقدر آن "حضرت آیت الله جوادی آملی" می پردازیم.

کتاب با دو مقدمه از ناشر و نویسنده آغاز و مطالب در چهار فصل، تنظیم شده است. کتاب حاضر، دربردارنده موضوع مهمی بوده که پیوند محکم و استواری با بسیاری از مسائل حساس و دقیق کلامی دارد. در این اثر، از کیفیت علم امام(ع)، از جهت اطلاق و غیر مقید بودن به مشیت یا مقید بودن آن به مشیت و خواست و اراده وی، بحث شده است؛ بدین معنا که آیا علم امام(ع) حاضر و فعلی است یا اینکه مقید و متوقف بر مشیت اوست. نویسنده در ابتدای کتاب، به این نکته اشاره دارد که این موضوع تاکنون در کتبی که به موضوع امامت و مسائل مربوط به آن، مخصوصا علم امام(ع) اختصاص دارد، منقح نگردیده و به‌صورت پیراسته از سایر مطالب، بدان پرداخته نشده و تنها در اثر حاضر است که با استمداد از آیات و روایات، به‌صورت منقح و پیراسته، بدان اهتمام ورزیده شده است

کتاب عقاید استدلالی یک دوره مسایل اعتقادی و کلامی بر پایه الهیات اسلامی و از منظر مذهب شیعه امامیه است. عقل و وحی -کتاب و سنت- مرجع داوری نهایی در تصمیم‌ گیری‌ ها و ارزیابی‌ ها بوده است. در این میان، از آراء و اندیشه های متفکران اسلامی، به ویژه اندیشمندان شیعه امامیه، بهره‌ های فراوان برده شده است و به انگیزه حق‌ شناسی و امانت داری مصادر و منابع آراء و اندیشه‌ های دیگران نقل گردیده و احیانا نام آنان در متن پاورقی آورده شده است. بحث‌ های کتاب از نظر ساختاری به روش درسنامه‌ ای تنظیم گردیده است. کوشش شده است نثر کتاب روشن و روان باشد و از اصطلاحات نامانوس و نامفهوم یا ترکیب‌ های کلامی ثقیل و دشوار پرهیز گردد.

گستره علم امام، همیشه مورد اختلاف علمای شیعه و سنی بوده و بحث مفصلی را به خود اختصاص داده است. این مسأله بین علمای شیعه نیز مورد اختلاف بوده و نظر واحدی در این زمینه وجود ندارد. نوشتار حاضر که با روش توصیفی- تحلیلی سامان یافته، به بررسی گستره علم امام معصوم: از حیث نقلی‌ می‌پردازد. این امر، از طریق جمع‌آوری و دسته‌بندی احادیث باب، بررسی صحت و سقم آنان و در نهایت، تحلیل مضمون آنها صورت گرفته است. حاصل پژوهش به این امر منتهی شده است که متعلق علم امام معصوم محدود و محصور در دایره معارف و احکام دین نیست، بلکه بسیار گسترده‌تر، و شامل اموری همچون حوادث گذشته و آینده، منایا و بلایا، باطن انسان‌ها، تمام زبان‌ها، زبان حیوانات، علم اولین و آخرین، و حتی عالم برزخ و قیامت و احوال بهشت و جهنم است.

ازدیاد علم امام، از مفاهیمی است که در میان احادیث مربوط به علم امام، مورد اهتمام ائمۀ اطهار(ع) قرار گرفته است. هدف این نوشتار آن است که با استناد آموزۀ ازدیاد علم امام به آیات قرآن، این باور حدیثی شیعه را از قرآن استخراج و به آن استحکام بخشد. این نوشتار کوشیده است تا با رویکردی درون­مذهبی و با روش تحلیل آیات، «خانوادۀ احادیث ازدیاد علم امام»را به پنج گروه از آیات، مستند کند. حاصل این پژوهش نشان می­دهد که هرچند در قرآن کریم بر ازدیاد علم امام تصریح نشده است، اما شواهدی از قرآن، این باور حدیثی را تأیید می­کند.

یکی از بحث‌های مهم امامت مساله «علم امام» است. شیعه معتقد است امام، چون منصوب از جانب خداست، باید دارای علمی تام و کامل نسبت به شریعت باشد، و خداوند متعال این علم را بدون آموزش و اکتساب در اختیار امام قرار دهد. حال سخن در این است که علم امام از چه منابعی تأمین می‌شود؟ در روایات ناظر به علم امام، منابع متعددی برای علوم ائمه(ع) ذکر شده است. در این نوشتار به بررسی دو منبع از این منابع پرداخته شده است؛ این دو منبع که در روایات «جفر» و «جامعه» معرفی شده‌اند، حاوی علوم مختلفی است که از طرف خداوند متعال به پیامبر اکرم(ص) عطا شده، و از طریق ایشان به ائمه اطهار علیهم‌السلام رسیده است. در این نوشتار با روش تحلیلی تحقیقی به بررسی این روایات از حیث سند و محتوا پرداخته و محتوای این دو منبع بررسی می‌شود.