جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اعتقاد به مبدأ هستی در بین اقوام مختلف در طول تاریخ به گونه‌های مختلف وجود داشته است. بر اساس این عقیده مشترک در میان آدمی در اندیشه غرب «برهان اجماع عام» و در اندیشه دین اسلام «برهان فطرت» در اثبات وجود خداوند مطرح شد. این پژوهش در پی پاسخ‌گویی به این سؤال است که امام خمینی(ره) چه رویکردی به برهان فطرت در اثبات خداوندشناسی دارد؟ در این پژوهش سعی شده با روش توصیفی تحلیلی و ابزار کتابخانه‌ای، پاسخ به این سؤال را در بررسی این دو برهان بیابیم. مهم‌ترین تقریر اجماع عام را جی. اچ. جویس با تکیه بر تقریر تنگنای شکاکیت ارائه داد و بر نقش عقل عمومی بشر بر عمومیت اعتقاد اصرار ورزید. ناقدان این برهان دلایل مختلفی ارائه داده اند. ازجمله: عدم همگانی بودن باور به خداوند و استقرایی بودن برخی از مقدمات، عدم ملازمه بین همگانی بودن و فطریت و بین فطری بودن با صدق. در بررسی برهان فطرت نیز بعد از اشاره به سیر تطور برهان سه تقریر تضایف مفهومی بین عاشق و محبوب، ذات اضافه بودن حقیقت محبت، اصل صیانت فطرت تبیین شد. برهان فطرت در تقریرهای معاصر با تکیه بر اصل علیت، نظم جهان، اصل تضایف و فقر وجودی، فطری بودن اعتقاد به وجود خداوند را اثبات می‌کند. در این پژوهش آراء امام خمینی(ره)، و دیگر علماء در باب برهان فطرت، مورد بررسی قرار گرفته است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که هر دو استدلال مبتنی بر اصل علیت، عام بودن اعتقاد به خداوند، بالقوه بودن خداوندشناسی فطری، منزه بودن فطرت یا عقل آدمی از خطا می‌باشد. با چشم‌پوشی از بعضی تفاوت‌های این دو استدلال، می‌توان ادعا کرد که تقریرهای این دو برهان بسیار نزدیک به یکدیگر هستند. در تحقیق حاضر این نتیجه دریافت شد که با وجود انتقادهایی که به برهان فطرت وارد شده، این استدلال از قوّت بیشتری نسبت به برهان اجماع عام برخوردار است؛ چرا که برهان اجماع عام با پل زدن از همگانی بودن به فطریت استحکام منطقی لازم را ندارد و مدافعان آن اظهار می‌دارند که با ضمیمه شدن به برهان علت نخستین کارایی خواهد داشت؛ بر خلاف برهان اجماع عام، قوام برهان فطرت بر اتفاق‌نظر عمومی نیست. هرچند امر فطری همگانی نیز می‌باشد و برهان فطرت بر فرض تمامیت، استدلالی مستقل بر وجود خداوند است.

مسأله تکامل برزخی نفس پس از مفارقت از بدن مادی، به‌عنوان یکی از مسائل مهم فلسفی، عرفانی و کلامی است. این مسأله از گذشته تاکنون مورد توجه جدی اندیشمندان قرار داشته است. پژوهش حاضر به بررسی این مسأله از منظر دو اندشمند عارف و فیلسوف معاصر، امام خمینی (ره) و علامه حسن‌زاده آملی (ره)، پرداخته است. از نگاه این دو، تکامل برزخی از منظر آیات و روایات امری مسلم است؛ چالش این دیدگاه، توجیه فلسفی تکامل در عالم مثال (برزخ) است. با این فرض که ماده و حرکت جوهری در عالم مثال و عقل جریان ندارد. راه حل این دو فیلسوف و عارف در تصویر تکامل برزخی با تمسک به دیدگاه «تجدد امثال» است. به عبارتی دیگر، تبیین رابطه تکامل برزخی و تجدد امثال براساس دیدگاه امام خمینی (ره) و علامه حسن‌زاده (ره) از مهمترین مباحث پژوهش است. بر مبنای تجدد امثال، فرض تکامل در گرو خروج تدریجی از قوه به فعل و در بدن مادی نیست، بلکه، با ایجاد صورت اقوی از طرف فاعل در نفس جداشده از جسم رخ می‌دهد؛ چنین فرضی باعث طرح حرکت جوهری در عالم مثال نمی‌شود. گرچه نمی‌توان ادعا کرد این دیدگاه تنها بهترین توجیه فلسفی و عرفانی این معضل است، اما شاید از بهترین توجیه‌های عرفانی مسأله تکامل برزخی است که سازگاری با مبانی فلسفی دارد. براساس نظریه «تجدد امثال» و با توجه به برتری و تقدّم وجودی عالم برزخ (=عالم مثال یا ملکوت و یا عالم تجرّد غیرتام) و عالم عقل (= عالم جبروت و تجرّد تام ) می‌توان نتیجه گرفت که صور وجودی که در برزخ و قیامت برای افراد حاصل می‌شوند، کامل‌تر از صوری است که در جهان مادی بر نفس آدمی عارض می‌گردند. و البته نفس، قابلیت پذیرش صور بی‌انتهایی را دارد. در این تحقیق شیوه پژوهش با روش توصیفی تحلیلی و با ارجاع مستقیم به اندیشه‌های فلسفی عرفانی مورد نظر این دو فرهیخته معاصر بوده است.یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که استناد هردو اندیشمند به متون دینی شامل آیات و روایات در اصل مطرح شدن و اثبات مسأله، تببین مراتب عالم، انطباق آن با مراتب نفس، رابطه نفس و بدن و ابطال تناسخ از مهمترین نقاط مشترک نظرات آن‌ها می‌باشد؛ اما در بحث میزان و نوع استناد به آیات و روایات نیز، روش‌شناسی و رابطه تکامل برزخی با ضروریات دینی بخشی از تفاوت دیدگاه‌های هردو اندیشمند می‌باشد.

این پژوهش به بررسی تطبیقی تفسیر و تأویل اسماء الهی از دیدگاه دو عالم برجسته شیعه، امام خمینی (ره) و علامه طباطبایی (ره)، می‌پردازد. اسماء و صفات الهی از جمله مباحث بنیادین در معارف اسلامی هستند که در قرآن کریم به عنوان ابزارهایی برای شناخت ذات و صفات خداوند معرفی شده‌اند. این تحقیق با تمرکز بر تفاسیر این دو متفکر، به دنبال تبیین نقاط اشتراک و افتراق در رویکردهای تفسیری و تأویلی آن‌ها است. امام خمینی با رویکرد عرفانی و شهودی، اسماء الهی را به عنوان حلقه واسط میان ذات حق و تجلیات آن در مراتب وجود می‌داند و بر مفاهیمی مانند فیض اقدس و فیض مقدس تأکید می‌کند. در مقابل، علامه طباطبایی با نگاه فلسفی و تفسیری، به تبیین منطقی و تحلیلی اسماء الهی در چارچوب نصوص قرآنی و روایات می‌پردازد. این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای، به بررسی تطبیقی این دو رویکرد پرداخته و تأثیر آن‌ها بر فهم معارف الهی را تحلیل می‌کند. نتایج این تحقیق می‌تواند به غنای ادبیات علمی در حوزه عرفان، فلسفه و تفسیر قرآن کمک کرده و زمینه‌ساز تحقیقات بیشتر در این حوزه باشد.

دوگانه خوف و رجاء در قرآن، حدیث ، عرفان و اخلاق آمده شده است. در لغت به معنای بیم و امید و در اصطلاح ترس از خدا و امید به اوست که البته در مراتب و متعلق این دو، مباحث عمیقی از جمله بیم از خدا، نفس، عقوبت، حرمان، فراق، امید به خدا، رحمت، بخشش، لقاء و .... مطرح شده که در رساله به آن پرداخته می شود. در قرآن کریم خوف و مشتقات آن 122بار و رجاء و مشتقات آن 22 بار به کار رفته است. در برخی آیه‌ها، همجواری ترس و امید، نشان دهنده یک وضع نفسانی خاص در درون مؤمنان است که به نظر می‌رسد اصطلاح خوف و رجاء ناظر به این دسته باشد. زمینه معنایی این آیه‌ها، بیانگر نسبتی میان بندگان و پروردگار است و مفهوم خوف و رجاء در آنها نشان دهنده نوعی بینش مؤمنانه نسبت به ساحت الوهی است. در نهایت با همراهی دو جانب خوف و رجاء، ایمان انسان کامل می‌شود. در احادیث پیامبر اکرم و ائمه اهل بیت(ع) نیز به خوف و رجاء پرداخته شد است. در بسیاری از احادیث بر تعادل بین خوف و رجاء تأکید شده است. از جمله این که خوف و رجاء با هم عامل متذکر بودن روح دانسته شده است. این دو مفهوم در کتب عرفانی نیز همواره مد نظر عرفا بوده و مباحث ارزشمندی را در این باب مطرح کرده اند و با عنایت به لزوم توجه به این دو آموزه در زیست سلوکی بسیار به آن پرداخته شده است. در کتب اخلاق اسلامی نیز خوف و رجاء به عنوان یک اصل عملی عمده مورد توجه قرار گرفته و ابعاد آن کاویده شده است، از سوی دیگر صحیفه ی سجادیه نیز یک نمونه بی نظیر از متون شیعی است که در قالب دعا آموزه های بسیاری را مطرح کرده است. دعاهای امام سجاد علیه السلام، دارای دو جنبه کاملاً مرتبط و متکامل می باشند: یکی جنبه عبادی و دیگری اجتماعی که با جریان حرکت اصلاحی امام علیه السلام در آن شرایط سخت، همسویی دارد. امام سجاد (علیه السلام) با آنکه در بدترین شرایط زمانی می زیست و از سوی حاکمان جور، زیر شدیدترین فشارهای جسمی و روانی به سر می برد، در گسترش ایمان و پایداری و در احیای اسلام ناب محمدی و سیره جد بزرگوارش منحصر به فرد بود . محققان مسلمان، عصر امام سجاد (علیه السلام) را به لحاظ سیاسی و فرهنگی، تاریک ترین عصرها می دانند و از آن، به دوره سقوط فرهنگ اسلام یاد می کنند. در عصر امام سجاد (علیه السلام) علاوه بر شکنجه، کشتار و اختناق، ارزش های اسلامی نیز به نازل ترین حد خود رسیده بود . تنها نام اسلام باقی مانده بود، که آن هم به جهت جلب قدرت و نان، نام برده می شد و کسی را رغبت بر دانستن دستورات آن نبود. با آگاهی از این عصر است که باید از «فعالیت های فرهنگی و اجتماعی امام سجاد (علیه السلام) » به عنوان هنری بزرگ و معجزه ای شگرف یاد نمود . یکی از این فعالیتها بیان مسائل اسلامی بود که آن حضرت با زبان دعا و مناجات، که بسیاری از آنان در قالب «صحیفه سجادیه » به جای مانده است، مسائل اسلامی را بیان می کرد. رویکرد عرفانی کتاب صحیفه سجادیه بسیار چشمگیر است و مضامین مختلفی در این صحیفه نورانی ذکر شده، مضامینی که در مباحث منازل سلوکی هم مطرح می شود و همین امر موجب شده است در فضای عرفان شیعی توصیه مکرر به بهره گیری از صحیفه سجادیه دیده شود . از جمله در مناجاتهای خائفین و راجین در این زبور آل محمد (ص) یافت می شود. این رساله در پی آن است که خوف و رجا را در صحیفه سجادیه جامعه بررسی کرده و از نگاه عرفانی امام خمینی (ره) نیز، به عنوان نمونه برجسته یک عارف شیعی که خود انس بی نظیری با کتب ادعیه دارد، مورد کاوش قرار دهد. حضرت امام (ره) در میان آثارشان بخصوص در شرح حدیث جنود عقل و جهل و کتاب ارزشمند چهل حدیث عنایت ویژه ای به این مفاهیم داشته و با رویکردی عرفانی این دو آموزه را مورد کنکاش قرار داده اند. بطور مثال حضرت امام (ره) در کتاب شرح حدیث جنود عقل و جهل، خوف و رجا را در روایت از جنود عقل دانسته و معتقدند به معنای ادراک عظمت و هیبت و رجا از امید به رحمت به دست می‌آید و رجای حقیقی را رجایی می‌داند که موجب سستی در انجام عبادت نشود. امام‌خمینی (ره) هر یک ازخوف و رجا را به دو قسم پسندیده و ناپسند تقسیم و برای هریک اسبابی ذکر کرده، و برای خوف مراتبی چون خوف عامه و خاصه و برای رجا مراتبی چون امید به ثواب و رجای عارفان برشمرده است. ایشان بر لزوم همراهی خوف و رجا تأکید دارد و انبیا(ع) را از این جهت به گروهی که خوف بر آنها غالب، گروهی که رجا بر آنها غالب و گروهی که خوف و رجا را با هم دارند، تقسیم کرده است. امام‌خمینی خوف را کمالی معنوی و منشأ بسیاری از فضایل نفسانی می‌داند، که مبدأ درمان تمام بیماری‌های روحانی است. ایشان رجای حقیقی را رجایی می‌داند که موجب سستی در انجام وظیفه و عبادت نشود، در عین حال شخص بر اعمال خود اعتماد نداشته و به رحمت حق امیدوار باشد و آنچه موجب سستی شود را غرور می‌شمارد و بر اجتناب از آن تأکید می‌کند.

باسمه تعالی بررسی مقایسه جایگاه عشق در نظام هستی بر اساس آراء جناب فیض کاشانی و امام خمینی علا رغم داشتن اشتراکات فراوان در اصل مفهوم عشق ،ذهن را در رابطه با عناوینی چون عقل و عشق، منشا عشق و آثار آن دچار چالش‌هایی می‌کند که هر کدام از دو شخصیت در این زیر شاخه‌ها چگونه توانسته‌اند آراء خویش را به آن دریای سرمدی متصف و متصل نمایند؟ رساله حاضر در دو فصل تنظیم گردیده و در فصل دوم اختصاصاً به بررسی ابعاد مختلف موضوع پرداخته است.

تحقیقات نشان می‌دهد به دلایل مختلف از جمله آسانی اختلاط آنلاین افراد غیرهمجنس، امروزه خیانت‌های زناشویی در فضای مجازی در حال افزایش است. با وجودی که فضای مجازی در زمان حیات حضرت امام خمینی(ره) پدیده فراگیری نبود ولی می‌توان از رهنمودهای ایشان درباره رسانه و وفاداری در زندگی، به آرای آن حضرت در خصوص سوال اصلی این پژوهش پی برد: خیانت‌های مزبور که یکی از دلایل عمده طلاق و جدایی زوجین به شمار می‌روند، در نظام حقوقی فعلی جمهوری اسلامی ایران، چه ضمانت‌های اجرایی دارند تا جامعه از آسیب این پدیده مخرب در امان بماند؟ در این پژوهش ابتدا با روش کتابخانه، به گردآوری داده‌های علمی مربوط به خیانت‌های زناشویی سایبری و آسیب‌های آن به روابط افراد جامعه و نظرات حضرت امام خمینی(ره) درباره رسانه و وفاداری در خانواده اقدام شد و سپس با مطالعه هنجارهای حقوقی و قوانین موجود، وضعیت حقوقی خیانتهای زناشویی سایبری و ضمانت اجرای کیفری اجتناب از آنها، بررسی گردید و یافته‌های مطالعه به صورت کیفی مورد تحلیل قرار گرفت. نتایج پژوهش نشان می‌دهد با وجود نظرات حضرت امام راحل(ره) درباره رسانه و لزوم وفاداری زوجین، خیانتهای زناشویی در فضای مجازی، در نظم حقوقی ایران شناخته شده نیست و ضمانت اجرایی حقوقی چندانی برای اجتناب از آن وجود ندارد و ضمانت‌های اجرایی کیفری این پدیده را تنها می‌توان زیرگروه جرایمی دانست که تحت عنوان روابط نامشروع شناخته می‌شوند. پیچیدگی فناورانه خیانت‌های زناشویی، تازه بودن وضعیت حقوقی آنها و اثرات مخربی که بر زندگی انسان‌ها دارد می‌طلبد مقنن به شکل شایسته‌ای تضامین اجرایی لازم برای منع این پدیده را فراهم آورد.

با پیروزی انقالب اسالمی ایران، تجربه جدیدی از نظام حکومتی و ساختاربندی عدالت اجتماعی ـ سیاسی با محوریت دین و نقش فراگیر مردم ارائه شد. ساختاربندی عدالت اجتماعی ـ سیاسی نظام حکومتی جدید که با عدالتهای متعددی روبهرو شده بود مستلزم بهرهگیری مدیران نظام انقالبی از الگویی منسجم از ساختاربندی عدالت اجتماعی بود. تحقیق حاضر با ارائه الگوهای رایج ساختاربندی عدالت اجتماعی و با مطالعه دو مورد از مهمترین عدالتهای بعد از انقالب؛ یعنی جنگ تحمیلی و انتخابات مجلس سوم به تبیین ساختار عدالت اجتماعی در سیره امام میپردازد. بنا به ادعای این تحقیق، نقشی که باید عدالت انقالب به عنوان ولی فقیه پس از پیروزی انقالب ایفا مینمود و همچنین خصیصه کاریزمایی که با آن توأم گردیده بود، تأثیر مستقیم و بالواسطهای بر نحوه و چگونگی تدبیر عدالتها از سوی رهبر انقالب برجای نهاده و آن را به شدت تحتتأثیر قرار داده است. یافتههای تحقیق مؤید این فرض است که ساختار عدالت اجتماعی امام در عدالتهای سیاسی، ترکیبی از دو مدل ساختاربندی عدالت اجتماعی سیستمیک و ساختاربندی عدالت اجتماعی کاریزماتیک است. تحقیق حاضر با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی همراه با بهرهمندی از منابع کتابخانهای ، درصدد پاسخگویی به پرسشهای طرح شده و بررسی صحت و سقم فرضیه مذکور است. ضرورت انجام این تحقیق از دو بُعد قابل بررسی است: نخست از بُعد نظری به این دلیل که اندک مطالعات انجام شده دراینزمینه ساختار عدالت اجتماعی سیستمیک در سیره امام را نادیده گرفته و ساختار عدالت اجتماعی در سیره امام را محدود به مدل سه مرحلهای ساختاربندی عدالت اجتماعی در سه مرحله قبل، حین و بعد از عدالت تحلیل میکنند؛ بههمیندلیل طرح چنین ساختار عدالت اجتماعی میتواند بر غنای تئوریک این حوزه بیافزاید. دوم از بُعد کاربردی به این دلیل که بررسی و بازخوانی ساختار عدالت اجتماعی امام میتواند راهگشا و الهامبخش مدیران و مسئوالن سیاسی ایران در اداره عدالتها باشد. در یک نتیجهگیری کلی میتوان اینگونه تجزیه و تحلیل کرد که امام خمینی با تکیه بر اصل امامت و والیت فقیه که الهام گرفته از مکتب شیعی بوده و ادامهدهنده راه والیت ائمه معصومین است با استفاده از آموزههای دینی، توکل به خدا، شخصیت کاریزمایی ـ الهی و اعتماد به مردم که موجب حمایت و پشتیبانی آحاد مردم گردید، توانست عدالتهای موجود در دهه اول انقالب اسالمی که مهمترین آنها، عدالت تسخیر النه جاسوسی، اختالف حزب اهلل و لیبرالها و جنگ تحمیلی بود را ساختاربندی عدالت اجتماعی و کنترل نموده و از آنها در جهت تثبیت و تحکیم نظام اسالمی بهره ببرد.

امام خمینی (ره) در استفاده از مبانی کلامی گامی بلند به پیش نهاد و در استنباط از مبانی کلامی، بهره‌هایی برجسته و تعیین کننده برده است. شخصیت ایشان در عصر معاصر بی نظیر است و انسانی جامع الاطراف و دارای ابعاد مختلفی همچون فقه و اصول، کلام، عرفان، سیاست و حکومتداری می‌باشد که تنیدگی خاصی در همه ابعاد فکری و شخصیتی ایشان به وضوح قابل مشاهده می‌باشد و استحصاء یک ویژگی کار را بر پژوهشگر سخت می‌کند. اما برای شناخت اندیشه‌های امام (ره) باید به سراغ مبانی نهفته در ورای اندیشه‌های او رفت. سالهای بسیاری است که تفکر و اندیشه مقاومت در عالم شکل ویژه و خاصی به خود گرفته که ذات و حقیقت و اصالت آن برگرفته از مبانی کلام شیعه می‌باشد. مُبْدع، مُفَسر، مُبَلغ و مُرَوج آن نیز کسی نیست جز حضرت روح الله خمینی (ره). اندیشه ای با مبانی کلامی شیعه که پیروان آن از هر جغرافیایی در دنیا در شرق و غرب عالم، از هر دین و مذهبی در دنیا چه مسلمان، چه غیرمسلمان و از هر رنگ و نژاد و کشوری می‌باشند. در اندیشه حضرت روح الله منطق مقاومت برگرفته از آموزه‌های شیعی بر مبنای قرآن و سنت و البته عقل می‌باشد که در تداوم و حرکت همیشگی مبارزه و در قالب استکبارستیزی و مبارزه با شرک و کفر و الحاد بر اساس آموزه‌های قرآنی و اندیشه کلامی شیعه اثناعشری مربوط به همه اعصار و زمانهاست و جغرافیا و زمان و مکان نمی‌شناسد و البته تعطیل پذیری هم ندارد. برهمین اساس این پژوهش بنا دارد به تبیین مبانی کلامی نظریه مقاومت در اندیشه امام خمینی (ره) پرداخته و خروجی دیدگاه کلامی ایشان از آن را به دست بیاورد. پژوهش حاضر از نوع تحقیقات اسنادی بر اساس روش تاریخی، تفسیری، مقایسه ای و تحلیل محتوا است. در این پژوهش از نگاه امام خمینی (ره) به موضوعاتی نظیر: توحید الهی، توحیدعملی شامل اخلاص و تقوا، عدل الهی شامل قضا و قدر، اراده و اختیار انسان، نبوت و انبیای الهی، امامت، ولایت فقیه، اصل حکومت، مهدویت و انتظار فرج، معاد و شهادت طلبی، امربه معروف و نهی از منکر، وحدت، استقامت، استکبارستیزی، پیروی از رهبری دینی واحد، پیروزی در انجام وظیفه، مقاومت مؤمنانه و غیرمؤمنانه و... پرداخته می‌شود.

امامت شناسی از پرچالش ترین مباحث در حوزه کلام و اعتقادات دینی است که از رویکردهای مختلفی قابل طرح است. بهره‌گیری از مبانی و دست آورد های عرفانی، روشی است که می‌تواند پاسخ گوی بسیاری از چالش های کلامی باشد. رساله عهده دار تبیین و پاسخ به این پرسش است که امامت با رویکرد کلام عرفانی در نگاه اندیشمند عارفی چون امام خمینی چگونه تحلیل می شود و رویکرد مذکور چه آثار و پیامدهایی دارد؟ در این راستا تلاش دارد در فهم امامت و ارائه تصویری از امامت شیعی، تا حدی نو آوری داشته باشد. شاید بتوان مهم ترین نو آوری و ابتکار را در رویکرد و روش بحث دانست. مبانی عرفانی امامت نظیر وحدت وجود و نظام تجلیات، انسان‌شناسی عرفانی چون انسان کامل، مسائل ولایت و خلافت، نقش اساسی در تحلیل عرفانی امامت دارد که امام خمینی آنها را در تطبیق و تبیین آموزه‌های شیعی به‌خصوص امامت به کار گرفته و نوآوری‌های مهمی در این زمینه دارد. با عنایت به این مبانی، به باور امام خمینی، ضرورت امام از جهت مظهریت اوست. یعنی ذات الهی ضرورت دارد که در مظهر تامی به نام انسان کامل تجلی نماید. عین ثابت او در نشئه علمی، خلیفه حضرت حق است و به واسطه‌ای او تمام اعیان ثابته و خارجه محقق می‌شود. ولایت و امامت باطن نبوت و رسالت است ولایت که از اسماءالله است، دائمی و غیر منقطع است؛ اما نبوت و رسالت محدود به زمان و منقطع است؛ لذا مطابق بینش‌ عرفانی، امامت، باطن نبوت و خاتمیت است و با ختم نبوت همچنان استمرار دارد. علم امام، بر اساس همین مبانی تحلیل می‌شود و برای شناخت کیفیت آن، اسماء و صفات، اعیان ثابته و خلافت الهی نقش مهمی دارند. به باور امام خمینی، منشأ علم امامان شیعه، از سرچشمه وحی و کشف محمدی است. عصمت امام نیز بر مبنای خلافت الهی قابل تحلیل است و از نظر امام خمینی، منشأ آن درونی بوده و یک امر تشکیکی است. مراتب امامت شامل ولایت تکوینی و تشریعی است. در رویکرد عرفانی، ولایت تکوینی امام بر اساس مظهریت و خلافت الهی امر مسلم بوده و مورد تأیید ادله عقلی و نقلی است. ولایت تشریعی با توجه به انحای قابل فرض آن، آنچه که مورد اتفاق است، مرجعیت دینی و علمی و زعامت سیاسی ائمه است. یافته‌ها نشان می‌دهد، هدایت باطنی و معنوی (تکوینی) امام، تطابق با نظریه قرآنی امامت، پاسخ به شبهات ناظر به امامت مانند نظریه علمای ابرار و انتفاع از امام در زمان غیبت و کیفیت آن و همچنین تفسیر و توجیه منطقی روایات ناظر بر امامت، از جمله آثار این رویکرد هستند.