جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نسبت علم‌ودین، یکی از مسائل فلسفه دین بوده که تحلیل‌های پرشمار و برخاسته از نظرگاه‌های مختلف، ازجمله نگاه علمی و فرهنگی ـ ارزشی را نیز به خود دیده است. پژوهش حاضر درصدد است دیدگاه امام‌خمینی«ره» را درباره چیستی علم‌ودین و نسبت این دو به دست آورد. این پژوهش، به روش تحلیلی و تطبیقی و با تتبع در منابع مکتوب و در کانون بحث، متمرکز بر آثار امام‌خمینی«ره» شکل گرفته است. یکی از تقسیمات مشهور که امام‌خمینی«ره» دیدگاه خود را از آن نقطه سازمان می‌بخشد، تقسیم علم به «حقیقی» و «اعتباری» است. در دیدگاه ایشان، علوم طبیعی به عنوان علوم اعتباری و علوم انسانی به عنوان علوم حقیقی شناخته شده‌اند. در دیگرسو، دین در نظر امام‌خمینی«ره» حقیقتی متنزّل از عالَم غیب برای اداره همه امور و شئون حیات دنیوی انسان است که در این زمینه هیچ امر لازمی را فروگذار نکرده است. بر این اساس هدف این تحقیق، یافتن مناسبات علم‌ودین، با ملاحظه تقسیمات و ویژگی‌های بیان شده در آراء امام‌خمینی«ره» می‌باشد. آنچه این نوشتار بدان دست یافته، نفی تعارض علم‌ودین، تداخل علم‌ودین در علوم انسانی و تعامل، تعدیل و تکمیل متقابل در علوم طبیعی از نظرگاه امام‌خمینی«ره» است.

گام‌های نظری و عملی انقلاب اسلامی ایران از جمله تأسیس یک دولت اسلامی، ایجاد تحولات اجتماعی و فرهنگی گسترده و انتقال قدرت به مردم، مبارزه با ستم و ظلم و... نقش مهمی در راستای تحقق قیام مهدوی داشته و به ترویج ارزش‌های اسلامی و فرهنگ مهدوی کمک نموده است. در این پژوهش که از نوع کاربردی _ توسعه‌ای است، با استفاده از روش تحلیلی _ توصیفی و استفاده از مطالعات کتابخانه‌ای، موضوع «گام‌های نظری و عملی انقلاب اسلامی ایران در راستای تحقق قیام مهدوی با تأکید بر اندیشه امام خمینی؟ره؟»، به‌عنوان هدف اصلی مورد بررسی قرار گرفته است. یافته‌های تحقیق مؤید این است که گام‌ها و ویژگی‌هایی چون ارتباط این قیام با حکومت اسلامی و نظام امامت و امت ضمن توجه و تأکید بر عدالت اجتماعی، توزیع منابع، تقویت وحدت اسلامی و مبارزه با استکبار جهانی و تحقق اصول اسلامی به تحقق قیام مهدوی کمک خواهد کرد.

از نظر امـام خمینی) وهابیت فرقه‌ای ضدّاسلامی، سراپاخرافی، استعماری و تفرقه‌افکن است که برای از بین بردن تعالیم اسلام و محو قرآن از زندگی مسلمانان ساخته و پرداخته شده است. انتقادات امام خمینی) بر آیین وهابیت که غالبا در ضمن پاسخ به شبهات دگراندیشان ایرانی مطرح شده در قالب شیوه­ها و روش­های ویژه­ای ارائه شده است. امام خمینی) برای معرفی و یادآوری نام محمد بن عبدالوهاب و هواداران او، از شیوه رایج در اعطای القاب و عناوین مدح­آمیز همچون سلفی، سلفیه، اهل حدیث، اهل‌سنت استفاده نکرده­اند، ایشان اصرار دارند از واژه وهابی استفاده کنند. انتقادات امام خمینی بر وهابیان را در دو بخش انتقادات کبروی و نقدهای مصداقی قابل دسته­بندی است. بخش گسترده­ای از انتقادات امام خمینی) بر وهابیت معطوف به مفاهیم و مباحث کبروی است. امام خمینی) تصور وهابیان از مفاهیم بنیادین توحید، شرک، عبادت، تواضع، «ما لا یقدر علیه الا الله» و سجده را در تضاد با قرآن توصیف می­کند و با روش نقد تهاجمی خطاهای فکری وهابیان را تشریح کرده و پاسخ­های نقضی و حلی به آنها می­دهد. ایشان برای پاسخگویی به پندارهای وهابیان علاوه بر روش استدلال به قرآن، از شیوه ارجاع به عرف نیز بهره برده­اند.

عرفان شیعه بین فشار دو نحله فکری، عالمان فقهی سنتی اسلامی و مبانی پیشرفت­گرا و تقدس‌­گریز مدرنیته، قصد دارد اصول متمایز خود را تعیّن ببخشد. مسئله اصلی که قصد پژوهش آن را داریم این است که اصول عرفان شیعه در رابطه با مبانی مدرنیته چه حرفی برای گفتن دارد و مبانی عرفان شیعه در این مورد چه تمایزی با سایر عرفان‌­ها دارد. این پژوهش با استفاده از روش تحلیل متن، مبانی متمایز عرفان شیعه را از کلام و تعالیم امام خمینی استخراج و با روش مقایسه تحلیلی، تعارض و توافق‌های عرفان شیعه با مبانی مدرنیته را تشریح کرده است. نتایجی که از این پژوهش حاصل شده است عبارت‌اند از اینکه عرفان شیعه مبانی اصیل و متمایزی از سایر عرفان­‌ها دارد و در این زمینه کاملا مبتنی‌بر اصول حقه اسلامی است؛ مبانی شهودگرایی، باطنی­‌گرایی و ضرورت تزکیه نفس در عرفان­‌ها با مبانی عقل­‌گرایی، علم‌­گرایی، تقدس­‌زدایی و رفاه اقتصادی مدرنیته تعارض دارد و امام خمینی با ارائه مبانی عرفان شیعه، علم­‌گرایی، عقل‌­گرایی و توسعه اقتصادی مدرنیته را با تقدس و معنویت‌گرایی عرفانی توافق بخشید و ابعاد مادی، اجتماعی و سیاسی انسان را در دل بُعد روحانی و حقیقت وحدانی هستی بازتعریف می­‌کند. به این ترتیب عرفان شیعه در قالب نظام سیاسی جمهوری اسلامی قادر به پاسخگویی به نیازها و معضلات انسان مؤمن در جامعه مدرن خواهد بود.

شناخت خداوند و صفات او، اساس تمام باورهای دینی و شرط لازم ایمان و عمل است، لذا شبهه و اختلال نظری در این حوزه، صدمات جبران‌ناپذیری بر نظام اعتقادی و در نتیجه سلوک عملی انسان خواهد گذاشت. پژوهش حاضر با هدف تبیین بازتقریر عدالت الهی در پرتو جستاری در هستی­‌شناسی متکلمین، درصدد است برخی شبهات وارده بر عدل الهی را رفع نماید. روش پژوهش توصیفى، تحلیلى ­است و داده‌­هاى تحقیق از طریق بررسى اسنادى، فیش‌بردارى و با رویکرد استدلالی تحلیل شده است. کتاب‌های امام خمینی و فخر رازی، جامعه تحقیق، و سایر منابع ناظر به اهداف پژوهش، به عنوان منابع تبیینی و تکمیلی مورد استفاده قرارگرفته ­است. یافته‌­ها حاکی از آن است که «ایجاد» از منظر فخر رازی، فعل مستقیم الهی است و انسان نقش ایجادی ندارد. حسن و قبح مبتنی‌بر ارادۀ شارع است و عادل بودن خداوند نیز بدین‌جهت است که خداوند است، لیکن امام خمینی معتقد است انسان به عنوان فاعل مختار در خلق و ایجاد نقش دارد و حسن و قبح، ذاتی و مبتنی بر عقل است. بنابراین خداوند عادل است، زیرا مرتکب قبیح نمی­گردد و ساحت الهی از خلق ناقص منزه است.

قرآن کریم که با هدف تربیت و هدایت انسان‌ها نازل شده است، حاوی دقیق‌ترین حقائق و برترین معارف است؛ آن‌گونه که عقول اهل معرفت در آن حیران ‌مانده و در برابر آن خضوع می‌کند. نه‌تنها حسن ترکیب و لطف بیان این کتاب مقدس آن را در اوج قرار داده است، نکات و آموزه‌های عرفانی آن، فوق طاقت بشری و خارق عادت است؛ و به تعبیر حضرت امام خمینیe، هر آن کس که اهل عرفان و دارای دانش صحیح عرفانی باشد و قرآن را از منظر عرفانی بنگرد، اعجاز آن را از این زاویه درک می‌کند و به اعجاز عرفانی آن اعتراف خواهد کرد. به اعتقاد ایشان، جهت اصلی اعجاز قرآن، معارف بلند و عمیق توحیدی و عرفانی آن است. قرآن با داشتن بطون متعدد، جمال و جلال الهی را چنان متجلی ساخته است که به حقیقت، تنها باب معرفت الهی است و توانست تحول عظیمی در عرفان پدید آورد. عرفان جامع و حماسی قرآن، مبدأ تمام عرفان‌هاست که دوراندیشان می‌توانند بخش‌هایی از آن را فهم کنند.

نظریه «حکومت اسلامی» یا گفتمان تفکیک‌‌ناپذیری دین از سیاست از گفتمان‌های مشهوری است که توسط برخی از فقهای شیعه در تاریخ تشیع به­عنوان راه نجات جوامع شیعی از بحران‌های گوناگون ارائه شده است. در این گفتمان، اسلام به­مثابه یک ایدئولوژی جامع در نظر گرفته شده که دنیا و آخرت انسان را در برگرفته است و برای همه حوزه‌های زندگی دستورها و احکام روشنی دارد. در این چارچوب، پژوهش حاضر در پی آن است که چرایی ارائه طرح حکومت اسلامی را از منظر دو تن از فقهای شیعه معاصر، یعنی امام خمینی و آیت‌الله سیدمحمدباقر صدر واکاوی کند. این پژوهش می‌کوشد ضمن بررسی شرایط تاریخی، سیاسی، اجتماعی و مذهبی حاکم بر دو کشور ایران و عراق، به بررسی عوامل مؤثر بر طرح این نظریه بپردازد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد شرایط سیاسی حاکم بر دو کشور از جمله استبداد داخلی و استعمار خارجی، نفوذ اندیشه‌های انحرافی و همچنین موقعیت جغرافیایی و بافت جمعیتی دو کشور به‌مثابه عوامل تأثیرگذار، در ارائه طرح تأسیس حکومت اسلامی مؤثر واقع شده است. این پژوهش با رویکرد «توصیفی - تحلیلی» و با روش «تاریخی» به گردآوری داده­ها بر اساس مطالعات کتابخانه‌ای و اسنادی پرداخته است.

پژوهش حاضر با هدف تحلیل و نقد دیدگاه فقهای امامیه با محوریت آرای امام خمینی و فقهای اهل سنت در خصوص خلل در وقوفین (عرفات و مشعر) نگاشته شده و با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی و ابزار از نوع کتابخانه‌ای به بررسی خلل و آسیب‌هایی که به اجزاء وقوفین وارد می‌شود، پرداخته است. یافته‌های پژوهش بیانگر آن است که در فقه امامیه اگر خلل عمدی به نیت، زمان، مکان و کیفیت وقوفین وارد شود، با توجه به اصل اولی، موجب بطلان وقوفین و نهایتاً بطلان حج می‌شود، خواه خلل وارده نقیصه باشد، خواه زیاده؛ ولی در صورت معذور بودن در برخی از اجزا خللی به صحت وقوفین و حج وارد نمی‌شود. در فقه اهل سنت نیز در وقوف عرفات هر گونه خلل عمدی به شرایط وقوف، موجب بطلان وقوف عرفات و حج می‌شود؛ ولی در وقوف مشعر به دلیل رکن نبودن آن، در صورت وارد شدن خلل عمدی یا سهوی موجب بطلان وقوفین و حج نمی‌شود.

مهم‌ترین وظیفۀ علم کلام تبیین و تحکیم باورهای دینی و پاسخگویی به شبهات است. پژوهش حاضر با توجه به جایگاه ویژۀ اخلاق در پارادایم اسلام درصدد پاسخگویی به پربسامدترین سؤال حوزۀ اخلاق یعنی مبنا و ملاک ارزش اخلاقی است. در پاسخ به این سؤال سه پارادایم اخلاقی وظیفه‌­گرایی، فضیلت­‌گرایی و غایت­‌انگاری شکل‌گرفته است. تبیین دیدگاه کلامی امام خمینی در پاسخ به سؤال فوق، به‌عنوان یکی از شناخته‌­شده‌­ترین دانشمندان اسلامی که اقبال جهانی، معطوف ایشان ­است، می‌­تواند نقش بی‌­بدیلی در تبیین بنیادهای اسلامی اخلاق و زیست اخلاقی داشته باشد. لذا پژوهش حاضر با هدف تبیین مبانی کلامی اخلاق در منظومۀ نظری امام خمینی انجام‌شده است. روش پژوهش، تحلیل مضمون ­است؛ بنابراین ابتدا مبانی کلامی، استقصا و استخراج‌شده‌اند سپس با رویکرد اخلاقی، تحلیل مضمون صورت گرفته است. یافته‌­ها: مطابق دیدگاه امام خمینی، بنیاد پارادایم اخلاقی اسلام، بر هر سه محور وظیفه­‌گرایی، فضیلت­‌گرایی و غایت­‌انگاری، توأمان استواراست و پشتیبانی تکوینی و تشریعی اسلام از زیست اخلاقی، موجب ضمانت و معناداری آن می­‌گردد. نتایج حاصل بیانگر آن است که برای داشتن جامعۀ اخلاقی، غنی‌­سازی سامانۀ معرفتی افراد در حوزه­‌های خداشناسی به‌ویژه صفات الهی، جهان­‌شناسی در دو سطح دنیوی و اخروی، انسان­‌شناسی و تبیین چگونگی تأثیر رفتار اخلاقی انسان بر فرجام او لازم و ضروری است.

یکی از شروطی که در باب امربه‌معروف و نهی ‌از منکر نسبت به شخص «مأمور» و «منهی» مطرح‌شده، شرط «تکلیف» است؛ بدین معنی که آیا کسی که به او امر می‌شود یا مورد نهی قرار می‌گیرد، باید به سن بلوغ شرعی رسیده باشد یا خیر؟ پنج نظریه در این خصوص وجود دارد که در این میان، امام خمینی با ارائه تفصیلی نو در مسئله معتقد است هرچند غیر مکلف در امور مهم - که شارع هرگز راضی به انجام یا ترک آن از سوی احدی نیست - امرونهی می‌شود؛ اما این امرونهی از باب امربه‌معروف و نهی ‌از منکر نیست، بلکه به دلیل اهتمام ویژه شارع نسبت به ترک یا انجام موارد یادشده است. این مقاله پس از جمع‌آوری دیدگاه‌های موجود و راستی‌آزمایی ادلّه آن‌ها با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی به این یافته‌ها دست می‌یابد که اولاً «تکلیف» در مأمور و منهی شرط است. ثانیاً ادلّه‌ای که مبنی بر الزام غیر بالغ به انجام یا ترک کاری واردشده، در برخی از موارد صرفاً جنبه تأدیبی و تربیتی (نه الزام فقهی) داشته و در برخی دیگر از موارد، مربوط به ضایع ساختن حق‌الناس است که در این موارد، کودک منع می‌شود.