جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هدف: مطالعه حاضر با هدف بررسی دکترین سلامت در معنویت، مطابق با جهان‌بینی الهی و با تکیه بر آثار امام خمینی و نصوص قرآنی انجام شد. روش: روش انجام این تحقیق، کتابخانه‌ای بود که با روش تحلیل داده‌ها از آثار امام خمینی و آیات قرآن کریم انجام شد. در این پژوهش ضمن تعریف سلامت معنوی و مقایسۀ بین جهان‌بینی سکولار و الهی در باب معنویت، مهم‌ترین مبانی نظری سلامت معنوی، ارائه و با روش توصیفی، روال تحقق دکترین معنویت در جهان‌بینی الهی ترسیم شد. یافته‌ها: معنویت حقیقی، در مقابل معنویت سکولارـ مبتنی بر جهان‌بینی الهی در شناخت و ارتباط فکری و قلبی با مبانی هستی‌شناختی و انسان‌شناسی و هدف‌شناسی است و ثمرۀ این ارتباط آن شد که معناداری زندگی و به تبعِ آن، احراز سلامت معنویت، در ضمنِ اطاعت و تبعیت از نبی مکرّم اسلام تحقق‌پذیر است. نتیجه‌گیری: معیار تحقق سلامت معنوی در «میزان فهم از شریعت دین خاتم و کیفیت تمایل به آن و مقدار تطبیق رفتار متناسب با آن فهم و آن گرایش» را می‌توان به مثابه یک نقشۀ راهنما در تهیۀ پرسشنامه‌ها و ارزیابی‌های سلامت معنوی استفاده کرد و از انفعال در مقابل روشهای سکولاری غربی خارج شد.

در این مقاله، توحید عرفانی بر پایه مبانی هستی‌شناسی، معرفت‌شناسی و انسان‌شناسی در اندیشه امام خمینی (ره) و سیدحیدر آملی و بر اساس روش تحقیق مقایسه‌ای و با استفاده از منابع کتابخانه بررسی شده است. همچنین، این تحقیق با هدف به دست آوردن نگرشی نو از توحید عرفانی و مراتب آن، با تطبیق دو شخصیت صاحب‌نظر عرفانی و با محوریت این پرسش صورت گرفت که: مبانی سه‌گانه نظری توحید عرفانی از منظر سیدحیدر آملی و امام خمینی (ره) چه اثری در گستره معنوی، انواع و درجات توحید داشته و پیامدهای پذیرش هر دیدگاه چه بوده است؟ با تحقیق صورت‌گرفته به دست آمد که: امام خمینی (ره) بر این باور است که «توحید»، خدا را «در نهایت وحدت و بساطت دانستن» است و نیز همانند سیدحیدر بر این عقیده‌اند که دست بشر از شناخت و معرفت کُنه ذات یکتای حق، کوتاه است و کسی نمی‌‌تواند ذات یکتای حق را بشناسد؛ با این تفاوت که امام خمینی (ره) بر این نکته انگشت می‌نهد که توحید، اصل‌الاصول همه معرفت‌های انسانی است. در باب مراتب و درجات توحید نیز سیدحیدر آملی توحید را به الوهی و وجودی تقسیم می‌کند و توحید حقیقی را جامع هر دو می‌داند، ولی امام خمینی (ره) توحید را بر سه‌گانه توحید ذات، صفات و افعال، تفسیر و تحلیل می‌کند. همچنین، سیدحیدرآملی توحید اهل شریعت را فعلی، توحید اهل طریقت را وصفی و توحید اهل حقیقت را با حفظ مراتب پیشین، توحید ذاتی می‌داند، ولی امام خمینی (ره) با نگرشی دیگر، درجات توحید را در قالب ارکان توحید تبیین می‌کند و در این نگرش، توحید، چهار رکن و هر رکن سه درجه داردکه یک درجه، ظاهری و دو درجه، باطنی است و ازنظر ایشان، اسم تابع درجه‌ ظاهری است؛ چنان‌که مسئله در اسماء الهی که به سه قسم است (اسماء ذاتی، صفاتی و افعالی) همین‌گونه است.

مسئله جاودانگی انسان از دغدغه‌های بنیادینی است که از دیرباز تاکنون ذهن بشر را به خود مشغول ساخته و اندیشمندان به شکل‌های گوناگون، سعی در شناخت و برهانی کردن این مسئله داشته‌اند. نفس‌شناسی و مباحث آن، مدخل فرجام‌شناسی و رکن جاودانگی در حکمت اسلامی به‌شمار می‌رود. امام خمینی(ره) با استفاده از دلایل عقلی و نقلی و استناد به مبانی فلسفی، کلامی و عرفانی، جاودانگی را ذیل استکمال نفس در سه مرحله عمومی، خاص و خاص الخاص، تبیین می‌کند. عوامل متعددی در تکامل نفس و جاودانگی آن نقش دارند که علم و عمل، برجسته‌ترین آنهاست. تأکید مضاعف بر نقش عمل، از اختصاصات نفس‌شناسی امام خمینی(ره) است که با مکانیسم فقر وجودی، حرکت جوهری و اتصال به عقل فعال، تحلیل منطقی و عقلانی می‌شود. وی با الهام از حکمت متعالیه، نفس را امری مادی دانسته که در دامن طبیعت، تحت حرکت اشتدادی، قهراً و ذاتاً به سمت تجرد و جاودانگی، حرکت می‌کند. ایشان فقدان ماده و فسادناپذیری مجردات را دلیل سلبی و حرکت جوهری اشتدادی، حرکت حبّی، حکمت و عدالت را دلایل ثبوتی بر فسادناپذیری نفس می‌داند.