جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

عشق(حب) در ادیان مختلف جهان، همواره یکی از مکاتب عرفانی بوده است و عشق انسان به خداوند، یکی از راههای وصول به او و فنای در ذات اوست اما راه دستیابی به این اکسیر اعظم، در بین آنها متفاوت است. دینهای هندی، مراقبه و ریاضت و گاه در کنار معرفت را راه چاره می دانند، دین مسیحیت به صرف ایمان بسنده کرده و دین یهودیت تنها با عمل به شریعت در پی اصطیاد آن‌ است. عرفان اسلامی و به تعبیر دقیقتر عرفان مرسوم اسلامی یا مسلمانان در طول قرنها، مکتب عشق(وحدت وجود) را در کنار مکتب زهد و مکتب معرفت(مکاشفه) به سالکان راه، نمایانده است و تلاشها و بررسیهای فراوانی در این زمینه صورت گرفته است. با این تفصیل، اهمیت عشق در عرفان اسلامی محرز است اما سخن در اینجا این است که نگاه قرآن به این مفهوم و کارکرد آن و البته راه دست یابی به آن چیست؟ عرفان برگرفته از قرآن و سنت پیشوایان شیعه، در این میان راه جامع و به تعبیری راه دیگری را ارائه نموده است و نتایجی دیگر و افزون را برای شخص سالک به ارمغان آورده است. این مدل ادعایی که نویسنده، آن را "تبعیت و عشق" می‌نامد در حقیقت مدلی است قرآنی که رسیدن به مرتبه حب الهی یعنی حب انسان به خدا را مترتب بر تبعیت از ولیّ خدا می داند. این آیه (31 آل عمران) که به صورت شرط و جواب شرط آمده است حب انسان به خدا را نشانه این می‌داند که وی از ولی خدا تبعیت کرده است. در تفاسیر ادبی مانند کشاف زمخشری در ذیل همین آیه کسی را که ادعای حب الهی می‌کند اما مخالف سنت پیامبر عمل می‌کند را کذاب نامیده است(زمخشری، کشاف، ج 1، ص 382) الجدول فی الاعراب نیز به شرط و جواب بودن تعبیر قرآنی در این آیه، تصریح کرده است(محمود صافی، الجدول فی الاعراب، ج 1 ص 312). فخر رازی در تفسیر کبیر صراحتاً ترتب حب انسان نسبت به خداوند بر تبعیت و عمل را بیان می کند.(فخر زازی، تفسیر الکبیر، ج 3، ص 17-18) اکنون مسأله رساله حاضر این است که بر اساس آیه مبارکه 31 آل عمران؛ «قُل إِن کُنتُم تُحِبُّونَ ?للَّهَ فاتَّبِعُونِی یُحبِبکُمُ ?للَّهُ ...»، شرط وصول به مرتبه و مقام و منزل عشق الهی(منزل 61 در منازل السائرین) در قوس صعود، تبعیّت از ولیّ خداست که در آیه بعد نیز به مصادیقی از آن تبعیّت اشاره شده است؛ «قُل أَطِیعُواْ ?للَّهَ وَ?لرَّسُولَ فَإِن تَوَلَّواْ فَإِنَّ ?للَّهَ لَا یُحِبُّ ?لکَفِرِینَ»( آل عمران: 32). این التزام در آیه یاد شده(31 آل عمران)، صراحت ترتّب عشق بر تبعیّت و تقدّم انقیاد نسبت به ولی خدا، بر عشق را یادآور می‌شود. نویسنده، نظریّه برگرفته از این آیه مبارکه را «یک تئوری مهم در عرفان اسلامی» و به تعبیری عرفان شیعی دانسته است و آن، وقتی است که آن ولیّ خدا که می‌بایست از او اطاعت و تبعیّت نمود، پیامبر و امامان شیعه باشند. روایات پیشوایان معصوم و دستورات عارفان نیز شاهد بر این نظریّه یعنی نقش تبعیّت و انقیاد از ولیّ خدا در طیّ مراحل سلوک و کمالات عرفان سالک است و منتج به فنای عارف می‌شود. بنابر دیدگاه امام خمینی ره متأثر از آیت الله شاه آبادی ره، این تبعیت البته در حالت اولیه، خود منبعث از فطرت مخموره‌ای است که در نهاد هر انسان وجود دارد. امام برای فطرت، آثاری را برمی‌شمارد و معتقد است فطرت مخمور، راه چراغ هدایت و نور راه رسیدن به مقصد است.( امام‌خمینی، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص 261) علامه طباطبایی و شاگرد ایشان در تفسیر المیزان و تسنیم در ذیل آیه 31 سوره آل عمران، به ترتب حب به خداوند بر تبعیت تصریح نموده‌اند و البته علامه طباطبایی تبعیت یاد شده را با قید محبّانه بودن ممزوج کرده است؛ دلیل ایشان، حدیثی است که اساسا کمال دین را بر پایه حب، تقریر می‌کند؛ هل الدین الا الحب. سید حیدر آملی در تفسیر آیه مورد نظر، جنت را موقوف بر متابعت دانسته و با آیه "فادخلی فی عبادی وادخلی جنتی"، عبادت را شرط ورود به جنت ذات می‌داند(تفسیر المحیط الاعظم، ج 1، ص 433 ) که در بیان عرفا و تعابیر عرفانی از آن سخن به میان آمده است. سید بحرالعلوم در رساله سیر و سلوک، مبحثی را تحت عنوان "عوالم دوازده‌گان? مقدّم بر عالم خلوص" مطرح نموده اند(رساله سیر و سلوک منسوب به بحر العلوم، 2ص 81- 110) و وصل به آن مرتبه را متفرع بر عبور از دالان شریعت و طریقت دانسته است. اما اینکه تبعیت از ولی خدا و تبعیت از خداوند با یکدیگر متفاوت باشند و هر کدام نتیجه‌ای غیر از دیگری یعنی قرب فرائض و نوافل را برای سالک داشته باشد تا کنون از تفاسیر مورد استفاده نویسنده چیزی به دست نیامده است. گفتنی است که حب و عشق یاد شده در آیه مورد بحث، در مسیر سلوک، دو کاربست عمده ایجابی و یک کاربرد سلبی دیگر نیز به سالک هدیه می کند. 1. عشق، گذر از موانع سلوک را تسهیل نموده، سالک را در سیرش سرعت می بخشد. علامه طباطبایی در تفسیر البیان در ذیل آیه "انّا لله و انا الیه راجعون" به اشتداد حرکت به سوی خدا پس از ایجاد حب الهی اشاره می کنند که هر چه ایمان انسان بالاتر رود تبعیت وی نیز بیشتر خواهد شد.(البیان فی موافقه القرآن و الحدیث، ج 1، ص 278-279) 2. در حوزه معرفت شناسی، سالک را به نگاهی فرای طبیعت و عقل می‌رساند. و 3. عشق، خود برای سالک، جنبه بازدارندگی نسبت به اوامر و نواهی شرعی و بایدها و نبایدهای اخلاقی و عرفانی می‌آورد. از این رو عشق، افزون بر فنای عارف در ذات الهی سه کاربست میانه راه دارد. قرآن کریم با آیات متعددی به مساله حبّ الهی پرداخته است و به دو سویه بودن آن پافشاری کرده است. حبّ انسانها به خداوند و حبّ خداوند به انسان؛ که دوسویگی آن نیز در برخی آیات به وضوح بیان شده است؛« فَسَوْفَ یَأْتِی اللَّهُ بِقَوْمٍ یُحِبُّهُمْ وَیُحِبُّونَهُ»(مائده/54) مفسران عرفانی قرآن کریم در تاویل آیه مورد بحث و آیات همسو گفته اند: همانگونه که بندگان به خدا عاشق هستند، خداوند هم گروهی از آنان را دوست دارد. به دیگر تعبیر، انسان با تبعیت از ولی خدا، هم محب خداوند خواهد شد و هم به مقام محبوبیت می‌رسد. شایان ذکر است که مسأله و مقام محبو

تجربه عرفانی همواره در عرفان اسلامی به عنوان اصلی ترین منبع معرفتی مطرح بوده که در قالب مواجهه با حقایق متعالی توصیف می‌شوند، تنوع گزارش‌ها و اختلاف در توصیفات عرفا این منبع معرفتی را با چالش‌هایی مانند معرفت بخشی، بیان پذیری و یا عدم آن ، تفسیر، اعتبار و... همراه کرده است که ضرورت تحلیل نظام‌مند و دقیق این تجربه‌ها را آشکار می‌سازد. در این پژوهش بر آنیم تا مسئله مورد نظر را با محوریت نظرات و اندیشه های امام خمینی(ره) بررسی نماییم. نظرات امام خمینی(ره) به‌عنوان یکی از برجسته‌ترین عرفا و فیلسوفان معاصر، از آن جهت اهمیت دارد که شهود عرفانی در آثار عرفانی ایشان با مباحث عرفان ابن عربی پیوند یافته است. امام خمینی(ره) با تلفیق معرفت‌شناسی، فلسفه، و عرفان اسلامی، دیدگاه‌های خاصی درباره ماهیت تجربه عرفانی، امکان معرفت‌بخشی آن و حدود بیان‌پذیری‌اش ارائه کرده‌اند در اندیشه امام خمینی (ره) تجربه های عرفانی ( کشف و شهود) حاصل اتصال انسان با حقایق متعالی است که دارای مراتبی که نهایت مرتبه آن ارتباط با وجودی است که دارای وحدت شخصیه است که انسان در مقام فنای به این مرتبه دست پیدا کرده و از آن به تجربه عرفانی به معنای خاص اطلاق می شود. تجربه عرفانی و کشف و شهودی که در اندیشه امام خمینی (ره) مطرح می شود، شهودی معرفت بخش و بیان پذیر است به تفصیلی که در رساله خواهد آمد. پژوهش حاضر با تمرکز بر اندیشه امام خمینی(ره)، سه محور اصلی را بررسی می‌کند: ماهیت تجربه عرفانی، جایگاه آن در ایجاد معرفت، و امکان یا امتناع بیان‌پذیری این تجربه. تحلیل دقیق این ابعاد می‌تواند افق‌های تازه‌ای در مطالعات عرفان اسلامی و معرفت‌شناسی بگشاید و به فهم عمیق‌تر از تجربه عرفانی در اندیشه اسلامی کمک کند. لذا قصد بر آن است تا در پژوهش حاضر با ارائه تحلیلی جامع در سه مرحله ابعاد مسئله تبیین شود: 1. مطالعه عمیق و نظام‌مند آثار عرفانی ب امام خمینی، نظیر شرح دعای سحر، مصباح‌الهدایه و سرّ الصلوه، تعلیقات بر شرح فصوص الحکم و ... ،با هدف شناسایی و تبیین مفاهیم کلیدی مرتبط با تجربه عرفانی، معرفت‌بخشی، و حدود بیان‌پذیری آن. 2. بهره گیری از روش تحلیل کیفی برای بررسی دقیق مفاهیم بنیادین تجربه عرفانی، با تمرکز بر ماهیت، اعتبار معرفتی، و قابلیت انتقال آن. این مرحله شامل بررسی نظام‌مند ابعاد عرفانی و معرفت‌شناختی این مفاهیم در اندیشه امام خمینی است. 3. استفاده از منابع ثانویه و بهره‌گیری از پژوهش‌های معتبر و منابع تخصصی در حوزه عرفان اسلامی و معرفت‌شناسی عرفانی، به‌عنوان ابزاری برای غنی‌سازی و تکمیل تحلیل‌ها، به‌ویژه در تبیین چالش‌های نظری و پاسخ‌های ارائه‌شده.

مسئله ولایت در علوم دینی و اندیشه های اسلامی از جایگاهی بلند و عظیم برخوردار بوده و از مهمترین علوم کلامی به شمار می آید، می توان گفت پس از توحید هیچ موضوعی تا این اندازه توجه اندیشمندان اسلامی را به خود جلب نکرده است. ولایت یکی از جنجالی ترین موضوعات در تاریخ اسلام و از اختلاف برانگیزترین مسائل بوده که سبب شکل گیری بسیاری از فرق و مذاهب اسلامی شده است. سخن گفتن از جایگاه ولایت و کشف و تأکید بر اتفاق آراء علمای اسلامی در این باب، در جهت زدودن اختلاف بین مسلمین و تقویت اتحاد امت اسلامی بسیار مهم و اساسی است. مقاله حاضر برای دستیابی به این مهم به بررسی تطبیقی نظرات دو تن از اندیشمندان و عرفای اسلامی (شیعه و سنی) امام خمینی و شیخ محمود شبستری پرداخته است. هر دو به ولایت به معنای سرپرستی و ولی توجه ویژه داشته اند و ولی را تجلی خدا و انسان کامل بر روی زمین می دانند. هر دو معتقدند مقام اولیاء و انبیاء بستگی به گرفتن انوار حقیقت محمّدی دارد و هر چه به این حقیقت نزدیک­تر باشند مرتبه والاتری دارند. هردو بزرگوار در امر کلیت خانم ولایت به هم نزدیک بوده و با اندکی تفاوتی حضرت محمد (ص) را خاتم اولیاء می دانند. شیخ شبستری بین ولایت و نبوت تفاوت قائل است و نبی­ای که دارای مقام ولایت می باشد را بالاتر از مقام نبی غیر ولی می داند ولی امام(ره) اولیاء خدا را یکی دانسته و اختلافی در آنها نمی بیند. هر دو به آخرین ولی معتقدند با این تفاوت که شیخ بر این باور هست که حضرت ولی عصر هنوز متولد نشده است ولی امام اعتقاد دارد که امام متولد شده و در این عالم زندگی می کند.

روح حاکم و گفتمانی مسلط بر عرفان، خداگرایی و توحید است و نتیجه عرفان اجتماعی توحید وجودی است به این معنا که خدا گرایی در همه سطوح و ساحات حضور بالفعل و ظهور عینی داشته و همه چیز از خدا، به سوی خدا، برای خدا و به یاری خداست و در همه فعالیت های اجتماعی اصالت از آنِ قیام لله است لذا سالک الی الله همه شئون وجودی اش در ارتباط با خدا تعریف و تنظیم شده و تحقق می یابد روش این تحقیق با رویکرد عقلی-نقلی بوده است که ضمن تبیین مقوله هستی شناسی عرفانی به رابطه آن با عرفان اجتماعی و اندیشه فکری امام خمینی (ره) می پردازد که به عنوان عارفی حکیم و فقیه در متن جامعه حضور حداکثری یافته و با ایجاد جامعه توحیدی به نظام سازی دینی و ولایی پرداختندو معتقدند که عرفان ماهیت اجتماعی حداکثری در ساحات هدایت، تربیت و مدیریت داشته و عارفان بعد از طی اسفار باطنی و منازل سلوکی رسالت هدایتی – تربیتی جامعه را بر عهده دارند.

نخستین مخلوق بدون واسطه از خداوند، صادر اول است که از مباحث مهم فلسفی- عرفانی به شمار می‌رود و در این مسئله، بین عرفا و فلاسفه، اختلاف‌نظر وجود دارد.هرکدام از فلاسفه و عرفا با توجه به چشم انداز خود آن را حل و فصل کرده اند فلاسفه یونانی و به تبع آن فلاسفه اسلامی عقل اول را صادر نخست از مبدأ فیض میدانند در حالی که اهل معرفت در افقی بالاتر نسبت به فلاسفه،مشیت مطلق یا فیض مقدس را با دلایل خاص خود به عنوان مبدأ صدور کثرات معرفی می کنند نوشتار حاضر با روش توصیفی- تحلیلی از منابع فلسفی- عرفانی، صادر اول را از منظر امام خمینی(ره) در چهار محور پیگیری می‌کند: قاعده الواحد، ماهیت، اقوال و ویژگی‌ها و درنهایت، مصداق صادر اول. پس از آن نتیجه می‌شود که حضرت امام(ره) با رویکرد عرفانی خود، مصداق صادر اول را وجود منبسط می‌داند که همان حقیقت نوریه محمدیه(ص) است. این حقیقت، فاقد حدود و ماهیت است؛ زیرا شیء صاحب ماهیت، قابلیت و لیاقت ندارد تا از نامحدود صادر شود.

تحول شخصیت از موضوعات محوری در علوم انسانی است. روانشناسی مدرن و اندیشه امام خمینی (ره) با وجود اشتراک در پذیرش امکان تحول شخصیت، از نظر مبانی فلسفی و اهداف نهایی تفاوتهای بنیادین دارند. این پژوهش به مقایسه این دو دیدگاه در ابعاد مختلف عوامل تحول شخصیت میپردازد و اینکه آیا اندیشه امام خمینی می‌تواند درک تازه‌ای از ابعاد تحولی شخصیت انسانی در اختیار روان‌شناسی قرار دهد. و بررسی تطبیقی آن با اندیشه‌های غنی اسلامی می‌تواند به تقویت بنیان‌های نظری و اخلاقی این حوزه یاری رساند. در این تحقیق، با استفاده از روش تحلیل کیفی و رویکرد تطبیقی، مؤلفه‌هایی چون فطرت، اراده، اختیار، وراثت، محیط و هدفمندی در شکل‌گیری و تحول شخصیت بررسی شده‌اند. نتایج نشان می‌دهد که در منظومه فکری امام خمینی، انسان موجودی دو ساحتی، فطرت‌مند، آزاد و دارای کرامت ذاتی است که از طریق مجاهدت نفسانی، تربیت معنوی و اراده آگاهانه، به سوی تحول و کمال شخصیتی سوق می‌یابد. در مقابل، روان‌شناسی معاصر با تأکید بر عوامل زیستی، محیطی و اجتماعی، شخصیت را پدیده‌ای چندبعدی و پویا تلقی می‌کند که متأثر از تعامل ژنتیک، محیط و تجربه رشد می‌یابد. در نهایت، این پژوهش ضمن آشکار ساختن تفاوت‌های مبنایی در انسان‌شناسی دو رویکرد، نشان می‌دهد که می‌توان با بهره‌گیری از دیدگاه امام خمینی، بُعد معنوی و هدف‌مدار تحول شخصیت را در روان‌شناسی معاصر تقویت کرد.

«انسان‌شناسی» یکی از بنیانی‌ترین موضوعات اکثر رشته‌های علوم انسانی است که در قرآن غالب خصوصیات منفی و مذموم آن با واژه «انسان»؛ و خصوصیات مثبت و ممدوح آن به‌تناسب موضوعات مختلف با واژه‌های «بشر»، «آدم» و در زیرمجموعه آدم، «بنی‌آدم» و «ذریه آدم» بیان شده است. نظر به آنکه در جهان اسلام اکثر اهل اندیشه این مفاهیم را از سویی مترادف تصور کرده‌ و از سوی دیگر در بیان تفاوت‌ها و ارزش‌گذاری‌ها عموماً مفهوم ارزشی را به واژه انسان نسبت داده‌اند، در این پژوهش ابتدا سه مفهوم مورد نظر با ارائه نمونه‌هایی از برداشت‌های مسامحه-آمیز و سپس با استقرای تام آیات مربوطه، به روش پدیدارشناسی یک به یک مورد تحلیل قرار گرفته؛ و نیز در هر فصل، رویکرد انسان‌شناسی امام خمینی(ره) در مورد این واژه‌ها واکاوی شده است.

قواعد فقهی، نهادها و بنیادهای کلی فقهی هستند که با توجه به شمول ان ، فقیه در مصادیق مختلف از ان استفاده می کند. این کاربرد از باب تطبیق است نه از باب استنباط، بنابراین مبنای قوانین و ابواب مختلف فقهی قرار می گیرند و فقه شایستگی هماهنگی با هر محیط و شرایط را می دهد. یکی از قواعد کلی امام در فهم روایات فقهی، توجه به فهم عرفی در لسان حدیث است. امام خمینی معتقد است احادیث فقهی اهل بیت علیهم السلام بر اساس فهم عرفی صادر شده اند و به همین جهت بر مجتهد لازم است که عرف زمان صدور حدیث را بشناسد. (امام خمینی، الاستصحاب، ص 220) ایشان معتقدند:"إنَّه لا إشکال فی أنَّ المیزان فی تشخیص جمیع المفاهیم و مصادیقها و کیفیّه صدقها علیها هو العُرف؛ لأنَّ الشارع کواحد من العُرف فی المخاطبات و المحاورات، و لیس له اصطلاح خاصّ، و لا طریقه خاصّه فی إلقاء الکلام إلی المُخاطب" (همان) اشکالی نیست که میزان در جمیع مفاهیم و مصادیق و چگونگی صدق مفهوم بر مصداق، عرف می باشد؛ زیرا شارع در خطابات و محاورات مانند یکی از عرف می باشد و او اصطلاح و طریق خاصی در القاء کلام خود به مخاطب ندارد. با اینکه پیامبر اکرم (ص) به تصریح قرآن، مسئولیت تبیین قرآن (نه تفسیر) را به عهده گرفته اند، صحابه و اهل بیت خود را به فهم قرآن تشویق و بر استنباط از آن تربیت کرد تا الگویی برای نسل های بعدی باشند. اختلاق نظری که در نتیجه تحلیل های مختلف از آیاتی همچون: «وَ أَنْزَلْنَااللَیْکَ الذِّکْرَ لِتُبَیِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ االَیْهِمْ وَ لَعَلَّهُمْ یَتفکَّرُونَ» (نحل: 22) و روایات رسیده در مقام، جایگاه اهل بیت و شیوە جمع بین آنها روی داده، سبب شده است که عده ای بگویند فهم درست از قواعد فقهی ، تنها در چارچوب روایات وآیات میسر خواهد بود و چون این اخبار همگی از طریق معتبر و متواتر نرسیده اند و عمدە آنها خبر واحد هستند، با گشاده دستی به حل این مشکل بپردازند که اگر این اخبار ظنی هستند، اما کاشفیت دارند، پس گویی راه حلی در حجیت و اعتبار آن جسته اند.امام خمینی (ره) در آثار خود از روش های تفسیری برای اثبات قواعداستفاده کرده است، گاهی از سیاق کلام استفاده می کند و گاهی از حدیث بهره می گیرد و گاهی از نشانه های عقلی و قرینه لبّی استفاده می کند و بر این باور است که قواعدفقه باید روشنگر جهات عرفانی، اخلاقی و جهات دیگری که تامین کننده سعادت انسان است، باشد. روش امام در مواردی که یک قاعده را به صورت کامل تفسیر می کند، روش، تهذیب و تربیتی است. از جمله مواردی که امام در روش تفسیری خود بهره برده است عبارتند از: بهره گیری از قرآن کریم: از جمله شیوه های امام خمینی در تفسیر قرآن، روش قرآن به قرآن است؛ مانند آیه «و ما رمیت اذ رمیت» که با استفاده از آیات دیگر، مقام «امر بین الامرین» را در مسئله جبر و اختیار بیان می کند. زبان قرآن از مولفه‌‌های اصلی متن قرآنی است و تشخیص این امر که زبان قرآن چگونه زبانی است، به نحو بنیادین در فهم و تفسیر قرآن اثرگذار است. در این تحقیق به دنبال بررسی نقش کاربرد ایات وروایات دراثبات وشرح قواعد فقهی از منظر امام خمینی وایت الله خویی می باشیم. از آن جا که امام خمینی به عنوان فقیهی که در عصر حاضر تحولی شگرف درایران و جهان اسلام ایجاد نموده ونیز آیه الله خوئی به عنوان یکی از برجسته ترین فقهای مکتب نجف که دارای آثار فرهنگی واجتماعی در دوران معاصر به شمار می روند، پژوهش حاضر بر آن است به بررسی کاربرد آیات وروایات در اثبات وشرح قواعد فقهی از منظر امام خمینی وآیت الله خوئی بپردازد.

موضوع اتحاد و وحدت در میان جهان اسلام موضوع بسیار مهم و ضروری بوده است. چرا که استعمارگران به دنبال اختلاف و تضعیف مسلمانان بوده و به شیوه های مختلف در پی محو اسلام و سلطه بر مسلمین و غارت اموال و منابع آنان بوده اند. حضرت امام خمینی(ره) وحدت را عامل قدرت و تفرقه را موجب سستی پایه دیانت تلقی می نمود و وحدت جهان اسلام برای ایشان همواره آرمانی بزرگ تلقی می شد؛ اما تحقق وحدت از دیدگاه ایشان نیازمند شرایط و ایجاد بسترهای لازم است که مهمترین و ضروری ترین آن، طراحی و ایجاد نظام فکری، فرهنگی و عقیدتی واحد و مشترک است و امام با مطرح نمودن این نظام فکری به دنبال آن بود که بر اساس آن، همبستگی معنوی و فرهنگی میان جوامع اسلامی تقویت گردد. در این مقاله سعی بر این است تا ابتدا تعریفی از وحدت و عوامل زمینه ساز آن در منظومه فکری امام راحل مطرح گردیده سپس ضمن بررسی مفهوم استکبار به عنوان عامل اصلی ایجاد تفرقه بین جوامع اسلامی، با بهره گیری از روشی توصیفی- استنادی تأثیر اندیشه های فرهنگی امام قدس سره که بازتابی از آراء فلسفی ایشان است؛ بر وحدت مسلمانان جهان تبیین گردد.