جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

فاقد چکیده

اتم‌گرایی کلام که هم معتزلهوهماشاعره از آن دفاع کرده اند، شامل اتم‌گرایی هندسی نیز می‎گردد. اتم‌گرایی هندسی، اتم‌گرایی است که خطوط و اشکال هندسی را متشکل از تقسیم ناپذیرها می‎داند. به بیانی دیگر، در این نگاه، خط از گرد هم­آمدن نقاط بوجود می‎آید. این دیدگاه با تعاریف اولیه کتاب اصول اقلیدس و در نهایت با هندسه کلاسیک ناسازگار می باشد. فخر­رازی که در دهه‎ها‎ی آخر عمر خود از اتم‌گرایی دفاع کرده است، از این ناسازگاری آگاه بوده است. او در خلال بحث در برهان‎ها‎ی مرتبط با اتم‌گرایی، تلاش‎ها‎یی برای رفع این ناسازگاری کرده است. علی‌رغم اینکه تلاش وی در بنیان نهادن هندسه ای سازگار بااتم‌گرایی به ثمر نمی‎نشیند، ولی استدلالات او حاوی نکات ظریف و مهمی است که به لحاظ تاریخ و فلسفه ریاضیات حائز اهمیت است. در این مقاله، چند برهان فخر­رازی از کتاب المطالب العالیةبررسی و تحلیل شده و به زبان ریاضیات نوین تبیین می‎گردد. . پسزمینه نظری این براهین تحلیل می‌شود تا به چارچوبی دست­یافته که اهمیتشان از نظر تاریخ ریاضیات روشن گردد.دراین بین نشان­داده می­شود که چگونه رازی ساختار متفاوتی از هندسه کلاسیک روزگار خود را می­آزماید. و همچنین پیشنهاد می­گردد که ادله رازی در تاریخ نظریه بی­نهایت کوچک­ها در حد یک امکان در نظر گرفته شود

نسبت «خردورزي فلسفي» و «دينداري وحي¬باور» يا بتعبيري، گستره و کارکرد عقل در نسبت با وحي و سهم آن در هدايت و سعادت انسان، همواره يکي از مهمترين دغدغه¬هاي انديشمندان مسلمان بوده است. نوشتار حاضر با رويکردي مسئله¬محور و روش توصيفي ـ تحليلي، با بررسي دو سنخ متفاوت از انديشه¬ورزي فلسفي و ديني دو حکيم ايراني محمد بن زکرياي رازي(م.313هـ .ق) و ابوحاتم عبدالرحمن رازي(م.322 هـ .ق)، به تبيين نحوة تلاقي دو جريان فکر فلسفي و انديشه کلامي در قرن چهارم هجري پرداخته است. اهميت اين پژوهش از آنروست که در تناظر و گفتمان نزاع¬گونة اين دو سنخ از انديشه¬ورزي، رابطه بين عقل و وحي و نيازهاي متقابل فلسفه و دين به هم بهتر آشکار ميشود. گونه¬شناسي عقلانيت اين دو انديشمند و تبيين آراء و مواضع آنها در مسئله عقل و وحي، تساوي و عدم‌تساوي عقل در ميان انسانها و سهم خردورزي در سعادت شناسي اين دو حکيم رازي، از مهمترين مسائل و يافته‌هاي پژوهش حاضر محسوب ميشود.

عصمت انبیاء از دیرباز برای متکلمان مسلمان مساله ای مهم بوده است. یکی از این متکلمان فخر رازی (متوفی 606 ه ق) است. او از عالمان برجسته اهل سنت و اشعری مذهب می باشد که پیامبران الهی را معصوم می داند. ولی معتقد است عصمت برای ایشان در دوران پس از بعثت ضروری است و نه قبل از آن. وی بر این باور است که شخص زمانی به مقام عصمت دست می یابد که در جسم یا روح خود ویژگی ای داشته باشد که به واسطه آن از انجام گناه خودداری کند. افزون بر این، او باید به زشتی گناه و یا زیبایی اطاعت از خدا علم داشته، و از وحی و اراده حق تعالی تبعیت کند و اگر فعلی از روی فراموشی یا ترک اولی مرتکب شد باید سرزنش شده و از زشتی عملی که انجام داده مطلع شود. فخر رازی حیطه اعتقادات، تبلیغ و رسالت، احکام و فتاوی و افعال و سیرت را از جمله مواضع اختلافی میان متکلمان در باب عصمت انبیاء معرفی می کند.

یکی از مسائلی که درباره پیامبر بحث می کنند، عصمت پیامبراسلام(ص)است. اگرچه درمباحث اعتقادی وکلامی دارای قدمت می باشد، اما از مهمترین مباحث کلام اسلامی دربین متکلمان و مفسران مسلمان بوده است. عده ای از علماء عصمت پیامبر را در قبل و بعد از بعثت ضروری میدانند ولی عده ای دیگر آن را شرط نمی دانند. دراین پژوهش کلیاتی درمقوله عصمت،تعریف مسأله، پیشینه عصمت، طرح پرسشهاي اصلی و فرعی، حدود ، فرضیات، اهداف وروش پژوهش مطرح گردیده است. سپس به مبانی نظری تحقیق شامل زندگی علمي علامه طباطبایی وفخر رازی، ادبیات تحقیق شامل واژه شناسی عصمت، معنای لغوی واصطلاحی عصمت، عصمت درقرآن، عصمت ازدیدگاه دومفسرپرداخته شده است. منشأ ومراتب عصمت ازدیدگاه دومفسرشيعه وسني به بحث گذاشته شده است. و همچنين دلایل لزوم عصمت پیامبر اسلام ازديدگاه آنان با استناد به آیات قرآن کریم بيان شده ومقایسه ای بین دو دیدگاه مطرح گردیده است. ودرپايان نيزمهمترین دلایل درباره مسأله سهو ونسيان نسبت به پیامبر اسلام وديدگاه علامه طباطبايي و فخررازي نيز طرح گرديده است.

علامه حسن بن مطهر حلی فقیه، اصولی، رجال‌شناس، محدث و متکلم مؤثر در تاریخ اندیشة اسلامی است. شهرت وی در این دانشها بر میراث منطقی وی سایه افکنده است. حلی در پژوهشهای منطقی آثار فراوان، بالغ بر بیست اثر، تدوین کرده است. کثرت تألیف اثر منطقی، تبیین می‌طلبد. عوامل گرایش وی به تحقیقات منطقی چیست؟ رقابت کلامی حلی با کسانی چون غزالی، فخررازی، ارموی و کاتبی از سویی، تأثیر ژرف ابن‌سینا و خواجه طوسی بر وی از سوی دیگر او را به منطق‌پژوهی سوق می‌دهد اما تحلیل دیدگاههای منطقی علامه عاملی ژرفتر را نشان‌ می‌دهد: منطق‌پذیری و عقلانیت تفکر کلامی شیعه.

علاّمه طباطبائی هدایت را به دو قِسم هدایت اوّلی و هدایت ثانی تقسیم می‌کند. وی هدایت اوّل را به انسان و هدایت دوم را به خدا منتسب نموده است و با تبیینی که درباره هر یک انجام می‌دهد، هیچ یک از آنها را خارج از اراده الهی قلمداد نمی‌کند و در عین حال، نقش اختیار انسان را در هر یک به‌وضوح نمایان می‌نماید. در باب اضلال الهی نیز باید گفت که وی اضلال منتسب به خداوند را اضلال مجازاتی دانسته است و به شیوه‌ای آن را به خدا نسبت می‌دهد که در عین حال که اراده خداوند در آن وجود دارد، نقش اختیار بشر نیز در آن غیرقابل انکار است. فخر رازی نیز با استفاده از دلائل عقلی و نقلی، هدایت و اضلال الهی را تنها مستند به خداوند کرده است و فعل او معرّفی می‌کند، بدون اینکه در این میان، نقشی برای اختیار انسان قائل شود.