جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اشراط الساعه، به‌عنوان یکی از موضوعات کلیدی در مباحث اعتقادی و متون اسلامی، همواره مورد توجه متفکران بوده است. این پژوهش تلاش می‌کند با بررسی تطبیقی شروح نهج البلاغه، دیدگاه‌های ابن ابی الحدید، محقق شوشتری و محقق خویی درباره نشانه‌های قیامت را تحلیل کند. هدف پژوهش، کشف وجوه اشتراک و افتراق در روش‌شناسی، مبانی کلامی و رویکردهای هر یک از این سه اندیشمند نسبت به نشانه‌های قیامت و تفسیر آن‌ها در پرتو معارف علوی است. روش تحقیق در این پایان‌نامه عمدتاً کیفی و تطبیقی است و با استفاده از منابع معتبر، شروح نهج البلاغه از منظر اعتقادی، فلسفی و اجتماعی مورد بررسی قرار می‌گیرند. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که هر یک از شارحان مذکور ، با توجه به زمان، مکان و زمینه‌های فکری و اجتماعی خود، تفسیرهای متفاوتی از اشراط الساعه ارائه کرده‌اند . ابن ابی الحدید به عنوان شارح معتزلی نهج البلاغه، اشراط الساعه را با تاکید بر بعد اخلاقی سیاسی و تأویل عقلی حوادث آخر الزمانی تفسیر کرده و ضمن پذیرش برخی روایات ، بر لزوم عقلانی سازی نشانه ها تکیه دارد. محقق شوشتری، با محوریت نقد رجالی و سنجش اعتبار روایات، آن دسته از نشانه‌های ذکر شده در نهج‌البلاغه را که از نظر سندی متین‌اند برگزیده و بیشتر به پیوند آن‌ها با آموزه مهدویت توجه دارد. محقق خویی نیز، با رویکرد اجتهادی و اصول رجالی دقیق، نه تنها به تفکیک میان علائم حتمی و غیرحتمی اهتمام می‌ورزد، بلکه بر لزوم تفسیر نصوص نهج‌البلاغه در چارچوب قواعد حدیثی-فقهی تأکید می‌کند. این مطالعه، ضمن تبیین تطورات فهم خطبه‌های آخرالزمانی امام علی(ع) در سنت‌های فکری گوناگون، نشان می‌دهد که تعامل میان عقل و نقل، جایگاه سند و تاریخ، و نسبت نشانه‌های آخرالزمان با واقعیت‌های سیاسی-اجتماعی عصر، عوامل اصلی تفاوت دیدگاه‌ها بوده‌اند. دستاورد این پژوهش، فراهم‌سازی بستر تحلیلی برای مطالعه تطبیقی اشراط الساعه بر اساس منابع اصیل شیعی و خوانش‌های متنوع از نهج‌البلاغه است.

این کتاب بارویکرد سلفی به نقد عقل گرایی در جهان اسلام در دوره معاصر پرداخته است. مصداق عقلگرایی سنی را تفکر نواعتزالی و عقلگرایی شیعی را در امامیه دانسته و بانگاه سلفی بررسی و نقد کرده است.

قواعد فقهی، نهادها و بنیادهای کلی فقهی هستند که با توجه به شمول ان ، فقیه در مصادیق مختلف از ان استفاده می کند. این کاربرد از باب تطبیق است نه از باب استنباط، بنابراین مبنای قوانین و ابواب مختلف فقهی قرار می گیرند و فقه شایستگی هماهنگی با هر محیط و شرایط را می دهد. یکی از قواعد کلی امام در فهم روایات فقهی، توجه به فهم عرفی در لسان حدیث است. امام خمینی معتقد است احادیث فقهی اهل بیت علیهم السلام بر اساس فهم عرفی صادر شده اند و به همین جهت بر مجتهد لازم است که عرف زمان صدور حدیث را بشناسد. (امام خمینی، الاستصحاب، ص 220) ایشان معتقدند:"إنَّه لا إشکال فی أنَّ المیزان فی تشخیص جمیع المفاهیم و مصادیقها و کیفیّه صدقها علیها هو العُرف؛ لأنَّ الشارع کواحد من العُرف فی المخاطبات و المحاورات، و لیس له اصطلاح خاصّ، و لا طریقه خاصّه فی إلقاء الکلام إلی المُخاطب" (همان) اشکالی نیست که میزان در جمیع مفاهیم و مصادیق و چگونگی صدق مفهوم بر مصداق، عرف می باشد؛ زیرا شارع در خطابات و محاورات مانند یکی از عرف می باشد و او اصطلاح و طریق خاصی در القاء کلام خود به مخاطب ندارد. با اینکه پیامبر اکرم (ص) به تصریح قرآن، مسئولیت تبیین قرآن (نه تفسیر) را به عهده گرفته اند، صحابه و اهل بیت خود را به فهم قرآن تشویق و بر استنباط از آن تربیت کرد تا الگویی برای نسل های بعدی باشند. اختلاق نظری که در نتیجه تحلیل های مختلف از آیاتی همچون: «وَ أَنْزَلْنَااللَیْکَ الذِّکْرَ لِتُبَیِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ االَیْهِمْ وَ لَعَلَّهُمْ یَتفکَّرُونَ» (نحل: 22) و روایات رسیده در مقام، جایگاه اهل بیت و شیوە جمع بین آنها روی داده، سبب شده است که عده ای بگویند فهم درست از قواعد فقهی ، تنها در چارچوب روایات وآیات میسر خواهد بود و چون این اخبار همگی از طریق معتبر و متواتر نرسیده اند و عمدە آنها خبر واحد هستند، با گشاده دستی به حل این مشکل بپردازند که اگر این اخبار ظنی هستند، اما کاشفیت دارند، پس گویی راه حلی در حجیت و اعتبار آن جسته اند.امام خمینی (ره) در آثار خود از روش های تفسیری برای اثبات قواعداستفاده کرده است، گاهی از سیاق کلام استفاده می کند و گاهی از حدیث بهره می گیرد و گاهی از نشانه های عقلی و قرینه لبّی استفاده می کند و بر این باور است که قواعدفقه باید روشنگر جهات عرفانی، اخلاقی و جهات دیگری که تامین کننده سعادت انسان است، باشد. روش امام در مواردی که یک قاعده را به صورت کامل تفسیر می کند، روش، تهذیب و تربیتی است. از جمله مواردی که امام در روش تفسیری خود بهره برده است عبارتند از: بهره گیری از قرآن کریم: از جمله شیوه های امام خمینی در تفسیر قرآن، روش قرآن به قرآن است؛ مانند آیه «و ما رمیت اذ رمیت» که با استفاده از آیات دیگر، مقام «امر بین الامرین» را در مسئله جبر و اختیار بیان می کند. زبان قرآن از مولفه‌‌های اصلی متن قرآنی است و تشخیص این امر که زبان قرآن چگونه زبانی است، به نحو بنیادین در فهم و تفسیر قرآن اثرگذار است. در این تحقیق به دنبال بررسی نقش کاربرد ایات وروایات دراثبات وشرح قواعد فقهی از منظر امام خمینی وایت الله خویی می باشیم. از آن جا که امام خمینی به عنوان فقیهی که در عصر حاضر تحولی شگرف درایران و جهان اسلام ایجاد نموده ونیز آیه الله خوئی به عنوان یکی از برجسته ترین فقهای مکتب نجف که دارای آثار فرهنگی واجتماعی در دوران معاصر به شمار می روند، پژوهش حاضر بر آن است به بررسی کاربرد آیات وروایات در اثبات وشرح قواعد فقهی از منظر امام خمینی وآیت الله خوئی بپردازد.

ضرورت بحث از توثیقات خاص در علم رجال برای به دست آوردن راویان راستین، حکایت از اهمیت وافر این علم در پژوهش‌های رجالی دارد. اهمیت صورت‌بندی دوگانه توثیق یا تضعیف راویان در منابع رجالی پیشین از یکسو و درآمیختگی و ناکارآمدی مبانی و معیارهای رجالیان در پرده‌برداری از شخصیت حدیثی یک راوی از سوی دیگر، باعث شد تا دانشمندان علم رجال در پی شمارش مبانی نظری و معیارهای کارآمد برای توثیقات خاص برآیند. نوشتار حاضر، مبانی و معیارهای آیت الله خویی و آیت الله سبحانی به عنوان دو نمونه از رجالیان برجسته عصر حاضر را در توثیقات خاص مورد تحلیل قرار داده و تبیین کرده که آیت الله خویی با پایه‌گذاری و یک دسته‌بندی معنابخش از معیارها، به مثابه پلی است بین دانشمندان متقدم و دوره‌های پسین شیعه تا اینان را به نوآوری در این علم تشویق نماید. ایجاد مبنایی نو با عنوان «تلاش مجتهد در جمع قرائن و شواهد برای احراز وثاقت راوی» از این قبیل نوآوری است که از سوی آیت الله سبحانی ارائه شده است. این تلاش علمی بر پویایی و روزآمدی معیارهای اندیشمندان پسین جهان تشیع در ردیابی راویان حدیثی دلالت می‌کند.

منظور از شهرت مورد بحث در این پژوهش، شهرت فتوایی در اصول متلقات است، یعنی فتوایی از فقها درباره حکمی از احکام شرعی، شهرت یافته بدون آنکه مستند آن معلوم باشد یا سندی برای آن حکم نباشد یا از آن دوری شده باشد، بحث از حجیت و عدم حجیت شهرت، در شهرت فتوایی مصداق پیدا می کند که بیشتر در مبادی استنباط فقها قرار گرفته و دیدگاه های گوناگونی نسبت به آن ارایه شده است که آیا چنین شهرتی از وصف حجیت برخوردار هست یا نه؟ در این میان گروهی آن را به کلی مردود دانسته اند و گروهی دیگر به طور مطلق حجت می دانند. اما گروه سوم که بیشتر مورد بحث این تحقیق است بین شهرت قدمایی و متاخرین تفصیل قایل شده اند. شهرت فتوایی قدما از خصوصیتی برخوردار است که باعث شده آن را حجت بدانند و آن تعبد خاص قدما به این که طبق مضمون روایات ائمه (ع) فتوا می دادند و سند آن را حذف می کردند، و دیگر اینکه متون کتب فقهی آنها روایی است و عصر آنها به عصر معصومین (ع) نزدیک است. که این خصوصیت باعث حصول وثوق و اطمینان به وجود نص معتبر و کشف از رای معصوم (ع) در نزد فقهایی شد که شهرت فتوایی قدما را حجت دانسته اند. اما شهرت فتوایی متاخرین را به علت اینکه شکل استنباطی و اجتهادی به خود گرفته است حجت نمی دانند حتی شهرت های قبل از زمان شیخ طوسی که در آنها اعمال نظر و استنباط صورت گرفته است را معتبر نمی دانند.

الشّیعَة بَیْنَ الْاَشاعِرَة وَ الْمُعْتَزِلَة کتابی کلامی به زبان عربی نوشته سید هاشم معروف الحسنی. این کتاب علاوه بر ذکر تاریخ تشیع و فرقه‌های منتسب به آن به مباحث کلامی و اعتقادی عمده‌ترین فرقه‌های اسلامی نظیر اشاعره و معتزله پرداخته و از تاریخ و چگونگی پیدایش آن‌ها سخن گفته است. محتوای کتاب در پنج بخش اصلی تدوین یافته و نویسنده در ذیل آن به مباحث مربوطه پرداخته است. بخش اول: نخستین فرقه‌های اسلامی بخش دوم: خوارج بخش سوم: فرقه‌های منتسب به شیعه (مغیریه، منصوریه، جناحیه، خطابیه، غرابیه، نمیریه، سبعیه، کیسانیه، زیدیه، اسماعیلیه) بخش چهارم: مذاهب اعتقادی (مرجئه، معتزله، اشاعره) بخش پنجم: مذاهب و عقاید (صفات سلبیه، صفات ثبوتیه، رؤیت خداوند، نبوت، امامت، عصمت، شفاعت، احباط، مرتکب گناه کبیره، وعد و وعید، بدا، رجعت و ...)