جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تعریف از نگاه منطق دانان، در درجه اول، راهی برای تمییز ذاتی تام اشیا از یکدیگر به شمار رفته است و دغدغه اصلی آنان از بیان مباحث مفصل در بخش تعریف، ارائه قوانین تعریف حقیق است؛ گرچه در صورت دست نیافتن به چنین معرفتی، سایر مراتب تعریف را نیز مفید و در پاره ای از موارد کافی می شمرند. امام برخی از منطق دانان همچون سهروردی با وارد کردن شبهاتی به تعریف حقیق، قائل به امتناع آن شده اند؛ بدین معنا که رسیدن به حقیقت اشیا با بیان ذاتیات آنها را ممتنع می دانند و تلاش منطق دانان را برای دستیابی به تعریف مفهومی معرفی می کنند. پاسخ به این شبهه ها همان قدر اهمیت دارد که اصل پذیرش امکان تعریف حقیقی اهمیت دارد؛ به همین دلیل در این تحقیق که با روش کتابخانه ای انجام و با روش توصیفی - تحلیلی ارائه می شود، برآنیم با بیان اشکال های سهروردی به نظریه مشاییان در تعریف حقیقی و بیان دیدگاه وی در تعریف مفهومی، به نقد آن و به پاسخ آن اشکال ها بپردازیم و اصل امکان تعریف حقیقی را اثبات کنیم؛ گرچه دستیابی به آن امر دشواری باشد.

ابوالعباس قصاب آملی از عارفان سده چهارم قمری، و از سرآمدان فتوت و جوانمردی است که در مقاله حاضر علت حضور وی در تبارنامه معنوی شیخ اشراق در کتاب المشارع و المطارحات باز کاویده شده است. به نظر می رسد که با توجه به قرابت بسیار آراء وی با مبانی سلوک دیگر عرفای خسروانی در جانب شرقی حکمت، همچون توحید شهودی و دیگر متفرعات آن، و نیز به جهت هم سنخی مشی و مشرب جوانمردانه وی با حکمت خسروانی و آئین های مزدایی، و همچنین قرائن متنی و عقلی دیگری که به تفصیل شرح داده خواهد شد، می توان وی را به مثابه حلقه واسطه ای در انتقال خمیره ازلی حکمت از شهریاران روحانی ایران باستان (کیومرث، فریدون و کیخسرو) و پس از آنها بایزید بسطامی و حلاج، به ابوالحسن خرقانی به شمار آورد.

"آنچه در اینجا بسیار جالب است تلاشی است که شیخ الاشراق‌ برای آمیختن حکمت مشاء و بحثی،با کشف و شهود و اشراق از باطن در کتب خود نشان میدهد،او میکوشد به تصوف و عرفان جنبهء فلسفی بدهد، حتی از کلمهء«حکمة الاشراق»و نامی که برای مهمترین کتابش از نظر بیان عقاید شخصی خود انتخاب میکند بخوبی روشن است،همان کلمهء حکمت را که دیگران با فلسفهء مشاء مرادف میگرفتند با کلمهء اشراق ضمیمه میکند. در این کتاب شیخ حقائق را در داستان رؤیائی که برای او پیش‌ آمده بیان میکند،در خواب می‌بیند با جمعی از شیوخ که از مکانی وراء مکان‌ آمده بودند روبرو میشود،در اولین برخورد احساس خوف شدید میکند و ناگزیر از همه علائق جسمانی قطع علاقه میکند(شیوخ دهگانه این رؤیا اشاره به عقول عشره است و حکیمی که با او گفتگو میکند عقل فعال‌ خواهد بود)دربارهء روح و پر جبرئیل سئوالاتی میکند و جوابها میشنود، آنگاه گوید:اکنون کلام الله را بمن تعلیم ده،گوید:تا وقتی درین شهری به‌ حقائق کتاب الله نرسی ولی ابجدی را باو تعلیم میدهد،از او میخواهد علم‌ خیاطت را تعلیم دهد جواب میدهد این علم برای تو و نوع تو میسر نیست‌ بلی باندازه‌ای که بتوانی خرقه پشمینه‌ات را وصله کنی تعلیم دهم(مقصود از خیاطت نظام کون و تدبیر عالم است که از وظائف عقل فعال و جبرئیل است) 2 بال جبرئیل مقصود از بال راست جنبه یلی الرب و نورانیت و وجوب است‌ و بال چپ جنبه یلی الخلق و ظلمانیت و امکان،مطالب این کتاب آنقدر رمزی و تمثیلی بیان شده که در کتاب شخصیات چنین گوید:و لا مناص‌ لنا من الاعتراف بانه لو لا الشرح الذی وضعه لها شخص مجهول الاسم لما کان‌ فی استطاعتنا ان نفهم معنی کلماته و اشاراته."

در این پژوهش سعی شده است بر اساس علم روایت شناسی و با توجه به نظریه روایت تزوتان تودوروف ، انسجام روایی و ساختاری داستان "عقل سرخ " شیخ شهاب الدین سهروردی تحلیل و بررسی شود. پس از استخراج الگوها و نظام نحو روایی حاکم بر متن ، این نتیجه به ١٤٥ دست آمد که سهروردی با بهره گیری از مفهوم یکسانی راویهای چندگانه و بیان سلسله های  چهارگانه در طرح روایت همسو با رویکرد اشراقی و بهره گیری از عنصر زمان در خروج از توالی خطی به ساحت روایت پردازیهای مدرن نزدیک شده و در همسانی شیوة بیان با محتوا به ساخت روایتی با شیوه جدید دست یافته است.

شیخ شهاب‌الدین سهروردی با طرح شهود در عرصه‌ فلسفه توانست نظامی بدیع را به نام حکمت اشراق تأسیس نموده و در پی چنین اقدامی فلسفه‌ رو به انحطاط را در قالبی جدید احیا نماید. این جستار در صدد است تا با بررسی تعریف شهود، اقسام، جایگاه و کارکردهای آن در فلسفه سهروردی اقدام ابتکاری سهروردی را بیش از پیش تبیین کند. پرسش اساسی این جستار نیز به کارکردهای شهود در فلسفه سهروردی و رابطه میان شهود و تعقل مرتبط است: آیا ورود شهود به عنوان ابزار شناخت عرفانی در عرصه­ای تعقلی امکان­پذیر خواهد بود؟ در صورت امکان، کارکرد شهود در فلسفه چیست؟ دستاورد این جستار عبارتند از: کاربرد شهود در یک نظام فلسفی بدون آسیب‌رسانی به ساحت تعقلی فلسفه امکان‌پذیر است و شهود به نحوی توانمند در حل معضلات فکری و فلسفی راهگشا است. از جمله کارکردهای شهود درنظام فلسفی حکمت اشراق عبارتند از: 1- انتخاب مسأله در پی اهمیت یافتن آن در پرتو شهود؛ 2- مقدمه‌ای برای دستیابی به حد وسط برهان؛ 3- تحلیل بهتر مسأله.

دکتر دینانی:این اولین بار است که بعد از حدود هشت صد تا نهصدسال پس از زمان سهروردی(از قرن ششم تا به اکنون)به سهروردی در دنیاو در مملکت خودش توجه شده است. سهروردی بیش و پیش از این که یک فیلسوفبزرگ باشد(چه کسی فلسفه‌اش را بپسندد؛چونفلسفه که مقدس نیست،که اگر فلسفه مقدس شود،دیگرفلسفه نیست. این یکی از اشتباهات ما است که می‌خواهیم فلسفه را وبه زور مقدس کنیم)و صرف نظر از این که افکارش چهاندازه نقدپذیر و منشأ اثر باشد،مظهر تاریخ و هویتفرهنگی ماست. این اعتقاد به تأویل نصوص دینی،محدود به عصرساسانی نبود در اثر انتقال فرهنگ ایرانی به عالم اسلام پدید آمده است. ماجرای«دو قرن سکوت»،کهتوسط مرحوم دکتر زرین‌کوب مطرح شد،که البته درست هم هست،از آنجهت است که در این دوران شعر و نثر نداریم ولی در انتقال فرهنگ پویابوده‌ایم؛همان فرهنگی که در اسلام جذب شد. حال شما اگر به(به تصویر صفحه مراجعه شود)دکتر دادبه:سهروردی به نظر منیعنی بازگشت به خویشتن ایرانی. اگر لوزام و مفاهیم این استخراج بکنیم می‌بینیم کهکفر محض است؛یعنی ارسطو را-العیاذ باالله-از انبیا هم بالاتر بردهدکتر دینانی:سهروردی بیش و پیشاز این که یک فیلسوف بزرگ باشد و صرف نظر از این که افکارش چه اندازهنقدپذیر و منشأ اثر باشد، مظهر تاریخ و هویت فرهنگی ماست. بالذات غربی بودن یعنی این کهدر هیچ کجای دنیا به غیر از آتن فلسفه نبوده است و مردم دنیا چیزینمی‌فهمیدند. ایرانی‌ها،چینی‌ها ومصری‌ها فلسفه داشتند و البته حقیقت این است که مهم‌ترین مهد فلسفهایران بود و شواهد زیادی داریم که غربی‌ها آنها را پنهان می‌کنند. اگر اسلام ایرانی را قبول کنیم،یکی از مظاهرکاملش شخص سهروردی است.

در این نوشتار نشان داده شده که ماهیت استعاری متن و تعاملات استعاری میان متن و عنوان ــ که از مؤلفه‌های روایت‌های مدرنیستی دانسته می‌شود ــ در برخی متون کهن نیز قابل بازیابی است. این بدان معنا نیست که در این مقاله ادعا شده که در میان متون کهن می‌توان آثاری هم‌ارز با آثار مدرنیستی یافت؛ بلکه صرفاً به این معناست که برخی از ویژگی‌ها و مؤلفه‌های مدرنیستی در آثار کهن ریشه داشته ‌است و چه بسا روایت‌های مدرنیستی بر اثر وام‌گیری، تغلیظ، تکثیر و بازتولید همین خصایص به‌وجود آمده باشد. قوّت‌ گرفتن قطب استعاری در نثر (داستان) یکی از وجوه تمایز زبان‌شناختی میان روایت‌های مدرن و پیشامدرن است. این وجه تمایز در عناوین آثار مدرنیستی نیز به‌چشم می‌خورد. در تحقیق حاضر با تکیه بر آثار شیخ اشراق، برخی خصایص مدرنیستی نثر او به‌نمایش گذاشته و نشان داده شده که چگونه این قابلیت از متن به عنوان‌گذاری آثار او نیز نفوذ کرده است. بدین منظور از چشم‌انداز دیوید لاج در اثر معروفش، زبان ادبیات داستانی نوگرا: استعاره و مجاز، به آثار سهروردی نگریسته شده و همچنین نظریۀ قطب‌های مجازی و استعاری یاکوبسن در مسیر جدیدی، یعنی در ارتباط با گشودگی استعاری یا مجازی عنوان در متن، به‌کار بسته‌ شده تا از این راه تفاوت عنوان‌گذاری در آثار سهروردی با دیگر هم‌عصرانش نشان داده شود.