جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بنابراین نباید پنداشت که فلسفه اشراق تنها در کتاب حکمة الاشراق از سوی سهروردی مطرح و بیان شده است،بلکه فلسفه اشراق فلسفه‌ای است که سیر تکامل آن را دست‌کم در چهار کتاب اصلی فلسفی سهروردی،یعنی در کتاب‌های التلویحات،المشارع و المطارحات،المقاومات و حکمة الاشراق می‌توان مشاهده و دنبال کرد2سهروردی خود در کتاب المشارع و المطارحات می‌نویسد:این کتاب را باید پیش از حکمة الاشراق و پس از کتاب التلویحات مطالعه کرد،3و چون کتاب المقاومات باز هم به تصریح خود سهروردی در واقع تکمله و ضمیمه‌ای است بر التلویحات،4پس بحث اشراقی از تلویحات آغاز شده،و مبانی منطقی،فلسفی و ما بعد الطبیعی آن به تفصیل در المشارع و المطارحات مورد تحلیل قرار می‌گیرد و سرانجام در قالبی تفصیلی و به بیان اشراقی متکامل در حکمة الاشراق ادامه مییابد. قطب الدین در ادامه،کتاب حکمة الاشراق را«دستور غرایب»و «فهرست عجایب»می‌نامند و می‌گوید:اسرار و رموز آن را جز کسانی که در قله بلند حکمت و دانش‌اند،و در میدان وسیع دانش و ذوق می‌تازند، هیچ‌کس درنمی‌یابد،و این خود گواه آن است که شیخ در حکمت گام‌های استواری برداشته و در فلسفه چیرگی و دانش گسترده‌ای داشته است،و افزون بر آن از دلی روشن و استوار در کشف امور و حقایق جهان، و ذوقی فراگیر و کامل برای دریافت انوار الهی برخوردار بوده است. اما درباره رساله سوم این اثر،یعنی اللمحات باید گفت:این رساله که شیخ اشراق در مقدمه حکمة الاشراق (ص 10)از آن یاد کرده،به شیوه التلویحات و المشارع و المطارحات در سه علم منطق،طبیعیات و و الهیات تنظیم یافته است که در این کتاب تنها بخش الهیات آن با عنوان العلم الثالث آمده است.

بیش از چهل سال است از پیروزی انقلاب اسلامی می‌گذرد، انقلابی که بنا به گفته بنیانگذار کبیرش امام خمینی(ره) انفجار نور بود، انفجاری نوری که تشعشعات نورش بعد از گذشت چهار دهه؛ بهتر و ملموس‌تر می‌توان دید و حس کرد و عمق کلام امام بیشتر پی برد. هم اینک نه تنها جوامع اسلامی؛ بلکه جوامع غیرمسلمان را نیز از این نور بهره مند نموده است و نور اسلام را در دل ها تابانده است و خفتگان عالم را از خواب عقب ماندگی و کاستی ها موجود و رفع ظلم و ستم های جاری بیدار ساخته است. این بیداری که از آن در کشورهای اسلامی به بیداری اسلامی یاد می‌شود حاصل جنبش، قیام ها، شورش ها و انقلاب‌های مختلف در سراسر جهان اسلام بود که گسترده‌ترین انقلاب برآمده از آن، انقلاب‌اسلامی است. ابعاد تأثیر نور انقلاب اسلامی بر بیداری عمیق و گسترده است. این تأثیرات در دو بخش تأثیرات کلی (جهانی) و تأثیر بنیادی در اکثرکشورهای مسلمان پدید آمده است و بر اساس یافته‌های کتابخانه و مصاحبه عمیق حال آیا می-توان وضع موجود بیداری امت ها را تجلی از نور انقلاب اسلامی برشمرد؟

بحث مربوط به نخبهها را میتوان در ذیل عوامل تغییرات اجتماعی، در حوزه جامعه شناسی تاریخی قرار داد که اهم آن به خصوص در ایران مربوط به نخبه کشی می شود. در یک تقسیم بندی کلی نخبه ها به دو دسته تقسیم میشوند: 1- نخبه های خارج از قدرت. 2- نخبه های در قدرت. نخبههای خارج از قدرت از بافت اصلی جامعه هستند و تلاش میکنند خود را به راس هرم قدرت برسانند. در تاریخ ایران به عنوان یک نخبه خارج «( شهاب الدین یحیی سهروردی (شیخ اشراق » میتوان از از قدرت که تلاش میکرد در قدرت رخنه کند یاد کرد. اما چه شد که او در این راه ناکام ماند؟ هدف از این پژوهش ریشهیابی قتل سهروردی و پاسخ به این سوال است که قتل سهروردی چگونه با جامعه شناسی نخبهکشی پیوند میخورد؟ یافته های تحقیق حاکی از آن است که فرهنگ توسعه نیافته بستر لازم برای ناکامی نخبه های خارج از قدرت را در تاریخ فراهم کرده است؛ زیرا آنها به واسطه اینکه بسیار جلوتر از زمان خود حرکت میکردند، هیچگاه به معنای واقعی درک نشده و شکاف بین آنها و جامعه منجر به ناکامی این عده شده است. با توجه به ماهیت موضوع روش تحقیق در این مقاله مبتنی برتوصیف و تحلیل وقایع است.

سهروردی از فیلسوفان سترگک حکمت اسلامی است که نقش بارزی در بسط و تعالی فلسفه اسلامی داشته است. سهروردی در جهت منزه ساختن وجود حق تعالی در زمینه ثنویت و از سوی دیگر احسن دانستن نظام عالم» در آثار خود به مسئله شرور پرداخته است. از دیدگاه سهروردی» خیر امری وجودی و شر امری عدمی است که اصلا تحقق ندارد و آنچه شر تلقی می شود صرفا حاصل نگاه و اندیشه قاصر آدمی است. ضرورت بحث در مورد شرور و ماهیت آن در اندیشه سهروردی امری است که می‌تواند ما را با اندیشه‌های این فیلسوف و عارف الهی در مورد شرور و راهکارهای وی در جهت حل مشکل شرور آشنا کند. در این مقاله با روش توصیفی -تحلیلی به بررسی انگیزه سهروردی از طرح مسئله شرورء ماهیت» اقسام و راهکارهای شرور از دیدگاه سهروردی پرداخته می شود. از دیدگاه سهروردی شر در نظام احسن الهی بهره ای از وجود ندارد و تلقی آنچه شر پنداشته می شود یا واقعا شر نیست بلکه خیر است و یا آنکه لازمه رسیدن به خیر است و هرچه نیل به خیر را تسهیل کندء آن نیز خیر خواهد بود و در نتیجه شری وجود ندارد.

آثار چاپی فارسی و عربی‌ شیخ شهاب الدین سهروردی الالواح العمادیه/به تصحیح و مقدمه نجفقلی حبیبی. سه رساله از شیخ اشراق-تهران:-اسلام‌آباد:مرکز تحقیقات‌ فارسی ایران و پاکستان،1984-1363. مجموعه آثار فارسی شیخ‌ اشراق-تهران:انستیتوی فرانسوی پژوهش‌های علمی‌ در ایران،قسمت ایران‌شناسی،1348. مجموعه آثار فارسی شیخ اشراق-تهران:انستیتوی‌ فرانسوی پژوهش‌های علمی در ایران،قسمت ایران‌شناسی، 1348. مجموعه آثار فارسی شیخ اشراق-تهران:انستیتوی‌ فرانسوی پژوهش‌های علمی در ایران،قسمت ایران‌شناسی، 1348. مجموعه مصنفات شیخ اشراق-تهران: انجمن فلسفه ا یران،1355. مجموعهء دوم مصنفات‌ شیخ اشراق شهاب الدین یحیی سهروردی در حکمت الهی. مجموعه‌ مصنفات شیخ اشراق-تهران:انجمن فلسفه ایران،1355. مجموعه آثار فارسی شیخ اشراق-تهران:انستیتوی فرانسوی‌ پژوهش‌های علمی در ایران،قسمت ایران‌شناسی،1348. مجموعه‌ دوم مصنفات شیخ اشراق-تهران:انستیتو ایران و فرانسه،قسمت‌ ایران‌شناسی،1331. مجموعه آثار فارسی شیخ اشراق-تهران: انستیتوی فرانسوی پژوهش‌های علمی در ایران،قسمت‌ ایران‌شناسی،1348. سه رساله از شیخ اشراق:الالواح العمادیه،کلمه‌ التصوف،اللمحات/شهاب الدین یحیی سهروردی؛به‌ به تصحیح و مقدمه نجفقلی حبیبی. سه رساله از شیخ اشراق:الالواح العمادیه،کلمه‌ التصوف،اللمحات/شهاب الدین یحیی سهروردی؛ به تصحیح و مقدمه نجفقلی حبیبی. مجموعه دوم‌ مصنفات شیخ اشراق-شهاب الدین یحیی سهروردی در حکمت الهی. مجموعه مصنفات شیخ اشراق-تهران:انجمن فلسفهء ایران، 1355. سه رساله از شیخ اشراق-تهران:انجمن فلسفه ایران، 1356. سه رساله از شیخ اشراق-تهران:انجمن فلسفه ایران، 1356. مجموعه آثار فارسی شیخ اشراق شهاب الدین‌ یحیی سهروردی/به تصحیح و تحشیه و مقدمه حسین‌ نصر؛مقدمه و تجزیه و تحلیل فرانسوی هنری کربین. مجموعه دوم مصنفات شیخ اشراق شهاب الدین‌ یحیی سهروردی در حکمت الهی/با تصحیحات و مقدمه بزبان فرانسه به قلم هنری کربین. مجموعه مصنفات شیخ اشراق/شهاب الدین یحیی‌ سهروردی؛به تصحیح و مقدمه هنری کربین. مجموعه مصنفات شیخ اشراق/شهاب الدین یحیی‌ سهروردی؛به تصحیح و مقدمه هنری کربین.

گسترده بودن بحث ضرورت بعنوان یکی از اقسام جهت قضایا در منطق و فلسفه علی‌رغم یکی بودن مفهوم این دو (ضرورت منطقی و ضرورت فلسفی)، تفاوت این دو را در استعمال یعنی عام بودن منطق و شمولیت آن بر هر نوع محمولی با فلسفه که فقط شامل وجود است آشکار می‌کند. لذا تبیین ضرورت جهات قضایا در منطق ذهن اکثر منطق دانان اسلامی را به خود مشغول داشته است. ابن‌سینا با قبول تفاوت میان مراتب و درجات ضرورت، ضرورت را به شش قسم شامل یک مطلقه و پنج مشروطه تقسیم نموده است. نقطه مقابل وی شیخ اشراق است که علی‌رغم عمر کوتاه خود آثار زیادی در منطق نگاشته است وی در یک نوع آوری تمام جهات قضایا را به جهت ضرورت برگردانده است و از آن به نظریه «ضرورت بتاته» تعبیر نمود که آن را با بکار گیری سه مرحله از قبیل جهت فلسفی، بنیادی بودن جهت محمول و ضرورت بتاته مطرح کرده است. در این نوشتار سعی بران است که به تعریف و بیان جهت قضیه، ضرورت قضایا، انواع موجهات و ضرورت، نقیض و تناقض قضایای موجهه و همچنین دیدگاه دو فیلسوف مشایی (ابن‌سینا) و اشراقی (شیخ اشراق) پرداخته شود.

دکتر دینانی:این اولین بار است که بعد از حدود هشت صد تا نهصدسال پس از زمان سهروردی(از قرن ششم تا به اکنون)به سهروردی در دنیاو در مملکت خودش توجه شده است. سهروردی بیش و پیش از این که یک فیلسوفبزرگ باشد(چه کسی فلسفه‌اش را بپسندد؛چونفلسفه که مقدس نیست،که اگر فلسفه مقدس شود،دیگرفلسفه نیست. این یکی از اشتباهات ما است که می‌خواهیم فلسفه را وبه زور مقدس کنیم)و صرف نظر از این که افکارش چهاندازه نقدپذیر و منشأ اثر باشد،مظهر تاریخ و هویتفرهنگی ماست. این اعتقاد به تأویل نصوص دینی،محدود به عصرساسانی نبود در اثر انتقال فرهنگ ایرانی به عالم اسلام پدید آمده است. ماجرای«دو قرن سکوت»،کهتوسط مرحوم دکتر زرین‌کوب مطرح شد،که البته درست هم هست،از آنجهت است که در این دوران شعر و نثر نداریم ولی در انتقال فرهنگ پویابوده‌ایم؛همان فرهنگی که در اسلام جذب شد. حال شما اگر به(به تصویر صفحه مراجعه شود)دکتر دادبه:سهروردی به نظر منیعنی بازگشت به خویشتن ایرانی. اگر لوزام و مفاهیم این استخراج بکنیم می‌بینیم کهکفر محض است؛یعنی ارسطو را-العیاذ باالله-از انبیا هم بالاتر بردهدکتر دینانی:سهروردی بیش و پیشاز این که یک فیلسوف بزرگ باشد و صرف نظر از این که افکارش چه اندازهنقدپذیر و منشأ اثر باشد، مظهر تاریخ و هویت فرهنگی ماست. بالذات غربی بودن یعنی این کهدر هیچ کجای دنیا به غیر از آتن فلسفه نبوده است و مردم دنیا چیزینمی‌فهمیدند. ایرانی‌ها،چینی‌ها ومصری‌ها فلسفه داشتند و البته حقیقت این است که مهم‌ترین مهد فلسفهایران بود و شواهد زیادی داریم که غربی‌ها آنها را پنهان می‌کنند. اگر اسلام ایرانی را قبول کنیم،یکی از مظاهرکاملش شخص سهروردی است.

در عالم موجود از یک وجه با کثرت موجود مواجه‌ایم، از سویی دیگر عقیده بر این است که جهان متکثر بدون واسطه از خداوندی که واحد از جمیع جهات است، صادر نخواهد شدء شیخ اشراق و ملاصدرا به سان دیگر فلاسفه درگیر این مهم بوده‌اند. بعد از شرح و بسط موضوع مورد بحث به این نتایج رهنمون شده‌ایم که شیخ اشراق به بحث نظام فیض پرداخته و با اصطلاح نظام نوری و با استفاده از قاعده امکان اشرف به تبیین صدور کثرت از وحدت و مراتب عالم پرداخته و ملاصدرا برای تقریر نظام فیض از قاعده امکان اشرف و قاعده الواحد بهره برده است و صدور کثرت از وحدت را تبیین نموده است و با بکا رگیری از قاعده‌ی الواحد صادر نخست را نشان وجود واجب الوجود می‌داند که فیض منبسط است و همه مراتب آفرینش را شامل می‌شود در هر مرتبه با تعینی خاص که ماهیّت نامیده می‌شودء همراهی می‌کند و عقل اول نخستین تعین اوست و نفوس و موجودات مثالی و مادّی، تعینات بعدی او به شمار میآیند.

علامه طباطبایی نیز در طی استدلالی که ریشه در دلیل نخستین سهروردی دارد در اثبات نوع خاصی از علم به نام علم حضوری بر این نظر است که علم انسان‌ به ذات و نفس خود عین تشخص بوده و امری‌ شخصی است و غیر قابل صدق بر کثیرین و امور متعدد می‌باشد(بر خلاف مفاهیم و تصاویر ذهنی). 33 از نظر علامه طباطبایی می‌بایست میان چهار دسته‌ از مفاهیم کلی قایل به تمایز و تفاوت بود:مفاهیم‌ حقیقی یا ماهوی،فلسفی،منطقی و اعتباری اوصاف‌ هر یک از این ادراکات تصوری از این قرار است:43 الف-مفاهیم حقیقی یا ماهوی:مفاهیمی که هم‌ در خارج موجود هستند و هم در ذهن مانند درخت و انسان. از نظر ایشان هر تصدیق یا قضیه منطقی هر گاه در قالب‌ هلیات مرکبه باشد(یعنی قضیه‌ای باشد که محمول آن‌ چیزی غیر از وجود موضوع بوده باشد مانند:انسان‌ عالم است)در حالت ایجابی تنها از سه جزء تشکیل‌ شده است که عبارتند از:موضوع،محمول و حکم‌ باید افزود که«نسبت حکمیه،یعنی نسبت محمول به‌ موضوع،جزء قضیه نیست و نیاز به آن در قضیه از آن‌ روست که حکم از آن جهت که یک فعل نفسانی‌ است،برای تحقیق این فعل نفسانی نیازمند بدان‌ می‌باشد،نه از آن جهت که نسبت حکمیه جزء قضیه‌ است. این فرایند را می‌توان در مورد دیگر ادراکات حسی نیز تعمیم‌ داد و گفت که از نظر سهروردی ادراک حسی حاصل‌ درک حضوری و مشاهده صورتهای مثالی در عالم‌ مثال است‌44چرا که حس‌های دیگر انسان با حس‌ بینایی دارای اختلاف ماهوی نیستند.