جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ابوالعباس قصاب آملی از عارفان سده چهارم قمری، و از سرآمدان فتوت و جوانمردی است که در مقاله حاضر علت حضور وی در تبارنامه معنوی شیخ اشراق در کتاب المشارع و المطارحات باز کاویده شده است. به نظر می رسد که با توجه به قرابت بسیار آراء وی با مبانی سلوک دیگر عرفای خسروانی در جانب شرقی حکمت، همچون توحید شهودی و دیگر متفرعات آن، و نیز به جهت هم سنخی مشی و مشرب جوانمردانه وی با حکمت خسروانی و آئین های مزدایی، و همچنین قرائن متنی و عقلی دیگری که به تفصیل شرح داده خواهد شد، می توان وی را به مثابه حلقه واسطه ای در انتقال خمیره ازلی حکمت از شهریاران روحانی ایران باستان (کیومرث، فریدون و کیخسرو) و پس از آنها بایزید بسطامی و حلاج، به ابوالحسن خرقانی به شمار آورد.

آثار چاپی فارسی و عربی‌ شیخ شهاب الدین سهروردی الالواح العمادیه/به تصحیح و مقدمه نجفقلی حبیبی. سه رساله از شیخ اشراق-تهران:-اسلام‌آباد:مرکز تحقیقات‌ فارسی ایران و پاکستان،1984-1363. مجموعه آثار فارسی شیخ‌ اشراق-تهران:انستیتوی فرانسوی پژوهش‌های علمی‌ در ایران،قسمت ایران‌شناسی،1348. مجموعه آثار فارسی شیخ اشراق-تهران:انستیتوی‌ فرانسوی پژوهش‌های علمی در ایران،قسمت ایران‌شناسی، 1348. مجموعه آثار فارسی شیخ اشراق-تهران:انستیتوی‌ فرانسوی پژوهش‌های علمی در ایران،قسمت ایران‌شناسی، 1348. مجموعه مصنفات شیخ اشراق-تهران: انجمن فلسفه ا یران،1355. مجموعهء دوم مصنفات‌ شیخ اشراق شهاب الدین یحیی سهروردی در حکمت الهی. مجموعه‌ مصنفات شیخ اشراق-تهران:انجمن فلسفه ایران،1355. مجموعه آثار فارسی شیخ اشراق-تهران:انستیتوی فرانسوی‌ پژوهش‌های علمی در ایران،قسمت ایران‌شناسی،1348. مجموعه‌ دوم مصنفات شیخ اشراق-تهران:انستیتو ایران و فرانسه،قسمت‌ ایران‌شناسی،1331. مجموعه آثار فارسی شیخ اشراق-تهران: انستیتوی فرانسوی پژوهش‌های علمی در ایران،قسمت‌ ایران‌شناسی،1348. سه رساله از شیخ اشراق:الالواح العمادیه،کلمه‌ التصوف،اللمحات/شهاب الدین یحیی سهروردی؛به‌ به تصحیح و مقدمه نجفقلی حبیبی. سه رساله از شیخ اشراق:الالواح العمادیه،کلمه‌ التصوف،اللمحات/شهاب الدین یحیی سهروردی؛ به تصحیح و مقدمه نجفقلی حبیبی. مجموعه دوم‌ مصنفات شیخ اشراق-شهاب الدین یحیی سهروردی در حکمت الهی. مجموعه مصنفات شیخ اشراق-تهران:انجمن فلسفهء ایران، 1355. سه رساله از شیخ اشراق-تهران:انجمن فلسفه ایران، 1356. سه رساله از شیخ اشراق-تهران:انجمن فلسفه ایران، 1356. مجموعه آثار فارسی شیخ اشراق شهاب الدین‌ یحیی سهروردی/به تصحیح و تحشیه و مقدمه حسین‌ نصر؛مقدمه و تجزیه و تحلیل فرانسوی هنری کربین. مجموعه دوم مصنفات شیخ اشراق شهاب الدین‌ یحیی سهروردی در حکمت الهی/با تصحیحات و مقدمه بزبان فرانسه به قلم هنری کربین. مجموعه مصنفات شیخ اشراق/شهاب الدین یحیی‌ سهروردی؛به تصحیح و مقدمه هنری کربین. مجموعه مصنفات شیخ اشراق/شهاب الدین یحیی‌ سهروردی؛به تصحیح و مقدمه هنری کربین.

"قطب الدین شیرازی شارح حکمة الاشراق در حاشیة این کتاب با اشاره‌ به ادلهء شیخ اشراق وجود صورت‌های خیال را به دلیل تصور شدن‌شان‌ اثبات می‌کند؛و از آن‌جا که این صورت‌ها نه در عالم عقول‌اند و نه در عالم حس؛پس به ناچار باید در جایی دیگر باشند که او آن‌جا را عالم‌ مثال می‌خواند؛و می‌افزاید: پس فهم کن که در آن سری عظیم و گفتاری تناور است؛و این‌که برای‌ همهء اشیایی که در عالم علوی است نظایری و همانندهایی در عالم‌ سفلی است؛و چیزها به همانندها و نظایر شناخته می‌شود. 63 او هم‌چنین در شرح عالم اشباح مجرده،که به اعتقاد شیخ اشراق،در آن اجساد و اشباح ربانی برانگیخته می‌شود و همهء مواعید پیامبران در آن‌ است،می‌گوید: این همان است که پیشینیان به آن اشاره کرده‌اند؛که در عالم وجود، عالم مقداری و دارای اندازه‌ای است که غیر عالم حس است و عجایب‌ آن پایانی نمی‌پذیرد و شهرهای آن به حساب نمی‌آید و از جملهء آن‌ شهرها،جابلقا و جابرصا هستند که دو شهر بسیار بزرگ‌اند و هرکدام‌ از آن‌ها هزار در دارد و مردمان آن را نمی‌توان احصاء کرد؛و ایشان‌ نمی‌دانند که خداوند متعال آدم و فرزندانش را آفریده است؛و در دوام‌ حرکت،افلاک مثالی آن و پذیرش عنصریات و مرکبات آن و آثار حرکت افلاک و اشراقات عوالم عقلی برابر و به محاذات عالم حسی‌ است؛و از آن،صورت‌های متنوع و مختلف و بی‌پایانی به دست می‌آید (43)."

"در ضمن این قسمت داستانی،فصل ششم اختصاص به توصیفی دارد که عشق از ولایت خود بر زلیخا فرو می‌خواند و آن بیان رمزی دل‌انگیزی است از آفرینش عالم و آدم‌ که اساس فلسفی آن را در آثار حکما و فلاسفهء قبل از سهروردی نیز می‌توان دید. به هرحال،با آن که این منظومه‌ها از نظر زمان بر رسالهء شیخ اشراق مقدم نیست و طبعا پرداختن ما بدانها تنها در حد اشاره‌ای خواهد بود،نکتهء اخیر شاهدی است بر این‌ که در ادب فارسی،چه به نظم و چه به نثر نه تنها قبل از سهروردی بلکه پس از او نیز داستان یوسف و زلیخا جز به صورت تاریخی-دینی مورد توجه قرار نگرته و جز شیخ‌ اشراق هیچ شاعر و نویسنده‌ای نتوانسته از آن شاهکاری بدیع بیافریند. این جا یوسف رمزی است از حسن و عقل، زلیخا از عشق و نفس،یعقوب از جسم و حزن،بدین‌سان آن‌گاه دگرباره ستارگان، خورشید و ماه دربارگاه انسان کامل پیشانی بر خاک خواهند سایید که«شناخت حق»و «شناخت خود»و«معرفت عالم کون و فساد»با هم یکجا گرد آیندح‌ انسان و کمال در نظر شیخ اشراق هدف غائی فلسفه،نجات نفس از زندان ظلمانی هوی و هوس‌ است. هرچه از شیوایی نثر شیخ‌ اشراق سخن رفته است همه از این اصل نخستین سرچشمه می‌گیرد که او جهان مجرد جواهر اندیشه و حکمت را به خلوت‌سرای دل که تجلیگاه بیواسطهء حقایق و عرصهء کشف‌ و شهود است می‌کشاند و با تکیه بر مضامین قرآن از رمزهایی که هریک ریشه در اعماق‌ فلسفه و حکمت مشرقی دارد کمک می‌گیرد تا منظور خود را که بکار گرفتن دانایی و معرفت برای تربیت نفس انسانی و نجات روح او از عالم اوهام و اسارتهای حقیر مادی‌ است تحقق بخشد."

علامه طباطبایی نیز در طی استدلالی که ریشه در دلیل نخستین سهروردی دارد در اثبات نوع خاصی از علم به نام علم حضوری بر این نظر است که علم انسان‌ به ذات و نفس خود عین تشخص بوده و امری‌ شخصی است و غیر قابل صدق بر کثیرین و امور متعدد می‌باشد(بر خلاف مفاهیم و تصاویر ذهنی). 33 از نظر علامه طباطبایی می‌بایست میان چهار دسته‌ از مفاهیم کلی قایل به تمایز و تفاوت بود:مفاهیم‌ حقیقی یا ماهوی،فلسفی،منطقی و اعتباری اوصاف‌ هر یک از این ادراکات تصوری از این قرار است:43 الف-مفاهیم حقیقی یا ماهوی:مفاهیمی که هم‌ در خارج موجود هستند و هم در ذهن مانند درخت و انسان. از نظر ایشان هر تصدیق یا قضیه منطقی هر گاه در قالب‌ هلیات مرکبه باشد(یعنی قضیه‌ای باشد که محمول آن‌ چیزی غیر از وجود موضوع بوده باشد مانند:انسان‌ عالم است)در حالت ایجابی تنها از سه جزء تشکیل‌ شده است که عبارتند از:موضوع،محمول و حکم‌ باید افزود که«نسبت حکمیه،یعنی نسبت محمول به‌ موضوع،جزء قضیه نیست و نیاز به آن در قضیه از آن‌ روست که حکم از آن جهت که یک فعل نفسانی‌ است،برای تحقیق این فعل نفسانی نیازمند بدان‌ می‌باشد،نه از آن جهت که نسبت حکمیه جزء قضیه‌ است. این فرایند را می‌توان در مورد دیگر ادراکات حسی نیز تعمیم‌ داد و گفت که از نظر سهروردی ادراک حسی حاصل‌ درک حضوری و مشاهده صورتهای مثالی در عالم‌ مثال است‌44چرا که حس‌های دیگر انسان با حس‌ بینایی دارای اختلاف ماهوی نیستند.