جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این مقاله مطالعه ای است با مداقّه بر سی‌وهفتمین رسالۀ اخوان الصفا (در ماهیت عشق) و این اثر را با رسائل فیلسوفان مسلمان، ابن‌سینا، سهروردی و ملاصدرا، نمایندگان پیشگام و شاخص مکاتب مشاء، اشراق و حکمت متعالیه به‌ترتیب در باب عشق مقایسه می‌کند. ممیزۀ اساسی رویکرد اخوان، باور و برداشت مثبت آنها از عشق میان انسان‌ها، ازجمله مؤلفه‌های عاشقانه و زناشویی آن است. چنین عشقی کاملاً تحت اختیار و انقیاد انسان نیست؛ کرات سماوی نیز تأثیر خویش را اعمال می کنند. اخوان الصفا مدعی اند جامعه و تمدن به سبب عشق رونق می-گیرد و کام می یابد و بر خلاف بسیاری دیگر بر آن‌اند که عشق الهی یا حقیقی را با عشق میان ابنای بشر سازگاری دهند. باآنکه اخوان فواید عشق انسانی و روابط زناشویی را ارج می نهند، ابن‌سینا آنها را زیان‌بار می‌داند و سهروردی موجب پریشانی خاطر. ملاصدرا با تأثیر از اخوان الصفا و نیز شیخ الرئیس، موضعی میانه دارد.

این کتاب مشتمل بر یک مقدمه کوتاه و شصت و سه باب با عناوین زیر است: مقدمه، در منشأ علوم صوفیان، در اختصاص صوفیان به حسن استماع، بیان فضیلت علوم صوفیان، شرح حال صوفیان و اختلاف در طریقت آنان، ماهیت تصوف، وجه تسمیه این فرقه، فرقه متصوف و متشبه، شرح حال ملامتیان، منتسبان به تصوف، مقام شیخ در تصوف، خادم و متشبه به خادم.

توحید افعالی مانند توحید ذاتی و صفاتی از مراتب نظری توحید است؛ یعنی به حوزه باورهای انسان تعلق دارد؛ توحید افعالی به معنای حصر فاعل و موثر حقیقی به خدااست. دین پژوهان در تبیین توحید افعالی دیدگاه‌های مختلفی ارائه داده‌اند برخی مانند اشاعره جانب (توحید افعالی) جبر راگرفته و برخی هم مانند عالمان تجربی در نقطه مقابل، جانب نظام علیت را مقدم داشتند. در این بین برخی هم تلاش نموده اند با راهکارهای مختلف- مثل علل اعدادی، علل طولی و تشأن- به امکان جمع آن دو تاکید نماینددر این نوشتار تلاش شـده است دیدگاه سهروردی را در موضوع توحیدافعالی به شیوه توصیفى ـ تحلیلى و با مراجعه به کتاب هاى ایشان، مورد دقت و بررسى قرار گیرد. نتایج حاصل از تحقیق حاکی از آن است که از منظر شیخ اشراق هر فعل واثری در عالم هستی حدوثا وبقاء فعل حق است و به اراده ازلی حق تعالی منسوب است و هیچ کس نمی تواند به اراده مستقل خود فعلی اثری را تحقق بخشد. خدای متعال هم خالق تمام جهان هستی هم مربی عالم وهم بر رازق و حاکم برآفرینش می باشدو هیچ کس نیست که در این امور شریک او باشد هر فعلی در عالم منسوب به خدا ومشمول اراده حق است وهیچ کس با او در هیچ اراده وفعلی شرکت ندارد بنابراین هر اراده و فعلی که از انسان صادر می شود در حقیقت فعل و اراده خدا و منسوب به اوست. ایشان در مسئله توحید افعالی نه مانند، اشاعره جانب جبر را گرفته و نه مانند عالمان تجربی جانب نظام علیت را مقدم داشتند. بلکه با راهکارعلل طولی به امکان جمع آن دو تاکید کرده است.

دکتر دینانی:این اولین بار است که بعد از حدود هشت صد تا نهصدسال پس از زمان سهروردی(از قرن ششم تا به اکنون)به سهروردی در دنیاو در مملکت خودش توجه شده است. سهروردی بیش و پیش از این که یک فیلسوفبزرگ باشد(چه کسی فلسفه‌اش را بپسندد؛چونفلسفه که مقدس نیست،که اگر فلسفه مقدس شود،دیگرفلسفه نیست. این یکی از اشتباهات ما است که می‌خواهیم فلسفه را وبه زور مقدس کنیم)و صرف نظر از این که افکارش چهاندازه نقدپذیر و منشأ اثر باشد،مظهر تاریخ و هویتفرهنگی ماست. این اعتقاد به تأویل نصوص دینی،محدود به عصرساسانی نبود در اثر انتقال فرهنگ ایرانی به عالم اسلام پدید آمده است. ماجرای«دو قرن سکوت»،کهتوسط مرحوم دکتر زرین‌کوب مطرح شد،که البته درست هم هست،از آنجهت است که در این دوران شعر و نثر نداریم ولی در انتقال فرهنگ پویابوده‌ایم؛همان فرهنگی که در اسلام جذب شد. حال شما اگر به(به تصویر صفحه مراجعه شود)دکتر دادبه:سهروردی به نظر منیعنی بازگشت به خویشتن ایرانی. اگر لوزام و مفاهیم این استخراج بکنیم می‌بینیم کهکفر محض است؛یعنی ارسطو را-العیاذ باالله-از انبیا هم بالاتر بردهدکتر دینانی:سهروردی بیش و پیشاز این که یک فیلسوف بزرگ باشد و صرف نظر از این که افکارش چه اندازهنقدپذیر و منشأ اثر باشد، مظهر تاریخ و هویت فرهنگی ماست. بالذات غربی بودن یعنی این کهدر هیچ کجای دنیا به غیر از آتن فلسفه نبوده است و مردم دنیا چیزینمی‌فهمیدند. ایرانی‌ها،چینی‌ها ومصری‌ها فلسفه داشتند و البته حقیقت این است که مهم‌ترین مهد فلسفهایران بود و شواهد زیادی داریم که غربی‌ها آنها را پنهان می‌کنند. اگر اسلام ایرانی را قبول کنیم،یکی از مظاهرکاملش شخص سهروردی است.