جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این نوشتار نشان داده شده که ماهیت استعاری متن و تعاملات استعاری میان متن و عنوان ــ که از مؤلفه‌های روایت‌های مدرنیستی دانسته می‌شود ــ در برخی متون کهن نیز قابل بازیابی است. این بدان معنا نیست که در این مقاله ادعا شده که در میان متون کهن می‌توان آثاری هم‌ارز با آثار مدرنیستی یافت؛ بلکه صرفاً به این معناست که برخی از ویژگی‌ها و مؤلفه‌های مدرنیستی در آثار کهن ریشه داشته ‌است و چه بسا روایت‌های مدرنیستی بر اثر وام‌گیری، تغلیظ، تکثیر و بازتولید همین خصایص به‌وجود آمده باشد. قوّت‌ گرفتن قطب استعاری در نثر (داستان) یکی از وجوه تمایز زبان‌شناختی میان روایت‌های مدرن و پیشامدرن است. این وجه تمایز در عناوین آثار مدرنیستی نیز به‌چشم می‌خورد. در تحقیق حاضر با تکیه بر آثار شیخ اشراق، برخی خصایص مدرنیستی نثر او به‌نمایش گذاشته و نشان داده شده که چگونه این قابلیت از متن به عنوان‌گذاری آثار او نیز نفوذ کرده است. بدین منظور از چشم‌انداز دیوید لاج در اثر معروفش، زبان ادبیات داستانی نوگرا: استعاره و مجاز، به آثار سهروردی نگریسته شده و همچنین نظریۀ قطب‌های مجازی و استعاری یاکوبسن در مسیر جدیدی، یعنی در ارتباط با گشودگی استعاری یا مجازی عنوان در متن، به‌کار بسته‌ شده تا از این راه تفاوت عنوان‌گذاری در آثار سهروردی با دیگر هم‌عصرانش نشان داده شود.

شیخ شهاب الدین یحیی بن حبش بن امیرک‌ سهروردی،بی‌شک یکی از بزرگان حکمت و فلسفه و عرفان ایران زمین است.این حکیم فرزانه‌ در مدت عمر کوتاه ولی پر بار خویش،آثاری ارزنده‌ و ماندگار به جامعه بشری تقدیم کرده است که از زوایای گوناگون در خور توجه و دقت هستند. آثاری که متاسفانه تا حدودی مورد کم مهری و بی‌توجهی اندیشمندان و پژوهشگران قرار گرفته و به رغم امتیازات زاید الوصف‌شان ناشناخته‌ مانده‌اند.شیخ اشراق در استفاده از تجارب ناب‌ بشری با سعه صدر برخورد می‌کرد و بر گلهای‌ معرفت انسانی از هر مکتب و مرامی می‌نشست و شهد صاف و گوارای آنها را جهت غنای آثار خویش‌ جمع می‌کرد.از طرف دیگر هدف اصلی او در پرداختن به مباحث فلسفی،احیای تفکر فلسفی‌ ایران باستان بود و با حکیم فرزانه طوس در یک‌ مسیر قرار می‌گرفت.چرا که فردوسی نیز می‌خواست گوشه‌ای دیگر از فرهنگ ایرانی یعنی‌ جوانمردی،دلاوری،جنگاوری و آزادگی آنان را احیا کند.بنابراین،به نظر می‌آید همین دو عامل‌ باعث شده است که شیخ اشراق در نگارش آثار خود به اثر بی‌نظیر حکیم طوس بی‌توجه نباشد.به‌ طوری که به ساختار و شاکله«شاهنامه»و امتیازاتی‌ 2Lکه این اثر را از آثار مشابه متمایز می‌گرداند،آشنایی‌ داشته و همین آشنایی عمیق و ژرف باعث شده است‌ که در بیان تجارب عرفانی او،این ساختار و ویژگی‌ها متجلی شوند که همین عامل بر زیبایی‌ آثارش افزوده است.در این نوشتار تلاش می‌شود تا ضمن اثبات این مدعا،گوشه‌هایی از زیبایی‌ هنری آثار شیخ اشراق نشان داده شود و نوع ادبی‌ «حماسه‌های عرفانی منثور»در تقسیم بندی‌ شاخه‌های ادبیات حماسی مورد تایید قرار گیرد.

اندیشــه های شــیخ اشراق در راستای احیای فلسفه اســلامی در جهان اسلام از جایگاه والایی برخوردار است . این اندیشه ها در عصر صفوی ، به خصوص تحت تاثیر اندیشه های علمی ملاصدرا و دیگر اندیشمندان اسلامی در بخش های مختلف رواج یافت ؛ به گونه ای که بیش از هر زمان دیگر به مقوله ای مهم و تاثیرگذار در جهان اسلام تبدیل شد. ازآنجاکه معماری ، تجلی اندیشه ها و روحیه معماران و اندیشمندان هر دورة تاریخی است ، می توان انتظار داشــت که اندیشه های نظری آن دوران در ساحت معماری نیز جلوه گر باشد. حال پرســش اصلی پژوهش آن اســت که آیا معماری شــیوة اصفهانی از عرفان سهروردی و اندیشــه های او متاثر بوده اســت ؟ و هدف اینکه اگر تناظری وجود داشــته ، چگونگی آن تشــریح و مصادیق آن معرفی شود. در این پژوهش با استفاده از روش تحقیق تفسیری ـ تاریخی به تحلیل نظرات شیخ اشراق و مقایسه تطبیقی آن با آثار معماری مکتب اصفهان می پردازیم . ســپس با استفاده از تکنیک های تحلیلی ـ توصیفی تناظرات میان اندیشه های ســهروردی با ساحت معماری دورة اصفهانی تبیین می شــود. روش گردآوری اطلاعات مطالعه کتابخانه ای و مراجعه به شــواهد، اســناد و مدارک معماری است . نتایج حاصل از پژوهش بیانگر آن است که مکتب معماری اصفهان و شیوة اصفهانی در معماری به عنوان یکی از باارزش ترین سبک های معماری ایرانی تا حد قابل توجهی با اندیشه های نظری آن دوران به خصوص آرای شــیخ اشراق متناظر اســت . تجلی این امر را می توان در تجلیات گوناگون نور در معماری و سلســله مراتب نوری ، رنگ ، اصل وحدت در کثرت و کثرت در وحدت ، اصل تجلی و عالم مثال ، گنبدهای افلاکی وغیره مشاهده کرد.

در این نوشته سعی بر این است که مختصرا شرحی از احوال و منابع حکمة الاشراق و آرا و آثار شیخ شهاب الدّین سهروردی شهید و حکمت خسروانی ذکر شود و اشاراتی به تلاش فراوان شیخ اشراق در جمع آوری منابع حکمت اشراقی به عمل آید،مباحثی از این حکمت نقل گردد و بحثی از اثار شیخ به میان آید.

سهروردی خود را زنده کننده حکمت ایرانیان و مسلمانان می داند که می توان از آن دو چیز فهمید: یکی آن که پیشینه حکمت او ایرانی، اسلامی است و دیگر آن که او خود مبدع حکمت اشراق است ولی وجهی از این حکمت در ایران بوده و در روزگار او به فراموشی سپرده شده و او آن را زنده کرده است. در این مقاله به مقایسه تطبیقی نمایشنامه هنگامه ای که آسمان شکافت و حکمت سهروردی پرداخته شده است که بر این مسئله که نمایشنامه یادشده، حکمتی اشراقی بوده، مهر تایید می زند.

حکمت اشراق سهروردی با دربرداشتن مفاهیم ایرانی-اسلامی، می تواند مبنایی برای بررسی مباحث حکمی در هنر های سنتی باشد. شان وجودشناختی و حیث معرفتی زیبایی به مثابه یک مفهوم و امر زیبا به عنوان وجه تحققی آن، زمینه های تاملات زیباشناختی در این باب را فراهم آورده است. به رغم گسست های تاریخی و نفوذ فرهنگ های بیگانه، تحولات نگارگری ایران از پیوستگی و تداوم نسبی برخوردار بوده است و وجوه اشتراکات فرمی و مضمونی فراوانی در آثار دوره های مختلف مشاهده می-شود. هدف از انجام این تحقیق، پاسخ به این پرسش بود که مفاهیم زیبایی شناسی حکمت اشراق سهروردی چیستند و چگونه در نگارگری ایرانی نمود پیدا می کنند؟ روش انجام این تحقیق از منظر هدف، کاربردی-نظری و از منظر شیوه انجام، توصیفی-تحلیلی بود. اطلاعات نیز به شیوه کتابخانه‌ای به‌دست آمد. نتایج نشان می دهد فلسفۀ اشراق سهروردی که با نقد اندیشۀ مشائیان آغاز می شود، مفاهیم جدید و ابداعاتی را در تبیین و صورت بندی سلسله مراتبی حیث وجودی و شناختی جهان به کار می بندد. ابتنای این فلسفه بر نورانیت و ظهور وجود، مشروط نمودن حیات و هستی و ادراک آن، بر ظهور و نور، کارکرد خیال به مثابه امر واســـط و خلق صور معلقۀ مبتنی بر محاکات نقوش ثابتۀ عالم ملکوت، لذت و ابتهاج حاصل از ادراک صور در عالم مثال و مکاشفات عوالم ملکوت و اندراج آن در خاطر سالک، محتوایی زیباشناختی و فرمی هنری به اندیشۀ اشراقی بخشیده است. مفاهیم حکمت اشراق به عنوان محتوا در نگارگری ایرانی نمود یافته و این هنر در جایگاه صورت، مظهر مفاهیم حکمت اشراق است. این ارتباط دوسویه بیان‌گر این است که مفاهیم دقیق و مشخص در پس صور هنری وجود دارد که این مفاهیم، دلیل بر چرایی شکل گیری ساختار و مصادیق در حوزۀ نگارگری هستند و به عبارتی زبان گویای این مفاهیم می گردند.