جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هدف از نگارش مقاله حاضر آن است تا نشان دهد، سهروردی فیلسوفی است که مکتب فلسفی اشراق را به وجود آورده ، و در فلسفه اش از اندیشه های عرفانی، ذوقی، و فلسفه افلاطون و افلاطونیان تاثیر پذیرفته و نگرش او به عالم هستی بر خلاف مشائیان بود و این حکمت از عرفای پیش از آن خصوصا عرفان ابن عربی تاثیر عمده ای گرفته و از آن جمله ، این دو متفکر هر دو قائل به قاعده امکان اشرف هستند و حقیقت را به صورت تشکیکی تصور میکنند. سهروردی ازین حقیقت تشکیکی به حقیقت نور و ابن عربی به حقیقت وجود تعبیر می کند ولی هر دو به نور الانوار قائلند، و سهروردی به اصالت نور معتقد است و وجود را مفهومی ذهنی و از اعتبارات عقلی می داند. بدین ترتیب ، در نگارش این مقاله بررسی تاثیر مساله عرفان ابن عربی بر افکار شیخ اشراق و توضیح و بسط آن محور اساسی است .

یکی از دلایل شهرت افلاطون در میان متفکران، نظریۀ «ایده» یا «ایدوسِ» او در فلسفه است. این نظریه در میان متفکرانِ تمام اعصار، پیروان و مخالفانی داشته است و اندیشمندان بسیاری از آن تأثیر پذیرفته‌اند. سهروردی یکی از این متأثران است که از نظام ایدۀ افلاطون در ترسیم نظام هستیِ خود بهره برده است. افلاطون ذات هستی را مُثُل یا ایده می‌داند، یعنی امری که همیشه با خود یکسان است. نیز این ایده‌ها دارای مراتب هستند. سهروردی متأثر از این نظریه اصل هستی را همان نور می‌داند، نوری که ظهور ذاتی دارد و دارای مراتب است. ازاین‌رو، متناسب با آن دسته از مُثُل که حقیقت انواع مادی خود هستند، می‌توان به عقول عرضی در فلسفة اشراق قائل شد که حقیقت انواع خود هستند و به آنها به قدر استعداد خود فیض می‌رسانند. مقالۀ پیش‌رو با روش کتابخانه‌ای و تحلیل منابع مورداستفاده، ضمن واکاوی نظام ایده‌ها در فلسفۀ افلاطون و شیخ اشراق، به بررسی و تبیین شکل‌وارگی نظام طبیعت به‌سان روگرفت نظام ایده‌ها پرداخته است.

شیخ اشراق به مکتب منطق‌نگاری دوبخشی متعلق است. وی در تلویحات و لمحات تا حدودی پیرو مشاء است اما در حکمة الاشراق و مشارع روی آورد انتقادی به منطق ارسطویی دارد. سهروردی در منطق نوآوریهای فراوان دارد که برخی از آنها بسیار معروف‌اند و مورد گزارش، نقد و تحلیل قرار گرفته‌اند و برخی دیگر مورد توجه نیستند. تمثیل نمونه‌ای از قسم دوم از نوآوریهای شیخ اشراق است. وی در تعریف تمثیل با اخذ مفهوم «امر معقول» به جای «جزئی» راه جدیدی باز می‌کند. اهمیت این تغییر در عبارت را بر اساس تصادم تعریف جمهور یا قاعده الجزئی لیس بکاسب و لامکتسب و چالش ابن تیمیه با نظریه عدم اعتبار منطقی تمثیل می‌توان تحلیل کرد.

از گذشته دور مسیله شناخت نفس یکی از موضوعات مهم فلسفه بوده است. با توجه به گزارش تاریخ نگاران، افلاطون و بخصوص ارسطو از نخستین فیلسوفانی هستند که به دانش نفس شناسی نظر داشته اند. یکی از حکیمانی که در آثار متعدد خود به مسیله نفس و جوانب آن پرداخته، سهروردی است.پس از فارابی، سهروردی یکی از متنفذین حکمت در فرهنگ اسلامی است که با پایه گذاری حکمت اشراق، نگرش نوینی از فلسفه اسلامی را ارایه داد. با توجه به مبانی معرفت شناسی سهروردی، نگاه خاص وی به انسان و جهان موجب شده تا برای زندگی این جهانی انسان ها از باب ضرورت، الگویی مناسب بینش خود ارایه کند. سهروردی، فلسفه خود را با معرفت نوری نفس، آغاز می کند و سامانه فلسفی خود را در همه مسایل با آن مفهوم از «نور» که از خودشناسی سلوکی خویش اخذ کرده، راه اندازی و تبیین می نماید. سهروردی، اثر مستقل سیاسی ندارد، ولی در آثار متعدد خود از سیاست به معنای اصلاح خلق و رهبری جامعه، غافل نبوده و همواره دغدغه سعادت و نیل به عدالت را در جامعه داشته است؛ از این رو با اثبات ضرورت زندگی جمعی انسان، به رسالت انبیا اشاره می کند و از این رهگذر پلی به سوی حکومت حکیمان می زند.