جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

قیاس در منطق ارسطویی اهمیت بنیادینی دارد. تلقی خاص ارسطو از قیاس کم و بیش در دوره‌ی اسلامی مقبول افتاده و بسیاری از مباحث منطق را تحت تأثیر قرار داده است. ابن‌رشد (595 ـ 520ق) فیلسوف و منطقدان بزرگ بر نظریه آنالوطیقای اول ارسطو شرح و تلخیص نگاشته است. در این نوشتار با نظر به آراء ارسطو در کتاب «تلخیص القیاس لأرسطو» ابن‌رشد، با تحقیق و تصحیح دکتر عبدالرحمن بدوی (2002 ـ 1917م)، به‌صورت جزئی‌تری به مباحث نظریه‌ی قیاس حملی، شکل اول تا سوم و رد شکل چهارم پرداخته شده است. باتوجه‌به اینکه از این اثر تاکنون ترجمه‌ای به فارسی ارائه نشده است، بنابراین این تحقیق با هدف ترجمه و سپس شرح و تفسیر نکات بدیع شرح ابن‌رشد در بخش اشکال اربعه قیاس ارسطو صورت گرفته است. پرسش و فرضیه اصلی این پژوهش عبارت است از اینکه: نکات بدیع و نیز ویژگی‌های شرح ابن‌رشد بر بخش اشکال اربعه ارسطو کدام است؟ در این پژوهش با نظر به تخصصی بودن کتاب، ترجمه صورت گرفته بیشتر وفادار به متن خواهد بود و نیز با بررسی منابع معتبر و نیز با استفاده از روش توصیفی تحلیلی ابتدا به بررسی و سپس به تحلیل موضوع پرداخته شده است. باتوجه‌به سوالات این تحقیق، نکات جدیدی را در شرح ابن‌رشد یافتیم که عبارت است از: مقصود ابن‌رشد از مفهوم «امکان» همان معنای متداول از مفهوم «امکان استقبالی» است؛ نحوه ارزیابی استنتاج‌ها به دو روش طبیعی و صناعی صورت می‌پذیرد و شکل چهارم دور از طبع و عقل است. همچنین ابن‌رشد برخلاف ارسطو به شکل چهارم پرداخته است و شکل چهارم را به جالینوس نسبت می‌دهد، گرچه اسناد شکل چهارم از طرف او به جالینوس بعدها توسط پژوهشگران رد شده است.

مساله مرگ و حیات پس از آن در میان فیلسوفان و نیز متکلمان هر عصر مناقشات زیادی داشته است در این پژوهش، آراء شیخ الرئیس را در این خصوص مطرح نموده ایم، سپس نقدهای غزالی به این متفکر را شرح داده و سپس اشکالاتی که ابن رشد از سخنان غزالی ارائه نموده را بیان خواهیم کرد. لازم به ذکر است مساله معاد با مبانی نفس شناسی ارتباط وثیقی دارد؛ بگونه ای که مبتنی بر مبانی انسان‌شناختی متفاوت، دیدگاههای اندیشمندان در خصوص کیفیت حیات انسان پس از مرگ نیز متفاوت خواهد شد. ابن سینا ادله فلسفی خود را در باب بقای نفس انسان بیان می دارد و مهم ترین دلیل بقای نفس را فاعلیت آن در ادراک می داند که از طریق کسب معقولات کمال یافته و بقا دارد. او در عمده آثار خود با دلایل فلسفی به تفصیل به اثبات معاد روحانی پرداخته است، لکن اثبات معاد جسمانی به روش عقلی و برهانی را ناممکن می داند و تنها بر اساس شریعت آن را می‌پذیرد. اگرچه او در اضحویه مبتنی بر مبانی فلسفی خویش از جمله امتناع اعاده معدوم و نیز مادی بودن قوه خیال و امتناع تناسخ، معاد جسمانی را ممتنع می داند و معتقد است آیات ناظر به معاد جسمانی نیازمند تاویل است. گویا از همین آراء اوست که غزالی به نقد ابن سینا روی آورده و او را به دلیل انکار معاد تکفیر می‌کند. او خود گرچه دو نظریه بدن جدید و برانگیختگی را در خصوص معاد جسمانی مطرح می‌کند، لیکن مبانی ای که او در طرح این نظریات و نیز معاد روحانی استفاده نموده، همان مبانی ابن سینا است. نقدهای غزالی در تهافت الفلاسفه اندیشمندان بعد از او را به پاسخ واداشت که از جمله آنان ابن رشد بود و در برابر غزالی کتاب تهافت التهافت را به رشته تحریر آورد. ابن رشد که اندیشمندی ارسطویی بود، در کتاب خود با اتکا به مبانی و نظریات ارسطویی، به تبیین بقای انسان و کیفیت حیات پس از مرگ پرداخت. ابن رشد نفس انسان را به تمامه باقی نمی‌دانست و تنها بخش عقل هیولانی از نفس را که همان نوع انسان است دارای بقا می داند و بقای فردی انسان ها را نمی پذیرد . گرچه محققان کوشیده اند هم در مورد ابن سینا و هم در مورد دیدگاه ابن رشد در خصوص معاد جسمانی و بقای شخصی انسان ها ، آراء آن ها را در مطابقت با شریعت توجیه کنند.

رسالۀ حاضر در پی آن است که رابطۀ حقیقت دینی و حقیقت فلسفی را بر اساس دیدگاه دو فیلسوف عقل‌گرا، یعنی ابن‌رشد و اسپینوزا به گونۀ تطبیقی بررسی کند. بررسی نسبت میان دین و فلسفه و تعیین روابط متقابل آن‌ها، همواره از مسائل مهم در قلمرو دین‌پژوهی و فلسفۀ دین بوده است. به هنگام مواجهه با وحی الهی با این مسئله رو به رو خواهیم شد که اساساً میان آن حقایق و آموزه‌هایی که آدمی تاکنون از طریق خردورزی به آن رسیده است (حقایق فلسفی) با حقایق و آموزه‌هایی که اینک در قالب گفتار و نوشتار الهی (حقایق دینی) به او عرضه شده است، چه نسبتی بر قرار است؟ فهم عمیق‌تر مسئلۀ یاد شده و کشف راه-کارهای این دو فیلسوف بزرگ عقل‌گرا در حل این مسئلۀ تاریخی بشر و در نتیجه امکانِ یافتنِ هم‌افقی و هم‌داستانی میان دو شخصیتِ متعلق به دو سنّت متفاوت، از اهداف رسالۀ حاضر است. ابن‌رشد و اسپینوزا معتقدند حقیقت دینی و حقیقت فلسفی دو وجه یک حقیقت هستند که دین و فلسفه، هر کدام به روش خاص خود از این حقیقت بحث کرده‌اند. هدف دین و فلسفه، رساندن انسان‌ها به سعادت و فضیلت است. دین، از راه کشاندن مردم به رفتار فضیلت‌مآبانه به دنبال فضیلت عملی برای آنان است و فلسفه، آن‌ را از راه معرفت نظری دنبال می‌کند. هر دو فیلسوف، تعارض میان دین و فلسفه را حقیقی ندانستند و راه-حل‌هایی برای رفع این تعارضات ظاهری ارائه کردند. تمهید قواعد تأویل و تفسیر هرمنوتیکی توسط ابن‌رشد و اسپینوزا را از همین سویه باید نگریست. انگیزۀ ورود ابن‌رشد و اسپینوزا به این مسئله، روشی که پیموده‌اند و نیز راه‌کارها و نتایج آن دو به گونه‌ای است که می‌توان اندیشۀ این دو فیلسوف را در این زمینه تطبیق‌پذیر دانست.

ارسطو از تاثیرگذارترین فیلسوفان تمام اعصار است. اندیشه‌‌های او هم در دوران یونان باستان و همین‌طور در قرون وسطی و عصر جدید بسیار مورد توجه فیلسوفان و مفسران بوده است. ابن‌رشد و ورنریگر دو تن از مهم‌ترین مفسران ارسطو هستند. هر کدام به روش خود به آثار ارسطو رجوع کرده و سعی کردهاند از بطن این آثار، مطالبی را بیرون آورند و در تفسیر خود به کار گیرند. ابن‌رشد در روش فلسفی خود معتقد است اندیشه‌ی ارسطو در طی زمان تغییر نکرده است و وی همواره یک انسجام ثابت فکری در فلسفه‌‌‌اش داشته است. اگر ابهام و عدم انسجامی نیز در اندیشه‌ی ارسطو یافت می‌شود به قدری نیست که تصور شود او صاحب دو بنیاد فکری متفاوت است. از طرفی ورنریگر معتقد به دوران‌‌های متفاوت فکری در فلسفه‌ی ارسطو است. این دوران از تاثیر افلاطون و فضای آکادمی ‌شروع می‌شود و تا جدایی کامل وی از اندیشه افلاطون ادامه دارد. ابن‌رشد را مفسر وحدت‌گرا و یگر را مفسر تحول‌گرا می‌نامند. در این پایان‌‌نامه این دو تفسیر مقایسه و تحلیل می‌شود.

ترجمه ماشینی: این جلد که در ابتدا در سال 1958 منتشر شد، در مورد حملات ابن رشد و سنت توماس آکویناس به مقارنه گرایی بحث می کند.

ترجمه ماشینی: روث گلاسنر یک ارزیابی مجدد روشنگر از فیزیک Averroes ارائه می دهد. گلاسنر اولین محققی است که تفسیر خود را بر اساس طیف کامل نوشته‌های آوروئس، از جمله متونی که فقط در نسخه‌های خطی عبری موجود است و تاکنون مورد مطالعه قرار نگرفته‌اند، قرار داده است. او فاش می‌کند که آوروس تفسیر خود را از مفاهیم اساسی فیزیک - ساختار واقعیت جسمانی و تعریف حرکت - بیش از یک بار تغییر داد. پس از تردیدهای فراوان، او تفسیر جدید جسورانه ای از فیزیک ارائه می دهد که گلاسنر آن را «اتمیسم ارسطویی» می نامد. ایده‌هایی که معمولاً به دانشمندان مکتبی نسبت داده می‌شوند، و ایده‌هایی که به آورروس بازمی‌گردند، اما فقط به شکلی بسیار کلی، نشان داده می‌شوند که نه تنها از او سرچشمه گرفته‌اند، بلکه کاملاً توسط او به یک سیستم فیزیکی جامع و سیستماتیک تبدیل شده‌اند. . برخلاف نظام‌های اتمیستی یونانی یا مسلمان قبلی، اتمیسم ارسطویی Averroes تلاش می‌کند تا با معیارهای ارسطویی کاملاً علمی باشد و همچنان مبنایی برای یک فلسفه طبیعی نامعین فراهم کند. آوروس که معمولاً به عنوان "مفسر" شناخته می شود و معمولاً پیرو وفادار ارسطو است، در تفسیرهای خود بر فیزیک به عنوان یک فیلسوف اصیل و پیچیده نشان داده می شود.

ترجمه ماشینی: این کتاب با مقایسه مواضع آوروس و هگل در مورد رابطه بین فلسفه و دین، رابطه بین ایمان و عقل را در یک بافت اسلامی قرون وسطایی و یک بافت مسیحی مدرن بررسی می کند. بلو از طریق تحلیلی عمیق از دیدگاه‌های آوروس و هگل در مورد زبان و روش فلسفی و دینی، بینش‌های جدیدی را در مورد دیدگاه‌های آن‌ها درباره رابطه دانش فلسفی و معرفت دینی ارائه می‌کند. بلو علاوه بر بحث در مورد شباهت ها و تفاوت های مواضع آنها، به بررسی آثار خاصی می پردازد که هنوز توسط محققان مدرن مورد تجزیه و تحلیل قرار نگرفته اند.

ابن رشد نظریات فلسفی ابن سینا را در پنج مساله به طور ویژه نقد و بررسی کرده است که عبارت اند از: یک. مساله صدور و قاعده الواحد؛ دو. تبیین نظام خلقت و مساله افلاک؛ سه. حدوث عالم و روش ابن سینا در اثبات حدوث آن؛ چهار. ادراک نفس؛ پنج. بحث زیادت وجود بر ماهیت. محور بحث های وی در انتقاداتی که بر شیخ وارد کرده، یکی آن است که ابن سینا در طرح برخی از مباحث یادشده آرایی مطرح می کند که ریشه در فلسفه ارسطو ندارد. نقد دیگر او به تعارض هایی مربوط می شود که به زعم او در اندیشه ابن سینا راه یافته است؛ از همین رو، وی در صدد است تناقض ها و تهافت هایی را در آثار و نظریات شیخ نشان دهد. این نوشتار در صدد بررسی این ادعا در پنج مساله یادشده است.

ابن رشد انتقاداتی را بر ابن سینا در مساله اثبات واجب الوجود و تقسیم وجوب به وجوب بالذات و بالغیر و علم باری تعالی و عدم جسمانیت وی و معجزه انبیا مطرح می کند. عمده نقد وی در دو مساله خلاصه می شود: یکی آنکه سخنان شیخ از ابداعات وی است و ریشه در آثار ارسطو ندارد و دوم اینکه شیخ دچار تهافت گویی و تناقض بوده است. البته از آنجا که مباحث الهیات بالمعنی الاخص سابقه ای تحت همین مفهوم در آثار ارسطو نداشته و اصولا این مباحث بیشتر مبتنی بر خلاقیت و ابتکار فیلسوفان مسلمان است، لذا مجالی است که در آن تمایزها و تفاوت های دیدگاه های فلسفی حکیمان مسلمان با اندیشه ارسطویی مشخص می شود و بررسی انتقادات ابن رشد بر ابن سینا در این حوزه برای مشخص کردن تمایزات مذکور جایگاه ویژه ای دارد.