جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در کتاب عقل و ایمان از دیدگاه ابن رشد، صدرالمتالهین شیرازی و ایمانوئل کانت اثر علاءالدین ملک اف می‌توان به افق‌های تازه‌ای از اندیشهٔ دینی دست یافت. از ارتباط مباحث دینی و فلسفی، موضوعاتی پدید آمده است که در فلسفه، کلام و معرفت‌شناسی دینی و به‌طور خاص در دانش‌های جدیدتری همچون فلسفهٔ دین و کلام جدید مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته است. یکی از این موضوعات مهم و تأثیرگذار، موضوع ارتباط عقل و ایمان است. آشکار شدن آراء در این موضوع، می‌تواند سرنوشت بسیاری از مباحث دیگر فلسفه و دین را دگرگون سازد. کتاب عقل و ایمان (Reason & faith) ارتباط عقلی و ایمان از حیث تطبیقی را پی‌گرفته و به‌دنبال آن است که امکان و اندازه و چگونگی عقلانی شدن ایمان را از دیدگاه سه فیلسوف مکتب‌ساز بررسی نماید. از مهم‌ترین مباحث معرفت‌شناسی دینی و فلسفه دین، بحث «عقل و ایمان» است. که عالی‌ترین فضیلت انسانی شمرده می‌شود. برای توجیه ایمان به خداوند که شاخص‌ترین مصداق اعتقاد دینی است، شیوه‌های گوناگونی وجود دارد. در این رساله به بررسی نسبت عقل و ایمان در تطبیق اندیشه‌های صدرای شیرازی، ابن‌رشد و کانت پرداخته‌ایم.

ویلهلم دیلتای از فیلسوفان شهیر در قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم است که تلاش خود را مصروف بنیانگذاری علوم انسانی، از راه استقلال بخشیدن به روش خاص تحقیق در این رشته از علوم در برابر علوم طبیعی کرده است. کتاب ذات فلسفه وی به طور خلاصه مایه تفکر او را باز نموده است. نویسنده در این اثر به تبیین مفهوم فلسفه، چیستی ذات و ویژگیهای آن پرداخته و قصد وی روشن کردن این مهم است. او برای رسیدن به چنین مقصودی بررسی مفهوم فلسفه از یونان تا عصر حاضر را نیز، پی‏گرفته و آن را در بوته نقد نهاده از سوی دیگر به تبیین نسبت میان فلسفه و دین، هنر و ادبیات و علم به عنوان پاره‏ای از مهم‏ترین شاخه‏های علوم انسانی پرداخته است.

چنان که در علم کلام مشهور است، پیامبران با آوردن معجزه نشان می‌دهند که در دعوی خود صادق‌اند و فرستادۀ حقیقی خداوند به شمار می‌آیند. در مقابل این نظر مشهور، عده‌ای از اندیشمندان معجزه را راه مناسبی برای اثبات صدق دعوی نبوت به شمار نیاورده‌اند. چنان که حکمایی همچون ملاصدرا، غزالی، ابن‌رشد، عبدالرزاق لاهیجی و ملاهادی سبزواری معتقدند که مؤمن حقیقی ایمان و یقین خود را بر دیدن معجزۀ عملی از پیامبر بنا نمی‌کند و دینی را که حاصل معجزه باشد دین انسان‌های عامی دانسته‌اند. از نظر ایشان معجزه نمی‌تواند برای ما یقین عقلانی ایجاد کند و تشخیص معجزه نیز از سحر و شعبده دشوار است. در این مقاله پس از بیان دیدگاه‌ها و دلایل مخالفان معرفت‌بخشی معجزات، اشکالات دیگری مانند متواتر نبودن گزارش‌های معجزات، منحصر بودن گزارش‌های معجزات به حامیان آن دین، عدم ارائۀ ملاک عملی برای تشخیص معجزات، قابل اثبات نبودن ادعای مطابقت معجزات با فنون زمانه و امکان ارائۀ تفسیرهای طبیعی از معجزات، مطرح شده و سپس راه صحیح شناخت انبیاء، که نزدیکی و تشبّه روحی به ایشان و بررسی معارف الهی آنان است، ارائه شده است. بر این اساس، نشان داده شده است که معجزات نقل‌شده در ادیان فاقد کارکرد کلامی مورد نظرِ متکلمان هستند.

فهم فلسفی از تصور خدا با فهم کلامی تصور خدا از آغاز با چالش­ها و تعارض­هایی مواجه بوده که شاید بتوان نقطه اوج این نزاع را در تهافت الفلاسفه غزالی یافت که فیلسوفان را به خاطر باور به سه مسأله تکفیر کرد. مسأله این پژوهش بازخوانی انتقادات غزالی بر فیلسوفان و محک و ارزیابی دیدگاه او، سپس بررسی قوت و ضعف دفاعیه ابن رشد است. غزالی به­درستی متوجه شده بود که با اثبات قدم عالم، اثبات وجود خدا راه دشواری را در پیش دارد، با این­حال اعتقاد به حدوث زمانی عالم نیز تبعات باطلی به همراه دارد که کمتر از تبعات آموزه فیلسوفان نیست. در خصوص علم خدا به جزئیات نظر می­رسد پاسخ ابن رشد، مناسب است و می‌­تواند ایراد غزالی را در این خصوص برطرف کند. تفاوت غزالی با ابن رشد در این است که او با استناد به قرآن، علم خدا به همه جزئیات را ثابت می­داند، اما فیلسوف در خصوص چیزی به اظهار نظر می‌­پردازد که نمی‌­تواند فهم درست و دقیقی درباره آن داشته باشد. در خصوص معاد جسمانی نیز ابن­رشد با تأویل، بین حقیقت فلسفی و آموزه دینی هماهنگی برقرار می‌­کند اما با اختلاف نظر ابن ­رشد و غزالی درباره تأویل در داوری نهایی نمی­توان گفت حق با غزالی است یا ابن رشد.