جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

---

---

---

---

‫امام در لغت به‌معناي رهبر، و در اصطلاح جانشين پيامبر اسلام( مي‌باشد، که از ناحيه خدا منصوب شده، و همه شئون پيامبر غير از وحي و نبوت را دارا مي‌باشد. از ديدگاه شيعه، بر خداوند متعال واجب است که بر اساس قاعده لطف بعد از پيامبر(، امام و خليفه‌اي تعيين کند، تا مردم را از گمراهي‌ها نجات داده و به‌سوي نور هدايت نموده و احکام الهي را تبيين کند. اين امام بايد داراي ويژگي‌هايي مانند عصمت، علم الهي، شجاعت و ديگر صفات عاليه باشد. اما اهل سنت نصب امام را از ناحيه خدا واجب ندانسته، و اعتقاد دارند که امام را مي‌توان به توصيه خليفه پيشين، رأي مردم و کودتاي نظامي انتخاب کرد. آن‌ها همچنين علم الهي و عصمت را از شئون امام نمي‌دانند. شيعه معتقد است که امام مهدي( دوازدهمين امام و فرزند امام حسن عسکري( مي‌باشد، که در پانزدهم شعبان سال 255 قمري در سامراء به دنيا آمد. بر اساس روايات متواتر ميان شيعه و اهل سنت، او همان مهدي موعود( مي‌باشد که با ظهورش جهان را که از ظلم و ستم پر شده، از عدالت پر مي‌کند. اهل سنت هم اعتقاد به مهدويت دارند، و احاديث متواتري از آن‌ها نقل شده است؛ ولي گروهي از آن‌ها معتقدند که مهدي( هنوز متولد نشده است. امام مهدي( هنگام شهادت پدرشان پنج سال داشت، که به امامت رسيد. او به امر خدا در پس پرده غيبت به‌سر مي‌برد. در روايت متواتر ميان فريقين نقل شده که بر اساس فرمايش پيامبر اسلام(، دنيا به آخر نمي‌رسد مگر اين‌که مردي از اهل بيت، که نامش نام پيامبر و کنيه‌اش کنيه او است، ظهور مي‌کند و جهان را پس از آن‌که از ظلم و ستم پر شده، از عدالت لبريز مي‌کند. شيعه و اهل سنت درباره مهدي موعود به آيات زيادي از قرآن کريم استناد کرده‌اند.

‫بسياري از علماي اهل سنت درباره حضرت مهدي( بحث کرده، و عده‌اي نيز کتاب‌هاي مستقلي در اين‌باره نوشته‌اند. جمع زيادي از محدثين و دانشمندان اهل سنت به صحت، نيکو بودن و تواتر احاديث حضرت مهدي( تصريح نموده‌اند. تقريباً همگي آن‌ها به تولد حضرت مهدي( در آخرالزمان عقيده دارند، و عده‌اي نيز تصريح نموده‌اند که ايشان متولد شده و فرزند بلافصل امام حسن عسکري( است. احاديث مربوط به حضرت مهدي، توسط بسياري از صحابه، که در اين تحقيق به 54 نفر از ايشان اشاره گرديده، نقل شده است. در همين راستا، يکي از احاديث مهم در منابع اهل سنت، حديث اثناعشر است، که حديثي متواتر بوده و توسط 32 نفر از صحابه و تابعين روايت شده است؛ سندهاي اين روايت از نظر محدثين اهل سنت، سندي صحيح دانسته شده، اما در تعيين مصداق و تطبيق آن، بسياري از علماي اهل سنت به خطا رفته‌اند؛ به‌گونه‌اي که اقوال بسيار متشتتي در اين‌باره از سوي اهل سنت مطرح گرديده، و حتي برخي از ايشان، يزيد بن معاويه را هم يکي از مصاديق اين‌گونه روايات دانسته‌اند؛ در مقابل، کساني مانند قندوزي، فقط ائمه اهل بيت( را مصاديق خلفاي اثناعشر دانسته‌اند. دلايل بسياري بر اين مسأله وجود دارد که خلفاي دوازده‌گانه، همان ائمه اهل بيت هستند، که حضرت مهدي( دوازدهمين نفر آنان است، و کساني مانند ابن‌کثير و سيوطي نيز به اين مطلب تصريح کرده‌اند. از سوي ديگر، برخي روايات اهل سنت، پدر آن حضرت را عبدالله ناميده، و يا او را از نسل عباس يا امام حسن( دانسته‌اند، اما رواياتي که ايشان را از نسل اهل بيت( و فرزند امام عسکري( دانسته‌اند از اعتبار بيشتري برخوردار است. در اين تحقيق، رواياتي درباره اوصاف مهدي، علايم ظهور و ويژگي‌هاي عصر ظهور نيز بررسي شده، که همگي صحيح‌السند هستند. همچنين شبهاتي پيرامون روايات حضرت مهدي وجود دارد، که در اين تحقيق به آن‌ها پاسخ داده شده است.

‫صحاح سته در ميان منابع روايي اهل سنت، و کتب اربعه در ميان جوامع روايي شيعه، از اعتبار و ارزش بالايي برخوردار بوده، و در موضوع مهدويت نيز داراي احاديث فراوان و ارزشمندي هستند. کتاب بحارالانوار علامه مجلسي نيز در نوع خود، از جهات متعددي ارزشمند بوده، و احاديث مربوط به مهدويت را به‌صورت مبسوط مطرح کرده است. به‌علاوه، دو کتاب کمال‌الدين و تمام‌النعمه شيخ صدوق، و غيبت شيخ طوسي، که به‌صورت اختصاصي در موضوع مهدويت تأليف گرديده، در بين کتب مهدويت از اهميت خاصي برخوردار است. مهم‌ترين مباحث و مسايلي که از بررسي تطبيقي جوامع روايي فريقين درباره روايات مهدويت قابل دست‌يابي است، بدين شرح است: اگرچه احاديث اثناعشر جزء مسلمات و مورد اتفاق فريقين است، اما اهل سنت درباره تطبيق و مصاديق اين احاديث اختلاف نظر شديدي دارند. با کمک احاديث ديگري که در منابع فريقين آمده، و نيز بر اساس شواهد تاريخي، ثابت مي‌شود که بسياري از نظرات و اقوال اهل سنت در اين‌زمينه باطل بوده، و بر اساس اعتراف جمع زيادي از دانشمندان اهل سنت، مراد از خلفاي اثناعشر در اين احاديث، همان امامان دوازده‌گانه( است، و مهدي( آخرين خليفه از اين مجموعه است. اسم او، همان اسم پيامبر اسلام(، و کنيه او کنيه آن حضرت است. اسم پدر ايشان نيز حسن است، و روايتي که پدر مهدي را هم‌نام پدر پيامبر دانسته، صحيح نبوده و يا قابل توجيه است. همچنين مهدي از نسل فاطمه( و از فرزندان امام حسين( بوده، و رواياتي که او را از نسل بني‌عباس يا بني‌الحسن دانسته، مخدوش است. برخي شمايل آن حضرت مانند گشاده بودن پيشاني و نورانيت، نزد فريقين معتبر است. حتميت ظهور، قيام مردم مشرق که با علم‌هاي سياه او را ياري مي‌کنند، وجوب نصرت و اجابت مهدي(، نزول عيسي( از آسمان، و پرشدن زمين از قسط و عدل، از ديگر موضوعات مشترک در روايات فريقين است.

‫اين تحقيق با رويکردي روايي و قرآني، شباهت‌ها و مشترکات غيبت امام زمان با غيبت انبياي الهي را با يکديگر مقايسه کرده است و فلسفه غيبت آن حضرت و انبيايي را که براي مدتي از ميان امت و قوم خويش غيبت مي‌کردند، بررسي مي‌کند. نويسنده در قالب سه بخش ابتدا ويژگي‌هاي غيبت پيامبران الهي، سپس خصوصيات غيبت حضرت مهدي( و پس از آن فلسفه غيبت آن حضرت را تبيين کرده است. در بخش اول نخست کليات تحقيق، مانند مفهوم واژه غيبت در لغت و اصطلاح بيان شده، آن گاه اقسام غيبت (کبرا و صغرا) و سپس اثبات غيبت و اقسام آن، فلسفه غيبت کبرا، فرق بين غيبت و عدم وجود و مسافرت بيان مي‌شود. آن گاه نويسنده به معرفي انبيايي با غيبت‌هاي طولاني يا کوتاه پرداخته و اعتقاد دارد اين غيبت ها به جهت حکمت‌هايي صورت گرفته است. وي در ادامه اين بخش به ويژگي‌هاي غيبت امام زمان( پرداخته و آن حضرت را در عين غايب و مستور بودن از نظرهاي مردم، حاضر و ناظر بر آنان دانسته، و چگونگي غيبت ايشان را وصف مي‌کند. در بخش دوم اشتراک و تفاوت غيبت انبيا و غيبت امام زمان( بيان شده و شباهت‌ها و تفاوت هاي غيبت امام زمان با غيبت پيامبراني چون: يوسف، ادريس، هود، صالح، ابراهيم، موسي، خضر، دانيال، الياس، يونس، عزيز، و عيسي( به ترتيب ذکر شده است. در بخش سوم از اين نوشتار، فلسفه غيبت امام عصر( و حکمت غيبت‌هاي انبياي الهي مزبور، تجزيه و تحليل شده، و خوف از کشته شدن، امتحان مردم، اصلاح امت، جداشدن خالص از غير خالص، تحت بيعت هيچ حاکمي نبودن، خالي شدن صلب‌هاي مؤمنان از کافران و اجراي سنن الهي، از جمله حکمت‌ها مذکور و فوايد عام و خاص غيبت امام زمان( و تشبيه امام غايب به آفتاب پنهان در پشت ابرها شرح و بررسي مي‌گردد.