جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چیستی حق یکی از مباحث مهم فلسفه حق بوده و درباره آن نظریات مختلف مطرح شده است که از جملۀ آن‌ها دیدگاه علامه طباطبایی بر مبنای نظریۀ اعتباریات است. وی بر اساس طبقه‌بندی ادراکات انسانی به حقیقی و اعتباری، برخی از مصادیق اعتباریات را بیان کرده و «حق» را نیز جزء آن‌ها برشمرده است. در بررسی چیستی حق بر اساس نظریۀ اعتباریات، این نتیجه به دست آمد که حق به معنای اختصاص است و چون اختصاص دو قسم تکوینی و اعتباری است، حق نیز به دو نوع تکوینی و اعتباری تقسیم می‌شود؛ اما آنچه در دانش حقوق کاربرد دارد نوع دوم یعنی حق‌های اعتباری است. بنابراین حق در کاربرد حقوقی خود به معنای اختصاص و از اعتباریات بعد از اجتماع است. آثار نظریۀ اعتباریات در تبیین ماهیت حق این است که اولاً ساختار طبقه‌بندی حق با تقسیم مشهور حق به طبیعی و وضعی تفاوت پیدا کرده و حقوق اعتباری در نظریۀ اعتباریات شامل هر دو قسم حقوق طبیعی و وضعی می‌شود؛ ثانیاً بین حقوق اعتباری و حقوق تکوینی ربط و پیوند برقرار بوده و حق‌های اعتباری به نحوی بر حقایق و واقعیات ابتنا دارد. در این پژوهش از روش توصیفی- تحلیلی استفاده شده است.

خداوند حکیم، آیات قرآن را در نهایت انسجام و هماهنگی سامان داده است تا به خوبی حکایتگر مقاصدش باشند. پیوستگی و پیوند معنایی آیات قرآن، انسجام آیات در چینش کلمات را بر ملا می سازد و از اعجاز قرآن پرده بر می‎دارد. باور به وجود ارتباط معنایی میان کلمات و آیات قرآن از پیش زمینه‎های مهم علم معناشناسی و تفسیر قرآن به قرآن محسوب می‎شود. علامه طباطبایی معتقد است معارف قرآن همچون حقایق هستی، پیوسته مصدق و مفسر یکدیگرند و در هدفی واحد با هم پیوند دارند و این پیوند معنایی نه تنها در آیات بلکه میان واژگان قرآن نیز وجود دارد و هر واژه معنای دقیق خود را در ارتباط با واژگان دیگر باز می یابد. ارتباط و پیوند معنایی میان واژگان قرآن مورد توجه برخی از زبان‎شناسان از جمله ایزوتسو زبان‎شناس معروف ژاپنی قرارگرفته است. ایشان نیز معتقد است که زبان قرآن دارای نظام ارتباطی قاعده‎مندی است که در آن جایگاه هر واژه در شبکه به هم پیوسته مفاهیم قرآن قابل بازیابی است. مقاله حاضر با بررسی مبانی علامه طباطبایی(استقلال قرآن، پیوند معنایی آیات قرآن، توجه به سیاق آیات و...) و ایزوتسو(قرآن کریم به مثابه دستگاه معنایی مستقل، وجود پیکره‏های مفهومی، کاربست‎های واژگانی منسجم و...) نظرات آنها در مورد انسجام و پیوستگی قرآن را استخراج و بیان کرده است که معناشناسی زبانی با وجود اختلافاتی در کمیت و کیفیت ولی از جهاتی با تفسیر قرآن به قرآن شباهت دارد، چرا که هر دو ضمن تاکید بر نظام‎واره بودن زبان قرآن از بافت درونی سخن و روابط بینامتنی در کشف مراد خداوند بهره می‎گیرند و انسجام و پیوستگی قرآن را اثبات می‎کنند.

مقایسه دیدگاه علامه طباطبایی و جارالله زمخشری در رابطه با «چندبعدی بودن زبان قرآن» و روش های تفسیری آن‌ها در راستای کشف معانی باطنی آیات پرداخته است. علامه طباطبایی ضمن اعتقاد به سبک خاص و منحصر به فرد قرآن کریم که سبب می‌شود معنای آن محدود به ظاهر نبوده، بلکه دارای معانی باطنی عمیق و لایه‌های درونی باشد، به‌عنوان مفسر تلاش نموده تا با روش‌هایی به معانی باطنی کلام خداوند دست یابد. زمخشری نیز هرچند به صورت مستقیم به چندبعدی بودن زبان قرآن اشاره نداشته، اما مراجعه به آثار او نشان می‌دهد که او نیز با روش‌های متعددی در پی گذر از معانی ظاهری آیات و دستیابی به معانی باطنی بوده است. گستردگی روش‌ها و علوم به کار رفته در هر دو تفسیر المیزان و الکشاف، بررسی تمامی آن‌ها را دشوار می‌نماید، تعدادی از این روش‌ها که در پژوهش حاضر بررسی شدند عبارتند از: شرح و تبیین لغات، استفاده از علوم ادبی و بلاغی مانند استعاره، کنایه و تشبیه، استناد به روایات و قرائات متفاوت. با وجود تفاوت‌های جزئی در روش‌های تفسیری المیزان و الکشاف، هر دو مفسر با استفاده نسبی از علوم متفاوت، برای رسیدن به ابعاد وسیع و متفاوت آیات کلام الله تلاش نموده‌اند.

«حیث التفاتی» مفهومی محوری در فلسفه ذهن و گفت‌وگوهای فلسفی معاصر است. چگونگی امکان حیث التفاتی و نیز نحوه تعین محتوای ذهنی یکی از مسائل مهم حیث التفاتی است که تبیین آن مبتنی بر مبانی مختلف فلسفی تفاوت می‌کند. به همین دلیل این مقاله حیث التفاتی را از منظر محمدحسین طباطبایی و فودور، درتسکی و میلیکان از فیلسوفان ذهن معاصر تبیین می‌کند. در این بین فیلسوفانی که به نظریات علّی و غایی محتوا در تبیین حیث التفاتی‌ قائل‌اند، مبتنی بر فیزیکالیسم می‌کوشند حیث التفاتی و محتوای ذهنی را به زعم خود طبیعی کنند. نویسنده معتقد است با توجه به مبانی فلسفی طباطبایی، می‌توان پاسخی نو برای مسئله امکان حیث التفاتی و تعین محتوای ذهنی یافت. این تبیین که نوعی تقریر علّی است، بدون نفی نگاه مادی‌انگارانه به علم ممکن نیست. در این مقاله نشان داده‌ایم که می‌توان پاسخ پیشنهادی مستخرج از مبانی طباطبایی را با نوعی تلفیق با نظریات محتوا بازسازی کرد و می‌توان گفت مکانیسم‌های تبیین‌شده از طریق نظریات محتوا، فرآیندهای مادی است که نقش اعدادی در تعین محتوا و حیث التفاتی دارند.

علامه طباطبایی به جهت معاص رت با مسائل چالشی دنیای مدرن و پیامدهای آن در جهان اسلام، به بررسی تطبیقی و مقایسه‌‌ای اسلام و غرب در بسیاری از مسائل و موضوعات دینی، فلسفی، اجتماعی و تمدنی پرداخته است. این ورود شایسته‌‌ ایشان به‌مثابه یک فیلسوف در حوزه غرب‌‌شناسی، از اهمیت بالایی برخوردار است. بررسی ابعاد روشی علامه در غرب‌‌شناسی، بازشناسی نسبت ما با غرب، بررسی برخی از ابعاد مهم غرب‌‌شناسی علامه، مسائل مهمی هستند که در این تحقیق با مراجعه به آثار علامه دنبال می‌شود. ایشان با تحلیل پدیده غرب‌‌زدگی، غرب‌‌شناسی صحیح را با تفکر اجتماعی ممکن می‌‌داند و با بهره‌‌گیری از روش مقایسه‌‌ای یا تطبیقی، با رویکردی اجتماعی و با توجه به بنیان‌‌های نظری غرب، مؤلفه‌‌های چهره بیرونی و درونی غرب را نمایان می‌‌سازد. پیامد معرفتی وثنیت مدرن، در محدودساختن علم به رویکرد حسی و پیامد گرایشی آن، در محصورکردن لذت‌ها و گرایش‌‌ها در امور پست مادی دنبال می‌شود. این مادیت تاریخی که ریشه در کلیسا و مسئله حلول دارد، با شعار خرافه‌‌زدایی به بسط خرافه در تمدن غربی انجامیده است. سرانجام عنصر لیبرالیسم و فردگرایی، تفکر غربی را از «مجرای عقلی» به «مجرای احساسی و عاطفی» کشانده و صورت‌‌گرایی و تزلزل پایگاه اخلاقی و ارزشی‌‌های انسانی را سبب شده است.

این پژوهش ، با روش توصیفی تحلیلی به هدف شناساندن دو تفسیر المیزان علامه طباطبایی وپرتوی از روشهای تفسیری هر دو آنها مانند روش قرآن به قرآن ،روش روای وعلمی که هر یک از تفاسیر مورد بحث دارا می باشند مورد بررسی قرار گرفته است . در تفسیر المیزان بحث روش قرآن به قرآن بصورت روشن تر از مشخصه های این تفسیر می باشد که در پرتوی از قرآن بیشتر از روش روای وتطبیقی بهره برده است . در گرایش تفسیری هر دو تفسیر آنچه که مشخص می باشد آنکه هر دوی آنها گرایش اجتماعی دارند که در تفسیر پرتوی از قرآن مباحث سیاسی آن پر رنگتر می باشد . قرآن آیت الله طالقانی و با بیان اشتراکات و تفاوت های روشی وگرایش تفسیری آن دو می پردازد.

پیامبر اکرم(ص) در روایتی که شیعه وسنّی آنرا در منابع خود نقل کرده اند ، جهت سنجش احادیث نقل‌شده از آن حضرت یک مقیاس کلّی معرفی نموده است و آن این است که " هر حدیثى را شنیدید، به کتاب خدا عرضه اش کنید، اگر موافق با کتاب خدا بود، آنرا بپذیرید، و اگر مخالف بود رهایش کنید". اما غالب علماء اهل سنّت ، حدیث عرض را موضوعه دانسته و اصلِ " عرضه حدیث بر قرآن "را انکار نموده اند. در این پژوهش سعی شده است نخست دلایل مخالفت علماء اهل سنّت به خصوص شافعی با احادیث عرضه مورد بررسی قرار گیرد ،سپس علت مخالفت آنها ریشه یابی شود . اگرتاریخچه مخالفت با روایات عرضه را بررسی نماییم تقریبا نخستین مخالفت عمده از زمان عصر شافعی توسط وی وهمچنین عبدالرحمن‌ بن مهدی صورت گرفته است . دیگر علماء اهل سنّت با تبعیّت از آنها به مخالفت با احادیث عرضه پرداخته اند . لذا در فصل سوم این پژوهش نخست به صورت جداگانه ومفصل دیدگا ههای شافعی نسبت به حدیث عرضه مورد بررسی قرار گرفته ودر فصل پنجم نظرات برخی دیگر از اندیشمندان اهل سنّت ، ارزیابی شده است . در این پژوهش نخست درفصل دوم دیدگاه های علامه طباطیایی نسبت به جایگاه حدیث ، نقد حدیث ، عرضه حدیث بر قرآن ، موافقت احاديث با قرآن و مخالفت حدیث با قرآن مورد ارزیابی واقع شده است .سپس در فصل سوم دیدگاه های شافعی نسبت به جایگاه سنّت ، نقد سند ومحتوی، علت اختلاف در نقل حدیث، مخالفین سنّت و عرضه حدیث بر قرآن موردبررسی واقع شده است. در فصل چهارم مشترکات ،اختلافات و ریشه یابی علت اختلافاتِ دیدگاه های علامه طباطبایی و شافعی، مقایسة شده است . ودر فصل پنجم نظرات برخی دیگر از اندیشمندان اهل سنّت ، بررسی شده است .

مسئله نقش عقل و محدوديت‌هاي آن در شناخت معارف دين، همواره مورد بحث بوده است. برخي معتقدند که عقل هيچ نقشي در شناخت معارف دين ايفا نمي‌کند و گروهي ديگر نيز براي عقل نقش‌هاي مختلفي به ‌صورت حداکثري و حداقلي در شناخت قائل‌اند. کاوش‌هاي مقاله حاضر، بررسي عقل از منظر علامه طباطبائي و شهيد مطهري است. بر پايه بازخواني مباني طراحي‌شده علامه، مسئله تعارض عقل و وحي اساساً منتفي است؛ زيرا عقل فلسفي عهده‌دار ارزيابي شروط سه‌گانه قطعيت وحي است. از‌اين‌رو، وحي غيرمطابق با عقل قطعي فلسفي عملاً به دايره ظنون کشانده شده، هيچ‌گاه وحي قطعي‌اي به‌ دست نخواهد آمد که با عقل قطعي در تعارض باشد؛ وحي ظني برجاي‌مانده نيز، به ‌دليل «ظهور لفظي» صلاحيت حجيت و تقدم بر رهاورد تجارب بشري، يعني فلسفه را نخواهد داشت. رويکرد فلسفي شهيد مطهري به پرسش از رابطه عقل و دين اين است كه نسبت عقل و دين از اساسي‌ترين مسائل حوزة معرفت ديني و فلسفي است که از ديرباز ذهن انديشمندان را به خود مشغول داشته و ديدگاه‌هاي متفاوتي را هم دامن زده است. نگاه شهيد مطهري به اصول دين به‌مثابه مدخلي عقلي بر ديگر اجزاء منظومه دين، جايگاه عقلي ويژه‌اي براي اصول دين ترسيم مي‌کند که به نوبه خود واجد ارزش فلسفي است.

هدف این مقاله بررسی و تبیین جایگاه دانش فلسفه در دانش سازمان و مدیریت با تأکید بر هستی‎شناسی سازمان از نگاه فلسفه اسلامی است. مسائل فلسفی یکی از مبانی در تأثیرگذاری بر دانش سازمان و مدیریت تلقی می‎شود. معرفت‎شناسی، هستی‎شناسی و انسان‎شناسی از جمله مسائل مهم در فلسفه است که نقش تعیین‎کننده‎ای در روش، محتوا و جهت‎گیری مسائل مدیریت و سازمان دارد. با اعتراف به این نقش، فلسفه اسلامی، به‎عنوان بدیل دیگر فلسفه‎ها، در تلقی خود از مسائل این حوزه، می‎تواند تأثیر بالقوه‎ای را در دانش مدیریت و سازمان داشته باشد. برای پاسخ به چگونگی این تأثیرگذاری، با رویکرد اکتشافی و به روش عقلی، به دلالت‎های التزامی نظرات فیلسوفان مسلمان با رجوع به منابع آنان (با تأکید بر نظریه اعتباریات علامه طباطبایی)، بر هستی‎شناسی سازمان و دانش مدیریت مرتبط با آن پرداخته شده است.

در یک تقسیم بندی کلی وحی الهی به دو نوع تقسیم می گردد ؛ وحی تشریعی و وحی تکوینی. وحی تکوینی یعنی خداوند سبحان در عالم تکوین و خارج ، تمام ذوات موجودات را آفریده و افعال و سکنات آن ها را اعم از ملک ، جن ، انسان ، حیوان و جماد، طوری تنظیم و تدبیر می کند که در سیر تکاملی خود به حرکت درآیند که شامل غریزه ، الهام ، اشاره و قول خداوند سبحان می گردد. و قول خداوند سبحان در تکوینیات عین همان خلقت و ایجاد است که عین وجود است و وجود هم عین آن چیز است. این پایان نامه با شیوه توصیفی وتحلیلی وبه صورت کتابخانه ای دیدگاه علامه طباطبایی را مورد بررسی قرار داده است .از دیدگاه علامه طباطبایی(رض) ماهیت و حقیقت وحی بر ما مجهول است. فقط برخى از آثار آن به ما رسیده است. با این همه نمى‏توان گفت که اوصاف آن همان است که به ما رسیده و بس. ممکن است اوصاف و خواص و شعب دیگرى داشته باشد که براى ما شرح داده نشده است. ضرورت وحی تکوینی عبارت است از ؛ تدبیر موجودات (که منفک از خلقت نیست) و هدایت آنها به کمال وجودی و سعادت حقیقی آنها و هدایت عمومی نتیجه تقدیر الهی است. این نوع وحی جهت ایجاد هماهنگی بین مخلوقات نیز ضرورت دارد. اسلام تشریع خود را براساس تکوین پی ریزی کرده است و الوهیت و ربوبیت به معنای مبدأییت تکوین و تدبیر است و در «کن فیکون»، کن همان وحی تکوینی است.