جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این پژوهش به سیر تفسر فلسفی قرآن کریم از ابن سینا تا ملاصدرا می پردازد. در واقع سوال اصلی این است: " سیر تفسیر فلسفی قرآن کریم از ابن سینا تا ملاصدرا را به چه شکلی بوده است؟" در پاسخ به این سوال و با مطالعه آثار قرآنی فلاسفه، سه رویکرد متمایز پدیدار می شود: ‎۱- استحسان فلسفی ‎۲- تحلیل فلسفی ‎۳- تأویل فلسفی. استحسان فلسفی استفاده تیمنی و تبرکی از آیات قرآن کریم است. تحلیل فلسفی، شرح آیات قرآن کریم بر اساس زبان فلسفی و بدون انتباق مبانی و داده های فلسفی بر آنها است. تأویل فلسفی انطباق مصداقی آیات قرآن کریم بر مبانی و داده های فلسفی می باشد. این پژوهش بر آن است تا سیر این سه رویکرد تفسیر فلسفی را با توجه به فلسفه هر فیلسوف و تأثیر آن در تفسیر فلسفی او و همچنین فلاسفه پس از خود بررسی نماید. این بررسی با مقایسه رویکردهای هر فیلسوف با همدیگر و همچنین رویکردهای مشابه در فلاسفه گوناگون صورت خواهد پذیرفت. واژگان کلیدی: قرآن کریم، تفسیر، تأویل، محکم، متشابه، تفسیر فلسفی، استحسان فلسفی، تحلیل فلسفی، تأویل فلسفی، کندی، فارابی، اخوان الصفاء، ابن سینا، شیخ اشراق، ابن رشد، خواجه نصیر الدین طوسی، میرداماد و ملاصدرا.

در پایان نامه حاضر عقل و وحی و رابطه آن دو در سه فصل با این عناوین بررسی شده است: فصل اول، پیشینه موضوع معرفت عقل و وحی از نظر فارابی؛ فصل دوم، معرفت عقل و وحی از دیدگاه بوعلی سینا؛ فصل سوم، معرفت عقل و وحی از دیدگاه ملاصدرا

در این نوشتار، با هدف بررسی دیدگاه ارسطویی افلاطونی ابن سینا در خصوص مسأله حدوث نفس انسانی و مقایسه آن با دیدگاه صدرالمتالهین، با بهره گیری از روش مطالعات کتابخانه ای و تحلیلی معلوم شد که ابن سینا در اغلب آثار خود از دیدگاه ارسطویی حدوث نفس و روحانیه الحدوث بودن آن و ثنویت دفاع نموده و تنها در برخی آثار متأخر، از دیدگاه افلاطونی قدم نفس سخن گفته است. این امر، نظریه او و مفسرانش را با چالش هایی مواجه نمود.صدرالمتألهین با تکیه بر اصل حرکت جوهری، نفس را جسمانیه الحدوث و روحانیه البقا دانسته، و با حذف ثنویت سینوی بسیاری از چالش ها را برطرف ساخته است. وی بر آن است که وجود پیشین نفوس انسانی، تنها به معنای وجود آنها در مبادیشان، در علم الهی، آن هم به لحاظ وجود مفارقی شان، پذیرفتنی است، نه به لحاظ وجود تعلقی.این نظریه علاوه بر رفع بسیاری از چالش ها، در تفسیر مسأله مرگ و معاد نیز طرحی نو درانداخت. البته ارائه نظریات جدید و منطقی در زمینه مسأله نفس، همواره نه تنها ممکن است، که مفید نیز خواهد بود.

لذت و الم دو واژه آشنا برای هر انسانی است، به طوری که زندگی انسان با این دو واژه معنا و مفهوم می یابد. با توجه به اهمیت و نقش لذت و الم در زندگی انسان و پایه ای بودن آن برای زندگی اخروی در این نوشتار سعی بر آن شده تا ماهیت و معنای لذت و الم، و سپس اقسام آن از جمله لذات و آلام اخروی نفوس در بهشت و جهنم و کیفیت لذات و آلام اخروی بررسی شود. لیکن به جهت غنای آثار علمی و بلندای اندیشه و فیلسوف بزرگ ابن سینا و ملاصدرا سعی شده تا نظریات ایشان در باب لذت و الم اخروی تبیین گردد. پس از بحث و بررسی مشخص شد که ابن سینا و ملاصدرا هر دو به لذات و آلام روحانی وجسمانی قائلند، از آن جهت که به معاد روحانی و جسمانی معتقد می باشند. ولی به دلیل آنکه تبیین فلسفی و عقلانی لذات و آلام جسمانی با مبانی فلسفی ابن سینا میسر نیست. وی فقط به تبیین لذات و آلام عقلی پرداخته، گرچه منکر لذات و آلام جسمانی در پرتو آیات قرآن نیست. اما ملاصدرا با توجه به مبانی فلسفی اش و با تفسیر خاصی از آیات قرآنی لذات و آلام روحانی و جسمانی را تحلیل و تبیین نموده است. به علاوه در این نوشته بررسی شده که بین لذات و آلام اخروی با اعتقادات، نیایت و اعمال انسان رابطه عینیت است. از این رو در واقع تمام لذات و آلام اخروی در بهشت و جهنم صورت حقیقی همان اعتقادات، نیات و اعمال انسان در دنیا می باشند. و هم چنین کیفیت خلود لذات و آلام بررسی شده که بهشتیان برای همیشه در بهشت مخلدند. ولی از نظر ابن سینا برخی از جهنمیان که همان جاحدین هستند همیشه در عذاب مخلدند، ولی ملاصدرا در مقابل خلود شخصی بهشت قائل به خلود نوعی در مورد جهنمیان است. در پایان بین دو نظریه بررسی شده، تبیین ملاصدرا را به عنوان تفسیری موجه تر و نه آخرین تفسیر در زمینه لذات و آلام اخروی برگزیدیم. چون وی با استفاده از مبانی فلسفی اش بالاخره توانسته به تبیین لذات و آلام اخروی به صورتی غیر مخالف با آیات قرآنی و حتی احیانا سازگار با آنها دست یابد.

کتابنامه: ص. ۱۹۹ - ‎۲۰۳؛ همچنین بصورت زیرنویس // لذت و الم دو واژه آشنا برای هر انسانی است، به طوری که زندگی انسان با این دو واژه معنا و مفهوم می یابد، با توجه به اهمیت و نقش لذت و الم در زندگی انسان و پایه ای بودن آن برای زندگی اخروی در این نوشتار سعی بر آن شده تا ماهیت و معنای لذت و الم و سپس اقسام آن از جمله لذات و آلام اخروی نفوس در بهشت و جهنم و کیفیت لذات و آلام اخروی بررسی شود. لیکن به جهت غنای آثار علمی و بلندای اندیشه دو فیلسوف بزرگ ابن سینا و ملاصدرا سعی شده تا نظرات ایشان در باب لذت و الم اخروی تبیین گردد. پس از بحث و بررسی مشخص شد که ابن سینا و صدرا هر دو به لذات و آلام روحانی و جسمانی قائلند، ولی بدلیل اینکه تبیین فلسفی و عقلانی لذات و آلام جسمانی با مبانی فلسفی ابن سینا میسر نیست ولی فقط به تبیین لذات و آلام عقلی پرداخته، گرچه منکر لذات و آلام جسمانی در پرتو آیات قرآن و شریعت نیست. اما ملاصدرا با توجه به مبانی فلسفی اش و با تفسیر خاصی از آیات قرآنی لذات و آلام روحانی و جسمانی را تحلیل و تبیین نموده است. به علاوه در این نوشتار بررسی شده که بین لذات و آلام اخروی در بهشت و جهنم صورت حقیقی همان اعتقادات و کردار و نیات انسان در دنیا می باشند. و همچنین کیفیت خلود لذات و آلام بررسی شه که بهشتیان برای همیشه در بهشت مخلدند ولی از نظر ابن سینا برخی از جهنمیان که همان جاحدین هستند همیشه در عذاب مخلدند. ملا صدرا در مقابل خلود شخصی بهشت به خلود نوعی در مورد جهنمیان است. در پایان بین دو نظریه بررسی شده، تبیین ملاصدرا را به عنوان تفسیر موجه تر - و نه آخرین تفسیر - در زمینه لذات و آلام اخروی بر می گزینیم.

علم پیشین الهی یکی از پیچیده ترین مسائل الهیات بالمعنی الاخص است. تبیین علم خداوند قبل از ایجاد نزد حکیمان دشوار بوده ونظریات متفاوتی در این زمینه ابراز کرده اند. صعوبت علم باری به این جهت است که ، از لحاظی، علم از صفات ذات اضافه است و از لحاظی دیگر واجب تعالی باید به ضرورت ازلیه دارای این صفت باشد؛ ازآنجا که معلولات و حوادث ، که طرف اضافه علم هستند، ضرورت ازلیه ندارند تبیین این صفت برای ذات واجب ، بگونه ای که نه ذات وی فاقد این صفت کمالی باشد ونه قدم حوادث وتغییر در ذات واجب لازم آید، کاری دشوار است. اقوال در علم پیشین الهی در تاریخ علوم عقلی بسیار است و هر گروهی به نحوی به تبیین آن پرداخته است. این نوشتار بر آن است که از بین این اقوال، سه قول معروف و رایج در بین حکیمان اسلامی را بررسی کند. قول اول از ابن سیناست؛ او علم پیشین الهی را از طریق صور مرتسمه، که به ذات واجب قیام صدوری دارند، تبیین کرده است. وی علم واجب به ماسوا را علمی حصولی دانسته است. البته با مبانی شیخ این بهترین تبیین است. به اکثر ایراداتی که بر این قول وارد دانسته اند پاسخ داده است. قول دوم از آن شیخ اشراق است؛ در بررسی این قول به این نتیجه می رسیم که هرچند شیخ اشراق توانسته است از ابن سینا گامی فراتر نهد و علم واجب به ماسوا را حضوری بداند اما نتوانسته است گره علم پیشین را بگشاید؛ لذا در نظام فکری وی علم پیشین الهی تبیین نمی شود. قول سوم از آن ملاصدراست.او توانسته با استفاده از قاعده« بسیط الحقیقه کل الاشیاء» علم پیشین الهی را بنحو تفصیلی در مرتبه ذات تبیین و مبرهن سازد. وی به دو شیوه به اثبات این مهم می پردازد. یکی شیوه حکما ، که با استفاده از قاعده «بسیط الحقیقه» است و دیگری شیوه عرفا است، که در آن از این اصل که از ذات واجب تمام اسماء کلیه و فرعیه انتزاع می شود تقریر می گردد

علم و اراده الهی از دیدگاه ابن سینا، شیخ اشراق و ملاصدرا یکی از مهمترین مباحث فلسفی و کلامی بحث درباره صفات خداوند است . بی تردید شناخت خداوند بدون شناخت صفات او غیر ممکن خواهد بود. در بین صفات دو صفت علم و اراده بیشتر مورد توجه اندیشمندان مسلمان قرار گرفته است از آنجا که دو صفت علم و اراده همواره مورد بحث و معرکه آراء فیلسوفان بوده است نگارنده در این تحقیق بر آن است که نظریه های سه فیلسوف مسلمان را در این خصوص مورد بررسی قرار داده ام . بررسی دیدگاه ابن سینا ، شیخ اشراق و ملاصدرا به عنوان سه چهره برخسته سه مکتب فلسفی می تواند به تبیین سیر تاریخی نظریه اندیشمندان اسلامی کمک شایانی نماید. این تحقیق در چهار فصل جمع آوری گردیده که سه فصل اول مبحث علم را از دیدگاه این سه فیلسوف مورد بررسی قرار داده و در فصل چهارم مبحث اراده را و نسبت اراده به علم را تبیین نموده ایم . در هر فصل بخش اول را به مباحث کلیات مورد نیاز آن فصل به عنوان مبدأ ورود به بحث آورده ایم و سپس نظریات شخصیت مطرح شده و در پایان هر فصل اشکالات وارده بر آن نظریه را مورد نقد و بررسی قرار داده ایم. در این تحقیق ما به اندازه وسع و توان حقیرمان سعی نمودیم که اختلاف نظریه های ابن سینا، اشراق و ملاصدرا پیرامون علم و اراده الهی بیان کنیم.