جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

قول به اصالت وجود در میان معاصران صدرا، لااقل در میان شاگردان میرداماد، با اقبال چندانی مواجه نشد، اما پس از ملاصدرا شاگردان وی اصالت وجود را پذیرفتند و حتی حکیم لاهیجی، که برخی او را اصالت ماهوی می دانند، به اصالت وجود قائل بوده است؛ رجبعلی تبریزی و شاگردانش، که به جریان فرعی اصفهان موسوم شده اند، نیز گویا، تحت تاثیر ملاصدرا، البته با تقریری که با اصول حکمت متعالیه سازگار نیست، به عینیت وجود قائل شدند.

وجود، تفکیک وجود، عالم مثال، تناسخ، حقیقت محمدیه حکمت و معرفت اسلامی، صیانت و سلامت خود را مرهون و مدیون اندیشمندانی چون سیدجلال الدین آشتیانی است که علاوه بر روایت گری و گزارش اقوال و احوال پیشینیان خود نیز ابدعات و ابتکارات ماندگاری ارائه نموده اند. اگر اصالت و نوآوری در اندیشه را صرفا در انداختن طرح نو و ایجاد یک نظام حکمی بدیع معنا کنیم، نه فقط استاد آشتیانی که بسیاری از فرزانگان از جرگة مبتکرین خارج می شوند. اما اگر آن را به معنای داشتن فهم فلسفی وعرفانی ممتاز، درک جریانات فکری، قدرت هضم، تبیین و تطبیق مباحث و تقریرهای نوین و بی سابقه بدانیم. به حق می توان ایشان را با بزرگان فلسفه و عرفان برابر دانست. پرداختن به عرض و طول تاریخ فلسفه و حکمت اسلامی، بررسی حلقه های مفقودة جریان های فکری، تبارشناسی سلسلة حکیمان و عارفان، ایضاح زوایای ناشناخته کشف و شهود به همراه نگاه بی سابقه به سنت ناب و اصیل، ایشان را در زمرة اح اگران و مروجان علوم عقلی و ذوقی قرار می دهد. این حکیم معاصر در داوری میان عقل و شهود. روش متکلمین و فلاسفه را به لحاظ منطقی و زمانی متقدم بر روش عرفا می داند. لکن معتقد است مشرب عرفا تقدم بالشرف دارد و حکیم صاحب برهان، مراتب طول و عرض عالم وجود را یکی بعد از دیگری اثبات می نماید تا به حق اول برسد، حال آنکه عارف مرتبه به مرتبه از مراتب وجود را نفی می کند تا به وجود باقی بعد از فنای اشیاء دست یابد. با این وجود معتقد است بین عرفان و فلسفه تفاوت به شدت و ضعف و ظهور و خفا است و تعارض ذاتی وجود ندارد. لذا می کوشد میان دریافتهای شهودی و مؤدای براهین عقلی، نوعی تصالح و توافق ایجاد نماید. نقد جریانهای حکمت ستیز و عرفان گریز مانند غزالی و اتباع او از متقدمین و جماعت تفکیک از متأخرین یکی دیگر از دغدغه های ذهنی ایشان است و علت جدال با فلسفه و عرفان را نزد این گروه ها، پی نبردن به عمق مبانی حکما و عرفا و عدم تحصیل دقیق و فنی حکمت نزد استاد فن می داند. استاد آشتیانی در مسأله وجود و تشکیک آن، ضمن ارائه تقریرهای نوین و منحصر به فرد، مدعی است تشکیک در مظاهر حقیقت وجد است و نه در اصل وجود، تفاوت و شدت ضعف به انحای تجلیات بر می گردد چرا که بنا به وحدت شخصی، وجود دارای مراتب و افراد نمی باشد تا تشکیک در آن تصور شود. بحث عالم مثال و تفاوت برزخ صعودی و نزولی و مباحثی چون معاد جسمانی، تناسخ، شفاعت، انقطاع عذاب یا خلود در دوزخ، از عرصه های جدی مورد عنایت ایشان بوده که راه برای پژوهشگران بعدی هموار نموده است. و سرانجام بحث ولایت و خلافت حقیقت محمدیه(ص) و رفع تشویش های بعضی از عارفان، که روشن می نماید چون حضرت ختمی مرتبت مظهر تجلی ذاتی است و سایر انبیاء مظهر تجلیات اسمائی حقند، لذا مرتبه وجودی آنها از شئون و ابعاض آن حقیقت نورانی است. در رابطه با خاتم ولایت مطلقه نیز اثبات می نماید که ختم ولایت بعد از وجود نبی مکرم به لحاظ رتبه در وجود مبارک حضرت امیرالمؤمنین(ع) و به لحاظ زمانی در مشکاة فروزان حضرت ولی عصر(عج) متجلی است.

بیش از یک قرن از آشنایی ایرانیان با فلسفه‌های جدید غرب می‌گذرد.گونه‌شناسی روی­کرد اندیش‌وران ایرانی با این فلسفه، از موضوع‌هایی است که امروزه بایستی بررسی و تحلیل شود. این نوشتار، روی کرد متفاوت مرحوم سید جلال الدین آشتیانی و استاد شهید مرتضی مطهری را به فلسفه غرب بررسی می کند و نوع رویارویی شهید مطهری را دفاع‌پذیرتر، مفیدتر و کارآمدتر می سنجد. در این مقاله، پس از برخی مباحث مقدماتی، دیدگاه‌های این دو اندیشمند درباره فلسفه غرب به‌گونه‌ای تطبیقی و آن­گاه دلیل‌های برتری روی‌کرد مطهری بیان خواهد می شود.با این وجود ،شیوه مطهری نیز کاستی‌هایی دارد که درپایان مقاله به آنها اشاره خواهد شد.

در آثار صدرالمتألهین و میرداماد حیثیات با ملاک جزء موضوع بودن یا خارج از موضوع بودن حصر عقلی در دو معنا می‌یابند، که اصطلاح حیثیت تقییدیه برای حیثیتی که جزء موضوع است (اعم از جزء حقیقی در مرکب حقیقی یا جزء اعتباری در مرکب اعتباری) و اصطلاح حیثیت تعلیلی برای حیثیتی که خارج از موضوع است، وضع گردید. جدای سخن از ملاک تقسیم که خود به صورت واضح معنای حیثیت تقییدیه را روشن می‌کند، استعمال «حیثیت تقییدیه» در معنای جزء موضوع، در آثار میرداماد و صدرالمتألهین کاشف از آن است که این اصطلاح در دوره‌های بعدی دستخوش تحریف گشته و مساوی با «واسطه در عروض» دانسته شده، و در هیچ جا به این‌که اصطلاح حیثیت تقییدی بر معنای جدید وضع شده، اشاره نشده بلکه وانمود می‌شود که حکمای پیشین نیز حیثیت تقییدیه را در این معنا به کار می‌برده‌اند. حتی با فرض این‌که گفته شود، فیلسوف را با لفظ کاری نیست، به طور کلی واسطه در عروض را نمی توان حیثیتی از موضوع دانست.

از دیرباز، مسئلۀ حسن و قبح از دو منظر وجود‌شناختی و معرفت‌شناختی در فلسفه و کلام مورد بحث قرار گرفته است. جستار پیش رو درصدد پاسخ به این مسئله است که آیا نظریۀ ادراکات اعتباری علامه طباطبائی، راه حل جدیدی برای مسئلۀ حسن و قبح ارائه می‌دهد یا نه؛ و در صورت پاسخ مثبت، این راه حل از کدام حیث (وجودشناختی یا معرفت‌شناختی) به مسئله پرداخته است؟ مقاله نشان می‌دهد که نظریۀ ادراکات اعتباری با بررسی معرفت‌شناختی معنای اعتبار در حوزۀ عقل عملی معنای سومی برای «عقلی» در مسئلۀ حسن و قبح عقلی و ذاتی مطرح کرده است و در نتیجه توانسته است راه حل جدیدی در پاسخ به مسئلۀ مذکور ارائه دهد. این معنا برای اعتباریات نه تنها به معنای نفی مقام واقع و حقایق مربوط به این معانی نیست؛ بلکه مبتنی بر پذیرش واقع و واجد حیثیتی واقعی و وجود‌شناختی است.