جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مقایسه تطبیقی میان نظرات دو فیلسوف بزرگ فخر رازی و راسل در زمینه کلی موضوع رساله حاضر است .

سير مباحث معرفت‌شناسي از تعريف سه‌بخشي افلاطون تا اشکالات گتيه و مباحث معرفت‌شناسي معاصر، به‌تدريج از اهميت باور گذر کرده و بر صدق و بيش از آن بر توجيه متمرکز شده است. اين در حالي است که سرنوشت بسياري از مباحث آن دو مؤلفه، متکي به تحليل دقيق ماهيت باور است. ازاين‌رو مسئله اصلي اين پژوهش، بررسي چيستي باور و اقسام آن، و نيز توجه به نقش متمايزي است که باورهاي متافيزيکي در دستيابي به حقيقت و معرفت دارند. زمينه فلسفي و رويکرد تحليلي اين مقاله، اقسام مختلف باورهاي انسان را مدنظر قرار داده است؛ تنوعي که ناشي از مضمون‌هاي مختلف باورها و مبتني بر غايات و کارکردهاي متفاوت آنهاست که همه آنها لزوماً صدق و حقيقت را دنبال نمي‌کنند و اين امر، خود گوياي تنوع فعل باور در اقسام مختلف آن شده است. در اين پژوهش، با توجه به ماهيت ترکيبي باور، متشکل از دو بعد ذهني و عاطفي، تلاش شده تا نگاه يک‌سويه ديدگاه‌هاي فلسفي و روان‌شناختي به چالش کشيده شود و با نظر به تنوع باورهاي متافيزيکي و نقش بعد عاطفي و داشته‌هاي وجودي باورنده بر حقيقت‌جويي، در کنار سازوارگي شناختي و ذهني نظام باور، اهميت موازي اين دو بعد نمايان گردد.

فیلسوفان بدکردار کتابی است که دو نویسنده انگلیسی به نام نایجل راجرز و مل تامپسون در سال ۲۰۰۴ نوشتند و توسط انتشارات پیتر اوون در انگلستان منتشر شد. به گفته راجرز، نگارش این کتاب ریشه در گفتگوهایی داشت که او و مل تامپسون در حوالی سال‌های ۲۰۰۰ و ۲۰۰۱ داشتند. در سال ۱۳۹۳ ترجمه فارسی این کتاب به وسیله انتشارات امیر کبیر و با ترجمه احسان شاه قاسمی در ایران منتشر شد. هشت فیلسوف غربی یعنی ژان ژاک روسو، آرتور شوپنهاور، فردریش نیچه، برتراند راسل، لودویگ ویتگنشتاین، مارتین هایدگر، ژان پل سارتر و میشل فوکو در این کتاب هشت فصل را به خود اختصاص داده‌اند. نویسندگان با آوردن شواهدی از زندگی شخصی این افراد، تلاش کرده‌اند نشان دهند که فلسفه آنها واکنشی به مسائل و مشکلات در زندگی شخصی آنها بوده است. از آنجا که این کتاب تناقض‌های بزرگی در رفتار و گفتار بزرگ‌ترین فیلسوفان را برجسته می‌کند.، مخالفت‌ها و موافقت‌های زیادی را در فضای آکادمیک جهانی برانگیخته است.

كتاب «مصدر الوجود بين العلم والفلسفة» نوشته جعفر سبحانی، پژوهشی علمی و فلسفی در مورد منشأ پيدايش عالم هستی و ساير موجودات است. در ابتدای كتاب به بحث در مورد نقش فطرت در معرفت خداوند متعال پرداخته شده و پس از آن دو نوع ديدگاه مادی و فلسفی در مورد خلقت موجودات مختلف و منشأ آفرينش جهان هستی منعكس شده و ديدگاه‌ هاي برخی از انديشمندان غرب در اين زمينه مورد نقد و ارزيابی قرار گرفت است. آنگاه نويسنده با استناد به قانون عليت، برای جهان و همه موجودات روی آن خالقی حكيم در نظر گرفته كه همه نياز های آنان را به خوبي تشخيص داده و به آنها عطا نموده است. وي نظام حاكم بر جهان را نظامی حكيمانه و بسيار دقيق توصيف نموده و نمونه‌ هايی از نظم عجيب موجود در آن را كه نشانگر دارا بودن خالقی حكيم براي آن است بيان نموده است. وی در ادامه به ابعادی از توحيد و شناخت خداوند از منظر آموزه‌ های اسلامی پرداخته است.

آنچه فهم فلسفۀ ویتگنشتاین را دشوار می‏کند، ناسازگاری رویکردهای سلبی و ایجابی اوست. مراد از رویکرد سلبی، نگرش ضدفلسفی ویتگنشتاین است؛ اینکه فلسفه نباید با نظریه‏پردازی و استناد به آموزه‏های متافیزیکی به پالایش زبان بپردازد، هدف آن نباید جز روشن‌گری و توصیف محض باشد و سرانجامِ آن نیز نباید شماری از گزاره‏های فلسفی باشد. مراد از رویکرد ایجابیِ ویتگنشتاین دربارۀ فلسفه هر موضع فلسفیِ معناداری، ولو حداقلی، است که رویکرد ضدفلسفی ویتگنشتاین آن را مجاز نمی‌داند. مسئلۀ اصلی این است که چگونه فلسفۀ مطلوب ویتگنشتاین می‌تواند به توصیف یا روشن‌گری زبان بپردازد؛ درحالی‌که شدیداً در قید مواضع ضدفلسفی است. این نوشتار می‏کوشد با تحلیل رسالۀ منطقی - فلسفی ناسازگاری یادشده را ارزیابی کند (هرچند نتایج این تحلیل تنها به مواضع ویتگنشتاین متقدم محدود نمی‌شود)؛ سپس خوانش‌هایی را بررسی کند که برای برون‌رفت از این ناسازگاری تدبیری اندیشیده‌اند و سرانجام نشان دهد چرا به نظر نمی‌رسد این ناسازگاری رفع‌شدنی باشد.

در قالب پی دی اف

یكي‌ از مشكلات‌ اجتماعي‌ كه‌ جامعة‌ ايران، بويژه‌ طي‌ دو دهة‌ گذشته، با آن‌ دست‌ به‌ گريبان‌ بوده، رشد نامتناسب‌ و بي‌روية‌ جمعيت‌ است. افزايش‌ چشمگير زاد و ولد از يك‌ سو و محدوديت‌ منابع‌ مالي‌ و امكانات‌ رفاهي‌ از ديگر سو، مشكلات‌ بسياري‌ را، هم‌ در قلمرو عمومي، يعني‌ برنامه‌ريزي‌هاي‌ توسعة‌ اقتصادي‌ و فرهنگي، و هم‌ در حوزة‌ خصوصي، يعني‌ تنظيم‌ امور خانواده‌هاي‌ ايراني، پديد آورده‌ است. از طرف‌ ديگر، واقعيت‌ها حاكي‌ از اين‌ است‌ كه‌ اكثريت‌ قريب‌ به‌ اتفاق‌ مردم‌ ايران‌ خواهان‌ آن‌ هستند كه‌ امور اجتماعي‌ خود را به‌ گونه‌اي‌ تنظيم‌ كنند و سامان‌ بخشند كه‌ با قوانين‌ اسلامي‌ و موازين‌ شرعي‌ مغايرت‌ نداشته‌ باشد. آنان‌ اين‌ پايبندي‌ را بخشي‌ از هويت‌ تاريخي‌ و فرهنگي‌ خود مي‌شمارند. با اين‌ همه، به‌ نظر مي‌رسد به‌رغم‌ رشد شايان‌ توجه‌ علم‌ فقه‌ در حوزه‌هاي‌ علميه، به‌ منظور تبيين‌ روزآمد موازين‌ فقهي‌ در زمينه‌هايي‌ از اين‌ دست‌ هنوز نيازمند تحقيق‌ و تتبع‌ بيشتر در فهم‌ و درك‌ زوايا و ظرايف‌ صورت‌ مسائل‌ هستيم. كتاب‌ بهداشت‌ و تنظيم‌ خانواده‌ مجموعة‌ چهار گفتار از آيت‌ الله‌ شهيد دكتر1 بهشتي،3 بهشتي‌ است‌ كه‌ در بهار سال‌1351 در جلسات‌ انجمن‌ اسلامي‌ پزشكان‌ با عنوان‌ «بهداشت‌ و تنظيم‌ خانواده‌ از نظر اسلام» ايراد شده‌ است. سابقة‌ طرح‌ بحث‌ به‌ اندكي‌ پيش‌ از آن‌ جلسات‌ بازمي‌گردد. در اوايل‌ دهة‌ پنجاه‌ سازمان‌ بهداشت‌ جهاني‌ تصميم‌ گرفت‌ كنفرانسي‌ را در رباط، پايتخت‌ كشور مراكش، برگزار كند و ديدگاه‌ انديشمندان‌ مسلمان‌ را در زمينة‌ تنظيم‌ خانواده‌ به‌ دست‌ آورد. بدين‌ منظور از صاحبنظران ‌22 كشور مسلمان‌ دعوت‌ كرد تا مقالاتي‌ در اين‌ زمينه‌ ارائه‌ دهند. در ميان‌ دانشمندان‌ شيعي‌ از دكتر بهشتي‌ نيز خواسته‌ شد تا به‌ يكي‌ از موضوعات‌ مورد بحث‌ كنفرانس‌ بپردازد. ايشان‌ موضوع‌ نازا كردن‌ و سقط‌ جنين‌ را در فقه‌ اسلامي‌ و بويژه‌ فقه‌ شيعه‌ انتخاب‌ كرد و مورد بحث‌ و بررسي‌ قرار داد و صورت‌ مكتوب‌ آن‌ را با عنوان: «حكم‌ الاجهاض‌ و التعقيم‌ في‌ الشريعة‌ الاسلامية» ارسال‌ كرد. ايشان‌ معتقد بود كه‌ بحث‌ پيشگيري‌ تا حد مطلوبي‌ مورد توجه‌ قرار گرفته‌ و در ميان‌ فقهاي‌ اسلامي‌ تحت‌ عنوان‌ عزل‌ از آن‌ بحث‌ شده‌ است، اما بحث‌ نازا كردن‌ و سقط‌ جنين‌ نيازمند بررسي‌ جدي‌تري‌ است، لذا اين‌ بحث‌ را ادامه‌ داد. پس‌ از آن‌ فرصتي‌ فراهم‌ شد تا ايشان‌ بتواند در داخل‌ ايران، در محفلي‌ علمي، زاويه‌هاي‌ مختلف‌ اين‌ بحث‌ را بكاود؛ در جمعي‌ كه‌ از زبده‌ترين‌ محققان‌ كشور با تخصصهاي‌ مختلف‌ در آن‌ حضور داشتند. حاصل‌ اين‌ بحثها نوارهايي‌ بود كه‌ پياده‌ شده‌ و به‌ صورت‌ كتاب‌ درآمده‌ است. بي‌گمان‌ بحث‌ تنظيم‌ خانواده‌ متضمن‌ تأكيد بر رعايت‌ مصالح‌ خانواده‌ و پيش‌بيني‌ مشكلات‌ كثرت‌ عائله‌ از جنبه‌هاي‌ اقتصادي، تربيتي‌ و اجتماعي‌ است. دانش‌ بهداشت‌ و تنظيم‌ خانواده‌ براي‌ توالد و تناسل، رعايت‌ فاصله‌ ميان‌ زايمانها، و درمان‌ كودك‌ و مادر، نظمي‌ را پيشنهاد مي‌كند و معتقد است‌ براي‌ هر خانواده‌ رعايت‌ تناسب‌ معيشت‌ با تعداد عائله‌ ضروري‌ است. آنچه‌ در باب‌ پيشگيري‌ از نگاه‌ فردي‌ و خانوادگي‌ مطرح‌ است، فقط‌ تنها كم‌ شدن‌ تعداد فرزندان‌ نيست، بلكه‌ برنامه‌ريزي‌ توأم‌ با آينده‌نگري‌ براي‌ رسيدگي‌ به‌ وضع‌ اطفال‌ و رعايت‌ فاصله‌ ميان‌ تولد نوزادان‌ است. نكتة‌ ديگر، يادآوري‌ اهميت‌ مسئوليتهاي‌ پدر و مادر و جامعه‌ در برابر فرزندان‌ است. بسياري، به‌ گمان‌ اينكه‌ حكومتها در امر برنامه‌ريزي‌ و تغذيه‌ و تأمين‌ نيازهاي‌ اقتصادي‌ كوتاهي‌ مي‌كنند و از امكانات‌ بالقوة‌ كشور و جهان‌ استفاده‌ نمي‌كنند، رعايت‌ اصول‌ تنظيم‌ خانواده‌ را ضروري‌ نمي‌دانند. به‌ همين‌ دليل‌ دكتر بهشتي‌ در آغاز سخن‌ به‌ ضرورتهاي‌ بهداشت‌ و تنظيم‌ خانواده‌ مي‌پردازد و واقعيتهاي‌ زندگي‌ كنوني‌ را توصيف، و تأكيد مي‌كند كساني‌ كه‌ در اين‌ زمينه‌ كار مي‌كنند عمدتاً‌ تحت‌ تأثير روحية‌ انساني‌ و عاطفة‌ عمومي‌ و متأثر از ناهنجاريها و نابسامانيهاي‌ كشورهاي‌ پرجمعيت‌ به‌ اين‌ سمت‌ و سو روي‌ آورده‌اند، و قدرتهاي‌ جهاني‌ نيز حتي‌ اگر انگيزه‌هاي‌ ديگري‌ داشته‌ باشند، دست‌ كم‌ در كشورهاي‌ خود اين‌ توصيه‌ را عمل‌ كرده‌ و داراي‌ خانواده‌هاي‌ كم‌فرزند هستند. مهمترين‌ فراز بحث‌ دكتر بهشتي، كه‌ در عين‌ حال‌ طولاني‌ترين‌ قسمت‌ را تشكيل‌ مي‌دهد، بحث‌ سقط‌ جنين‌ است؛ زيرا از نظر اكثر متفكران‌ و انديشمندان‌ مسلمان، و همچنين‌ صاحبنظراني‌ كه‌ در اين‌ بحث‌ علمي‌ حضور داشته‌اند، تنظيم‌ خانواده‌ و روشهاي‌ پيشگيري‌ چون‌ عزل‌ و مانند آن‌ بدون‌ اشكال‌ است، اما نسبت‌ به‌ سقط‌ جنين‌ بحث‌ و ترديد وجود دارد. مهمترين‌ نگراني‌ در نظر اين‌ گروه‌ شائبه‌ قتل‌ نفس‌ است. براي‌ همين‌ است‌ كه‌ دكتر بهشتي‌ تلاش‌ مي‌كند تا توضيح‌ دهد طبق‌ مباني‌ فقهي، جنين‌ پيش‌ از چهار ماهگي‌ موجود انساني‌ نيست، لذا سقط‌ جنين‌ در چنين‌ حالتي‌ قتل‌ نفس‌ نيست. مهمترين‌ دليل‌ ايشان‌ در اين‌ زمينه‌ رواياتي‌ است‌ كه‌ در بخش‌ ديات‌ آمده‌ و جنين‌ را پيش‌ از نفخة‌ روح، انسان‌ تلقي‌ نمي‌كند و دية‌ كامل‌ براي‌ آن‌ قائل‌ نيست. ايشان‌ خود را در اين‌ ميدان‌ تنها نمي‌انگارد و به‌ آرأ كساني‌ چون‌ محقق‌ حلي‌ در شرايع‌ الاسلام‌ و نجفي‌ در جواهر الكلام‌ استشهاد، و گاه‌ استناد، مي‌كند. يكي‌ از نكات‌ جالب‌ توجه‌ و خواندني‌ اين‌ كتاب‌ مباحث‌ و نقدهايي‌ است‌ كه‌ از سوي‌ انديشمنداني‌ همچون‌ استاد شهيد آيت‌ الله‌ مرتضي‌ مطهري‌ و علامه‌ فقيد آيت‌ الله‌ محمد تقي‌ جعفري‌ و شادروان‌ دكتر كاظم‌ سامي‌ طرح‌ مي‌شود، كه‌ به‌ نوبة‌ خود بر ارزش‌ كتاب‌ حاضر مي‌افزايد. گرچه‌ قالب‌ بحثهاي‌ موجود در اين‌ كتاب‌ به‌ شكل‌ سخنراني‌ است، اما آن‌ بحثها چنان‌ با طراوت، در محيطي‌ باز و با سعة‌ صدر طرح‌ شده‌ كه‌ جلسات‌ را به‌ ميزگردي‌ گرم‌ و گيرا تبديل‌ كرده‌ است. استاد مطهري‌ با تنظيم‌ خانواده‌ و ضرورتهاي‌ آن‌ با دكتر بهشتي‌ همراهي‌ مي‌كند و قبول‌ دارد كه‌ پيش‌ از انعقاد نطفه‌ همه‌ كار براي‌ مانع‌ شدن‌ آن‌ مي‌توان‌ انجام‌ داد، اما اعتقاد دارد عمل‌ سقط‌ جنين‌ خالي‌ از اشكال‌ نيست. سپس‌ استاد جعفري‌ به‌ ميدان‌ مي‌آيد. نكتة‌ مهم‌ ايشان‌ در نقد سخنان‌ دكتر بهشتي‌ اين‌ است‌ كه‌ از همان‌ زاوية‌ روايتي‌ و فقهي‌ به‌ نقد نظرية‌ حليت‌ سقط‌ جنين‌ مي‌پردازد. استاد جعفري، برخلاف‌ استاد مطهري، براي‌ استنباط‌ حكم‌ حرمت‌ به‌ استشمام‌ فقها (نه‌ استحسان، كه‌ دكتر بهشتي‌ نسبت‌ به‌ آن‌ اشكال‌ دارد) استناد مي‌كند؛ يعني‌ فضا و جو فقها را حول‌ دو روايت‌ مورد بررسي‌ قرار مي‌دهد و مي‌خواهد استنباط‌ كند كه‌ اين‌ عمل‌ نه‌ تنها كفاره‌ و ديه‌ دارد، بلكه‌ حرمت‌ هم‌ دارد؛ آنگاه‌ از تعبير «جنايت» در اسقاط‌ جنين‌ در كلمات‌ فقها براي‌ دليل‌ حرمت‌ سود مي‌جويد. دكتر بهشتي‌ به‌ اشكالات‌ و شبهات‌ پاسخ‌ مي‌دهد و با متانت‌ هميشگي‌ اصول‌ و مباني‌ خود را يادآور مي‌شود. در آغاز تأكيد مي‌كند اين‌ اشكالات‌ به‌ نظرية‌ ايشان‌ آسيبي‌ نمي‌رساند و سقط‌ جنين‌ پيش‌ از ولوج‌ روح، قتل‌ انسان‌ به‌ حساب‌ نمي‌آيد و اگر ميان‌ زن‌ و مرد توافق‌ حاصل‌ شد حرمت‌ ندارد. اما با اين‌ همه‌ يادآور مي‌شود كه‌ مطالبش‌ فتوا نيست‌ و اين‌ بحثها جنبة‌ راهبرد عملي‌ ندارد، و مي‌افزايد كه‌ بايد روي‌ اين‌ مسأله‌ بيش‌ از اين‌ مطالعه‌ و بررسي‌ كرد تا بتوانيم‌ وضع‌ خودمان‌ را در برابر اين‌ ادله‌ مشخص‌ كنيم، و از ياد نبريم‌ كه‌ گرايش‌ به‌ احتياط‌ امري‌ است‌ و بحث‌ علمي‌ و تحقيق، مسألة‌ ديگري‌ است. به‌ منظور تكميل‌ ديدگاهها، در كنار سخنان‌ دكتر بهشتي‌ نقطه‌ نظرات‌ ديگر حاضران‌ و سخنرانان‌ در آن‌ جلسات‌ را نيز در اين‌ كتاب‌ آمده‌ است، به‌ گونه‌اي‌ كه‌ خوانندگان‌ با مطالعة‌ اين‌ اثر با ديدگاههاي‌ مختلفي‌ در مورد كنترل‌ جمعيت‌ مواجه‌ خواهند شد كه‌ صاحبان‌ آنها سعي‌ داشته‌اند هر يك‌ را به‌ انديشة‌ ديني‌ مستند يا منسوب‌ سازند. همچنين، جهت‌ استفادة‌ بيشتر، مقالة‌ ارسالي‌ دكتر بهشتي‌ به‌ كنگرة‌ «الاسلام‌ و تنظيم‌ الاسرة» كه‌ به‌ زبان‌ عربي‌ نگارش‌ يافته‌ و تقريباً‌ همين‌ محتوا را به‌ زباني‌ فني‌ بيان‌ كرده، به‌ همراه‌ ترجمة‌ آن‌ پيوست‌ كتاب‌ حاضر شده‌ است. افزون‌ بر موضوعات‌ مطرح‌ شده،– مانند ضرورت‌ كنترل‌ مواليد در جامعة‌ اسلامي، استفاده‌ از عوامل‌ پيشگيري‌ از نظر اسلام، مسأله‌ تعقيم‌ و نازا كردن‌ طبي‌ زن‌ و مرد از نظر اسلام‌ و سقط‌ جنين‌ در مراحل‌ گوناگون‌ رشد آن‌ از نظر اسلام،– شيوة‌ استدلال‌ و استنباط‌ فقهي‌ دكتر بهشتي‌ در برخورد با مسايل‌ روز، جايگاه‌ نظرات‌ كارشناسي‌ در آن، دقت‌ نظر و موشكافي‌ مطالب‌ از سوي‌ شركت‌ كنندگان‌ در بحث‌ نيز در خور تأمل‌ بسيار است. افزون‌ بر اين، انتشار اين‌ گونه‌ مباحث‌ مي‌تواند به‌ لحاظ‌ تاريخي‌ نيز مفيد باشد، چرا كه‌ نمايانگر بستر فكري‌ نهضت‌ مردم‌ مسلمان‌ اين‌ مرز و بوم‌ است‌ كه‌ به‌ انقلاب‌ شكوهمند سال‌1357 انجاميد، و نيز حاكي‌ از بضاعت‌ فرهنگي‌ آن‌ است.

کتاب «اخلاق جنسی در اسلام و جهان غرب» تالیف مرتضی مطهری، مشتمل بر سلسله مقالاتی است از متفکر شهید استاد مرتضی مطهری که در حدود سال 1353 به طور مسلسل در مجله «مکتب اسلام» درج می شد. این اثر استاد نیز همچون دیگر آثار آن شهید بزرگوار از غنای محتوا و سلاست بیان برخوردار است. برخی از مهم ترین موضوعات طرح شده در این کتاب عبارتند از: اخلاق جنسی و عقاید متفکرین جدید، ارزیابی اصول سیستم نوین جنسی، سبب های طغیان و سرکشی قوای نفسانی، دموکراسی در اخلاق، رشد شخصیت از نظر غریزه جنسی. در این کتاب، مطهری می‌ کوشد با اشاره به دیدگاه‌ های ویل دورانت و برتراند راسل در زمینۀ اخلاق جنسی و یافتن اهداف آنان از آزادی در روابط جنسی، با تکیه بر منابع اسلامی پاسخ گوید، و این‌ گونه مقایسه‌ ای میان اسلام و جهان غرب در مسألۀ محدودیت یا عدم محدودیت آمیزش جنسی در جامعه انجام دهد و از دیدگاه‌ های اسلام دفاع کند.

کتاب «جبر و اختیار» از جمله آثار نوشته شده در مورد بحث جبر و اختیار به قلم مرحوم استاد محمدتقی جعفری می‌باشد. از آنجا که این بحث در علوم گوناگونی از جمله فلسفه، کلام و مباحث انسان شناسی مورد دقت و بررسی قرار می‌گیرد، کتابهای زیادی در این زمینه نوشته شده‌اند و هریک از زوایای مختلف به موضوع نگاه کرده‌اند. استاد محمد تقی جعفری خواسته نگاه جامعی به موضوع جبر و اختیار داشته باشد. همین ویژگی آن را از سایر کتب نوشته شده در این زمینه متمایز ساخته است. این نوشتار درصدد بررسی و نقد این اثر می‌باشد. اين كتاب شامل سه فصل كلي مرتبط و در عين حال مستقل ، تحت عناوين: «ملاحظه جبر و آزادی از جنبه طبیعی» ، « ملاحظه جبر و اختیار از جنبه ماورای طبيعي» و« ملحقات جبر و اختیار» مي باشد. از ديگر مطالب مطروحه در اثر حاضر: ويژگي هاي اراده ، ميل و اراده ، فرق اراده و تصميم ،...