جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

غالب پژوهش‌ها پیرامون چگونگی شکل‌گیری تمدن به فرایند تکاملی ارتباطات، امتیازات و اختراعات بشری متمرکز شده‌اند؛ در‌حالی‌که بیشتر تمرکز علامه جعفری، بررسی حالات روحی است که انسان‌ها را به سمت تمدن‌سازی، سوق می‌دهد؛ لیکن وی نظام واحدی در این باب ارائه نمی‌دهد. این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی به بررسی اندیشه علامه جعفری می‌پردازد تا تعاملی را که میان حالات روحی صیانت ذات، آزادی، اختیار و قدرت، در فرایند تمدن‌سازی برقرار می‌شود، به‌صورت نظام‌مند معرفی کند و میزان تأثیر مؤلفه‌های نفسانی در پی‌ریزی تمدن مورد مطالعه قرار دهد و این نتیجه حاصل می‌آید که انسان در مسیر رشد و تکامل با تعدیل مثبت صیانت ذات، آن را از حالت خودمحوری خارج می‌کند. در این حالت با تعدیل آزادی و تبدیل آن به اختیار، روابط عالی میان انسان‌ها را هدف قرار می‌دهد و با به‌کارگیری قدرت در این راستا، به‌تدریج نمودهای تمدنی شکل می‌یابد و پروسه تمدن پی‌ریزی می‌شود.

علامه جعفری در دو رویکرد متفاوت، در حیطه هستی شناسی به رئالیسم و در حیطه معرفت شناسی به نوعی ایده آلیسم معتقد است. وی در مقام هستی شناسی با ارائه استدلال های چند، ثبوت جهان خارج را امری مسلم انگاشته، و از این عقیده دفاع می نماید، . البته بر استدلال هایی که وی در این مقام ذکر نموده می توان انتقاداتی داشت. اما در مقام معرفت شناسی، با ابداع نظریه بازیگری‌های ذهنی، تطابق عین و ذهن را امری غیرممکن دانسته و ذهن را از حالت تماشاگری صرف خارج می‌کند؛ این امر او را به سمت نظریه ایده‌آلیستی معرفت‌شناسانه سوق می‌دهد. وی در این مسئله تا حدودی به نظریه ایده آلیسمی معرفت شناسانه کانت نزدیک می گردد، هرچند تمایزاتی نیز بین نظر او و کانت وجود دارد. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . .

منفعت‌گرایی اخلاقی از مباحثی است که ذیل مسئله فایده‌گرایی در بین متفکران غربی مطرح است. سردمدار این بحث، جان استوارت میل است که بعد از طرح لیبرالیسم کلاسیک، در حوزه اخلاق، مبتنی بر مبنای فلسفی فایده‌گرایی، به منفعت‌گرایی اخلاق راه یافت. به باور وی فایده‌گرایی در عرصه زندگی برای آدمی بیشترین شادکامی را به دنبال دارد. غایت و هدف فایده‌گرایی در اخلاق، خوشی و شادی به نحو حداکثری است. این شادکامی با فداکردن فرد برای دیگران، دارای بار ارزش اخلاقی شده و اخلاق منفعت‌گرا را بروز می‌دهد. براساس یافته‌های این تحقیق، پلورالیسم اخلاقی، اباحه‌گری و بهره‌گیری از تمتعات مادی به شکل حداکثری برای شادکامی زندگی، از نتایج اخلاق منفعت‌گراست. علامه جعفری، مبانی و مؤلفه‌های طرح شده در اندیشه میل را با چالش‌های جدی مواجه می‌داند. او، انسان‌محوری، جریان تنازع در بقا، اصالت لذت و اصالت منفعت را از مبانی اندیشه‌های میل دانسته و آنها را باعث انحراف و تباهی بشریت معرفی می‌کند. در این تحقیق با روش توصیفی ـ تحلیلی ابتدا به طرح اندیشه میل و در ادامه به روش تحلیلی انتقادی به نقد نظریه او براساس منظومه فکری استاد محمدتقی جعفری می‌پردازیم.

در مقاله پیش رو با روش استنباطی و اجتهادی تلاش شده است با تحلیل منظومه فکری علامه جعفری در حوزه فلسفه های مضاف، به ویژه فلسفه علم، به برداشتی از ماهیت فلسفه مضاف از دید وی دست یافته شود. یافته های مقاله را می توان به این صورت خلاصه کرد: الف) برخی از مؤلفه های تشکیل دهنده فلسفه مضاف رتوس ثمانیه علوم است که در آثار پیشینیان وجود دارد؛ ب) بن مایه های فلسفه مضاف در اندیشه حکیمان و متافیزیکی علوم را به جهت پایداری علم و با هدف عالی حیات انسانی بیان می کند.

علامه جعفری و ویتگنشتاین متقدم دو فیلسوفی هستند که صورت‌بندی آن‌ها از بحث اراده‌ی آزاد، ارتباط تنگاتنگی با اصل علیت دارد. می‌توان قرابت و هم‌گرایی دیدگاه این دو فیلسوف را در چنین مباحثی ارزیابی کرد: تفکیک میان اراده و جهان، وجودنداشتن شبکه‌ی علی میان اراده و کنش انسان، نقش محوری منِ مابعدالطبیعی و سوژه‌ی متافیزیکی در اراده‌ی انسان و تسری اصل علیت به‌مثابه پیش‌فرض ذهنی انسان در سنجش وقایع. وانگهی، می‌توان درباب تفاوت‌های نگرش این دو فیلسوف نیز سخن گفت. به‌این‌صورت که علامه جعفری به دوگانگی میان من متافیزیکی و اراده قائل است؛به‌نحوی که من بر اراده و جهان تأثیر علی (غیر از فیزیک کلاسیک) می‌نهد. اما در فلسفه‌ی ویتگنشتاین، اراده‌ی متافیزیکی با سوژه‌ی متافیزیکی این‌همان است و ازآنجاکه در مرز عالم قرار دارد، پیوندی با جهان نخواهد داشت. نوآوری این مقاله در تحلیل تطبیقی اراده‌ی آزاد از دریچه‌ی اصل علیت است که به هم‌گرایی آرای دو فیلسوف در بسترهای بینشی متنوع اشاره می‌کند.

آشنايي‌ اينجانب‌ با علاّمه‌ي‌ بزرگوار، متفّكر گرانقدر اسلامي‌، آية‌اللّه‌ حاج‌ شيخ‌ محمّدتقي‌ جعفري‌ تبريزي‌، به‌ چهل‌ سال‌ از اين‌ پيش‌ مي‌رسد، از سفر ايشان‌ به‌ مشهد مقدّس‌ و سپس‌ حضور در درس‌ خارج‌ آية‌اللّه‌ العظمي‌، حاج‌ سيّد محمّد هادي‌ ميلاني‌- رحمة‌اللّه‌ عليه‌- در مسجد گوهز شاد (كه‌ پس‌ از سالها در عراق‌، در مشهد نيز در درس‌ ياد شده‌ حاضر مي‌شدند، و از سوي‌ آية‌اللّه‌ العظمي‌ ميلاني‌، مورد احترامي‌ شايان‌ بودند.)

اين پژوهش، به بررسي نظرية تربيت عقلاني از منظر علامه جعفري و کانت، در زمينه‌هاي اهداف و اصول تربيت عقلاني براي بهره‌گيري در تعليم و تربيت مي‌پردازد. علامه جعفري، در مقام متفکري مسلمان، تربيت عقلاني را پرورش قوه تفکر انسان براي انتقال، از حيات معمول به حيات معقول مي‌داند. تربيت عقلاني نيز داراي يک نوع اهداف و اصولي است که داراي يک هدف نهايي و چندين هدف واسطه‌اي است. هدف نهايي تربيت عقلاني، رساندن انسان به مقام عبوديت و بندگي خدا و اهداف واسطه‌اي آن شامل خودسازي و غلبه عقل بر هواي نفس و تبديل احساسات خام، به احساسات تصعيد ‌شده است. اصول تربيت عقلاني، عبارتند از: اصل تعقل برين، اصل توازن عقل و احساس، اصل استمرار و يادگيري و اصل طهارت قلب. در مقابل، کانت معتقد است: انسان به دليل خصيصه خودبنيادي عقل، بايد خود را نه‌تنها در حوزه عقل نظري، بلکه در حوزه عقل عملي نيز متعلق به عالم معقول بداند. اهداف تربيت عقلاني وي، به کمال‌رساندن همه قواي انسان، پيشرفت مداوم آدمي و کمال انساني، تبديل انسان طبيعي به انسان اخلاقي و هدايت آدمي به‌سوي آزادي راستين است. از نظر وي اصول تربيت عقلاني، رعايت اصول آزادي، انضباط، فعاليت، هماهنگي، تجربه و آينده‌نگري مي‌باشد. بررسي تفاوت‌هاي اين دو نظام تربيت عقلاني و تحليل لوازم معرفتي و تربيتي هريک بر نوع تعليم و تربيت انسان، از اهداف اين نوشتار است.

نیاز بشر به سبک درست زندگی، انگیزه­ و ضرورتی برای تبیین مؤلفه­های شناختی آن است. هدف از این پژوهش، پرسش از چیستی و نقش انواع شناخت در نظریه «حیات معقول» علامه جعفری با بررسی توصیفی- تحلیلی آثار مکتوب ایشان است. «حیات معقول» در برابر «حیات طبیعی محض»، نوعی زندگی مبتنی بر تعقل با محوریت عقل عملی و نفی راسیونالیسم غربی است که طیف وسیعی از شناخت­های وحیانی، عرفانی، حکمی و علمی را در بر می­گیرد. این دریافت­ها به شکل حضوری یا حصولی و از راه­هایی چون آموزش، تقلید یا تعبد به دست می­آیند. معارف یادشده، علاوه بر ارزش ذاتی، واجد هویتی ابزاری برای پرورش استعدادها و هدایت اختیاری انسان‎اند که پیامد آن ورود به هدف اعلای زندگی یعنی شرکت در آهنگ کلی هستی و به تعبیر دیگر عبادت خداوند خواهد بود. نتیجه اینکه حیات معقول وابسته به مجموعه­ای کامل از شناخت­های الهی و بشری با درجات ارزشی متفاوت است، مشروط بر اینکه با کمک سازوکارهای عقلی و وحیانی از آسیب­های معرفتی و عملی در امان بماند.