مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

در جوامع روایی شیعی، روایاتی وجود دارد که بر اساس آن، طینت، یا به عبارتی مادهٔ اولیهٔ آفرینش انسان، در مؤمن یا کافر شدن یا سعادت و شقاوت او نقش اساسی دارد؛ به گونه‌ای که خداوند انسان‌های مؤمن را از ماده‌ای خوش‌بو و خوشایند با عنوان طینت علیین، و انسان‌های کافر را از ماده‌ای بدبو و ناخوشایند با عنوان طینت سجین آفریده است. مسلم است که این روایات با این تعابیر، منافی اختیار انسان و به تبع آن عدل الاهی است. از این‌رو اندیشمندان مختلف تلاش‌های فراوانی برای رفع تعارض این روایات با اختیار و عدل الاهی صورت داده‌اند و راه‌حل‌های مختلفی پیشنهاد شده است. تحقیق حاضر این راه‌حل‌ها را گزارش، بررسی و نقد کرده و در نهایت، راه‌حل و رویکرد جدیدی را در تفسیر و تأویل این روایات پیشنهاد داده است.

نوشته‌ی پیش رو، پژوهشی است در خصوص منهج حدیثی علامه سید عبد الله شبر به طور عام و بررسی مبانی و روش‌های فقه الحدیثی او به طور خاص. از مهم‌ترین آثار این محدث پرکار امامی، کتاب مصابیح الانوار فی حل مشکلات الاخبار است که به جرأت می توان آن را اولین تألیف جدی و مستقل شیعه در حل مشکلات احادیث برشمرد. در این تحقیق که در چهار فصل و یک خاتمه تنظیم گشته؛ دیدگاههای حدیثی و مبانی فقه الحدیثی این دانشمند بزرگ معرفی و شیوه‌هایی که وی به منظور فهم احادیث به کار بسته، به تصویر کشیده شده است. مهم‌ترین دیدگاههای حدیثی او را بدعت دانستن علم درایه و البته لزوم آگاهی از آن در حد اختصار، معتبر شمردن روایات اکثر کتب روایی و در مقابل، ضرورت استفاده از علم رجال در مقام رفع تعارض اخبار، ظنی الصدور و ظنی الدلاله دانستن روایات و بالاخره نسبت دادن منشأ عمده اختلاف اخبار به تقیه، تشکیل می‌دهند که هماهنگی او با اخباریان در پاره ای از موارد مذکور مشهود است. از اهم مبانی شبر در فهم حدیث می توان به مواردی همچون: عنایت به فهم عرفی زبان روایات، پذیرش نقل به معنا در روایات، محدودیت دخالت عقل در شرع، حجیت اصول عملیه، مجموعه‌نگری در احادیث اهل بیت(ع)، پذیرش جعل و وضع در روایات، لزوم تأویل موافق با اصول و از طرفی پرهیز از تأویلات افراطی و تکلف آمیز، شناخت حدیث در پرتو قرآن همراه با تأکید بر حجیت ظواهر قرآن اشاره نمود که نشان از رویکرد اصولی او دارد. اثبات متن حدیث از طریق کشف آسیب‌های متنی، راه‌یابی به مقصود حدیث از طریق تمسک به قرائن و بطون روایات و بالاخره شبهه‌زدایی از احادیث در قالب‌های گوناگون نیز از شیوه هایی است که شبر در فهم اخبار از آنها بهره برده است. وی با وجود آشنایی با معارف عقلی حتی الامکان از بکارگیری اینگونه معارف در فهم حدیث خودداری نموده و سعی دارد تا با گردآوری احادیث هم خانواده به فهمی از حدیث دست یابد و یا گره ای از اشکال حدیث بگشاید و البته در کار خود نیز ناموفق نبوده است. در خاتمه پایانی "رویکرد شبر در تعامل با اخبار"به عنوان نتیجه و دستاوردی از پژوهش، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.

«تسلية الفؤاد في بيان الموت و المعاد»، اثر سيد عبدالله شبر در احوال انسان به هنگام مرگ، عالم قبر، برزخ، بهشت و جهنم است كه به زبان عربى فصيح تأليف شده است. انگيزه تأليف، مصنف در صدد تهيه و تنظيم كتابى بوده است كه بتواند دل‌ هاى زنگار زده را به سوى جايگاه ابدى متوجه سازد. كتاب در عين اين كه مستدل و متقن بحث كرده، بيشتر جنبه تربيتى و اخلاقى دارد. كتاب 38 فصل دارد و در آخر فهرست مصادر و محتويات ذكر شده است كه مهم‌ ترين آنها عبارتند از: 1. كراهت طلب مرگ و شدت آن 2. سكرات مرگ 3. احتضار 4. جايگاه ارواح مؤمنين 5. كيفيت حشر 6. ميزان 7. شفاعت 8. خالدين جهنم.

بحث و مناقشه درباره اتصاف یا عدم اتصاف ذات الهی به اسماء و صفات از نخستین پرسش های اعتقادی است که همواره معرکه آرای گوناگون اندیشمندان اسلامی بوده است. نوشتار حاضر بر آن است ت تا روایاتی را که مستقیم(آشکار) و یا غیر مستقیم ناظر به مسئله نفی صفات از ذات الهی اند، مورد تبیین و تحلیل قرار دهد. از مقایسه میان این دو گروه از روایات این نتیجه حاصل شد که انتساب هر گونه صفتی به ذات الهی مستلزم تحدید و تشبیه است و حق تعالی هیچ گونه صفتی در مقام ذات ندارد و از هر معنا و مفهومی که ذات را نشان دهد، منزه و مبرا است، بنابراین تمام اسما و صفاتی که بر خداوند به نحو ایجابی اطلاق می شوند، وصف فعلی یا سلبی اند.بحق و مناقشه درباره اتصاف یا عدم اتصاف ذات الهی به اسماء و صفات از نخستین پرسش های اعتقادی است که همواره معرکه آرای گوناگون اندیشمندان اسلامی بوده است. نوشتار حاضر بر آن است تا روایاتی را که مستقیم(آشکار) و یا غیر مستقیم ناظر به مسئله نفی صفات از ذات الهی اند، مورد تبیین و تحلیل قرار دهد. از مقایسه میان این دو گروه از روایات این نتیجه حاصل شد که انتساب هر گونه صفتی به ذات الهی مستلزم تحدید و تشبیه است و حق تعالی هیچ گونه صفتی در مقام ذات ندارد و از هر معنا و مفهومی که ذات را نشان دهد، منزه و مبرا است، بنابراین تمام اسما و صفاتی که بر خداوند به نحو ایجابی اطلاق می شوند، وصف فعلی یا سلبی اند.

غیرت یکی از صفات اخلاقی است که در مرحله عمل، یعنی غیرت‌ورزی، ممکن است دچار آسیب شود و از مسیر صحیح خود خارج شود. خروج غیرت از محدوده‌های خود منجر به افراط یا تفریط در غیرت‌ورزی می‌شود. هرکدام از افراط و تفریط در غیرت‌ورزی موجب بروز پیامدهای نامطلوبی برای انسان و اجتماع می‌شود. در آموزه‌های اسلامی پیامدهایی برای زیاده‌روی و کوتاهی در غیرت‌ورزی بیان شده است که در این تحقیق به بعضی از مهم‌ترین آن‌ها اشاره شده است. از جمله پیامدهای افراط در غیرت‌ورزی، سوء‌ظن و تجسس و از پیامدهای تفریط در غیرت‌ورزی، غضب الهی و گرفته‌شدن روح ایمان هستند.

در تعریف سنتی، اخلاق به ملکه نفسانی که منشأ صدور فعل است، تحلیل می گردد. تحلیل جدید اخلاق را، الگوی رفتار ارتباطی مبتنی بر رعایت حقوق طرف ارتباط می داند. این تعاریف از جهاتی شباهت دارند: هر نسبت به اخذ خوبی و بدی در تعریف، لابشرط است. التزام به پایداری اخلاق و اختیاری بودن و ذومراتب شمردن آن، از دیگر مشابهات است. در مواضع اختلاف این تعاریف، تعریف سنتی، اخلاق را به صفات درونی و تعریف جدید به صفات بیرونی می کشاند. تحلیل جدید برخلاف تحلیل سنتی، محمول چندموضعی بودن اخلاق را می نمایاند. در تعریف سنتی، «ملکه» علت صدور فعل اخلاقی است که جامع نگری را برخلاف تعریف جدید از بین می برد.