مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

«الحاشیة علی تهذیب المنطق للتفتازانی»، تالیف عبدالله بن شهاب الدین یزدی (متوفی ۹۸۱ ق)، از حواشی عربی بر کتاب «تهذیب المنطق و الکلام» تفتازانی است. «تهذيب المنطق و الكلام»، رساله‌ اى است مشهور از تفتازانى در منطق و كلام به زبان عربى كه تفتازانى آن را در 789ق، به پايان رسانده است. اين رساله با همه فشردگى و اختصار، از متون معتبر در حوزه‌ هاى آموزشى قديم بوده و بر آن شرح‌ ها و حواشى فراوان نوشته شده است. شرح ملا عبدالله نیز شرحی نسبتا مفصل و از مشهورترین حواشی تهذیب است.

کتاب «اصول الفقه (للمظفر)»، به زبان عربى، تألیف شیخ محمدرضا بن محمد بن عبداللّه آل مظفر نجفى (متوفاى 1383ق)، است. نام این کتاب، در «الذریعة» و «أعیان الشیعة» دیده نمی شود و فقط آقا بزرگ تهرانى در «نقباء البشر»، جلد 2، صفحه 772، از آن به‌ عنوان یکى از تألیفات مرحوم مظفر یاد کرده است. از تاریخ دقیق تألیف و انتشار کتاب، اطلاع دقیقى در دست نیست، ولى با توجه به حاشیه صفحه 7 که در مورد شیخ محمد حسین اصفهانى (متوفاى 1361ق)، با عبارت «قدس سره» تعبیر آورده، به نظر مى‌ رسد بین سال‌ هاى 1361ق تا 1383 که زمان وفات مرحوم مظفر است، تألیف شده باشد و با توجه به اینکه مؤلف، در کتاب، مباحثى را از «المنطق» نقل مى‌ کند، معلوم مى‌ شود ایشان، «اصول الفقه» را بعد از «المنطق» نگاشته است.

«تجرید منطق» کتابی است شامل تمامی بخش‌ های منطق و بسیار مختصر که خواجه نصیرالدین طوسی آن را نوشته است و علامه حلی به شرح غیر مزجی آن اقدام نموده و آن را «الجوهر النضید فی شرح کتاب التجرید» نامیده است. کتاب خواجه اگر چه اکنون به نام «تجرید المنطق» معروف است و در الذریعة نیز با همین نام و به عنوان عدل تجرید الاعتقاد مطرح است لیکن از مقدمه علامه حلی در شرح خود که می‌ گوید: «و تفت علی المختصر الموسوم بالتجرید فی المنطق» و نام گذاری شرح خود در همان مقدمه به الجوهر النضید فی شرح التجرید و مقدمه خود خواجه، روشن می‌ شود که خواجه قصد داشته کتابی مشتمل بر قواعد منطقی بنویسد و از ابتدا نام آن را التجرید گذاشته بوده است و بعدا که تصمیم گرفته قسمت کلام را نیز به آن اضافه کند، برای تفکیک آن از قسمت منطق - همان طور که از مقدمه کتاب تجرید الاعتقاد روشن می‌ شود - آن را به تجرید الاعتقاد نامیده است. از این رو این مطلب مبین نیست که خواجه قسمت منطق را به عنوان مقدمه برای قسمت کلام نوشته است و احتمالا این استنباطی از اشتراک اسم این دو کتاب و مقدمه بودن منطق برای سائر علوم است. پس اسم این متن منطقی همان طور که استظهار کردیم التجرید بوده است. اما در نام شرح علامه اختلافی در کار نیست و علامه خود آن را به الجوهر النضید نام گذاری کرده است. این کتاب همان طور که در مقدمه آن آمده و ترتیب فعلی نیز آن را تایيد می‌ کند دارای نه فصل است. فصل اول: به مدخل علم منطق می‌ پردازد و بحث‌ های مقدمه‌ ای مثل علم بودن منطق و بحث الفاظ و کلیات خمس و کلی و جزئی و ذاتی و عرضی را شامل می‌ شود. فصل دوم: مقولات عشر را بیان می‌ کند و به رابطه‌ های چهارگانه در تقابل می‌ پردازد. فصل سوم: بحث‌ های مختلفی پیرامون قضیه و اقسام شرطی و حملی آن را در بر دارد و با ذکر مواد و جهات قضایا به بحث از قضایای موجهه و غیر موجهه و نسبت‌ های آنها و عکس مستوی و نقیض می‌ پردازد. فصل چهارم: با بحث از قیاس به انتاج آن پرداخته و شکل‌ های مختلف آن و اقسام قیاس و استقراء و تمثیل را بیان کرده است. فصل پنجم: با مطرح کردن برهان و حد از اقسام برهان و اقسام علت و مقدمات آنها و رابطه علوم و چگونگی اکتساب حد و رابطه آن با برهان را بحث می‌ کند. فصل ششم: به صناعت جدل می‌ پردازد و از فائده و مقدمات و مبادی و موضوع و مواضع مختلف آن بحث می‌ کند. فصل هفتم: با مطرح کردن صناعت مغالطه، مواد و اسباب لفظی و معنوی آن را مورد بحث قرار می‌ دهد. فصل هشتم: به خطابه می‌ پردازد و در رابطه با نفع و اجزاء و مبادی و ارکان خطابه بحث می‌ کند. فصل نهم: آخرین صناعت منطقی یعنی شعر را همراه با نفع و مواد و تعریف آن مورد بحث قرار می‌ دهد.

کتاب «صوم عاشوراء: دراسة فقهية حول حكم صوم يوم عاشورا على ضوء المذاهب الإسلامية» نوشته نجم‌ الدین طبسی است. وى كه از محققان حوزه علمیه قم در موضوعات فقهى و تاريخ اهل بیت علیهم السلام است، اين كتاب را با موضوع فقهى و تاريخى به نگارش درآورده و در آن ريشه‌ هاى تاريخى روزه روز عاشورا را از قبل از ظهور اسلام و بعد از آن، به ويژه پس از حادثه کربلا مطالعه كرده و احاديث و ديدگاه‌ هاى فقهى در اين باره را ارائه نموده است. ادله قائلان به تحریم ، استحباب و کراهت مورد نقد و تحليل قرار گرفته است. مصادر و منابع كتاب در پايان و به صورت زيرنويس ذكر شده است.

«نهایت فلسفه»، ترجمه سلیس و روانی از کتاب پر ارج «نهایة الحکمه»، تالیف مرحوم علامه طباطبایی است که در آن، مسائل عمیق و دشوار فلسفی را به مدد برهان و ابتکار فلسفی و ذهن و ذوق مثال زدنی، تعلیم می دهد. این اثر در واقع، خواننده را با خود تا قله های فلسفه و نهایت حکمت، می برد و از سیر در مسائل فلسفی مشعوف می سازد. موضوعاتی که در کتاب حاضر بحث شده اینهاست: مسائل کلی وجود، وجود مستقل و وجود رابط، مواد قضایا، ماهیت و احکام آن، مقولات ده گانه، واحد و کثیر، علت و معلول، قوه و فعل، سبق و لحوق و قدم و حدوث، عقل و عاقل و معقول، درباره واجب الوجود.

«ایمان و کفر»، در واقع ترجمۀ کتاب ایمان و کفر بحارالانوار است که در سال 1360 ش توسط جناب آقاى عزیزاللّه عطاردى براى استفاده فارسى زبانان، از عربى به فارسى برگردانده شده است. آقاى عزیز اللّه عطاردى سعى کرده‌ اند، ترجمه‌ اى دقیق از روایات ارائه دهند، به طورى که معناى کامل و قابل استفاده‌ اى از روایات در ترجمه آمده باشد، به همین منظور روایاتى که به اندازه کافى گویا نیستند و احتیاج به توضیح دارند و مرحوم علاّمه مجلسى (ره) در ذیل روایت توضیحاتى آورده است، در متن ترجمه وارد کرده و با همین دیدگاه روایت را ترجمه نموده‌ اند. مترجم مقدمه‌ اى مفصل در ابتداى جلد اول کتاب ایمان و کفر آورده است که شامل بخش‌ هایى همچون تاریخچه حدیث، بیان مراکز حدیثى، مؤلفان کتب حدیثى، زندگینامه علاّمه مجلسى (ره) و توضیحاتى از ترجمه جلد پانزدهم که کتاب حاضر است، مى‌ باشد.

«فطرت» عنوان بحثهایی است از متفکر شهید استاد مرتضی مطهری که در سالهای 1355 و 1356 در تهران در جمع معلمان و دبیران مدرسه نیکان طی ده‌ جلسه ایراد شده و ظاهرا به دلیل برخورد با نهضت اسلامی و افزایش مشاغل‌ اجتماعی استاد شهید متوقف گردیده است. مسأله «فطرت» که به تعبیر استاد «ام المسائل» معارف اسلامی‌ است، در چهار نوبت و از دیدگاههای مختلف توسط استاد شهید مورد بحث‌ قرار گرفته است، یکی در انجمن اسلامی پزشکان، دیگر در حوزه علمیه قم (که بیشتر جنبه قرآنی دارد و نوارهای آن در دست نیست بلکه تقریرات‌ شاگردان موجود است)، سوم در مدرسه نیکان و چهارم در جلساتی در تهران‌ موسوم به جلسه یزدیها. ضمنا یادداشتهایی نیز در این زمینه از استاد شهید بجا مانده است.

این مجموعه نتیجه مباحثاتی است که طی جلسات متعدد درباره فلسفه مارکسیسم گرد آمده است. سلسله بحث‌ های حاضر در سال‌ های 1355 و 1356 هجری شمسی توسط استاد مطهری در شهر مقدس قم و در جمع خصوصی طلاب ایراد شده است. مباحثات کتاب در دو قسمت تنظیم یافته است، قسمت اول سیری است در فلسفه مارکسیسم که بر اساس کتاب «مارکس و مارکسیسم» نوشته آندره پی یتر صورت گرفته است و قسمت دوم، شامل نقد و بررسی مسائل گوناگون مارکسیسم و بیان اختلاف نظرهای اسلام و مارکسیسم است.

صحیفه سجادیه، مجموعه‌ ای از 75 دعا و نیایش است كه امام زين العابدين عليه السلام انشا فرموده‏ اند و فرزند بزرگوارشان امام محمد باقر عليه السلام و نیز برادرش زید بن علی آن‏ها را نوشته‏ اند و امام جعفر صادق عليه السلام نيز در مجلس حاضر بوده و آنها را مى‏ شنيده است. از صحیفه سجادیه که سند آن به امام سجاد علیه السلام منتهی می شود، به «اخت القرآن» و «انجیل اهل البیت علیهم السلام» و «زبور آل محمد صلی الله علیه و آله» و «صحیفه کامله» تعبیر شده است. دعاهاي صحيفه علاوه ‌بر‌ حسن بلاغت ‌و‌ كمال فصاحت ‌از‌ علوم الهي ‌و‌ معارف يقيني برخوردار است ‌كه‌ عقل ها ‌در‌ مقابل ‌آن‌ رام است ‌و‌ فحول علما ‌در‌ مقابل ‌آن‌ ‌سر‌ تسليم ‌و‌ خضوع فرود آورده اند. اين حقيقت براي صاحبدلان حقيقت بين با نگاهي ‌به‌ صحيفه آشكار مي گردد؛ زيرا عبارات صحيفه خود بيانگر ‌آن‌ است ‌كه‌ فوق كلام مخلوق ‌و‌ پايين‌ تر‌ ‌از‌ كلام خالق است؛ لذا ‌هم‌ ‌از‌ دسترس اوهام جاعلان برتر ‌و‌ بالاتر است ‌و‌ ‌هم‌ علما ‌و‌ بزرگان سخت بدان توجه ‌و‌ ‌از‌ ‌آن‌ ستايش كرده اند.

«الدروع الواقیة» تالیف سید‌ علی بن طاووس قدس سره است. به یقین باید اذعان داشت که مؤلف کتاب در بسیاری از علوم گوناگون از ویژگی های برجسته، توانایی‌ های والا و منزلت رفیعی برخودار است و حرص و ولع شدیدی در افزایش معارف گوناگون اسلامی در دل می‌ پروراند و به وسیله این ویژگی هاست که توانست کتابخانه اسلامی را به بسیاری از کتاب های ارزشمند خود که بالغ بر ده‌ ها کتاب است غنی سازد. دعا در کتابخانه سید ابن طاووس از جایگاه ویژه‌ ای برخوردار است و اهتمام خاصی بدان قائل شده است و کتاب های دعای مشهور و گرانبهایی را به رشته تحریر درآورده که از تعریف بی نیازند و کتاب حاضر نمونه بارز آنها به شمار می‌ رود. این کتاب شامل مطالب فراوانی از آداب گوناگون اسلامی، دعاها و حرزهای مربوط به روزهای ماه است که در چند فصل آمده است و در واقع تتمه کتاب مصباح المتهجد ده جلدی شیخ طوسی رحمه الله شمرده می‌شود که ابن طاووس نام آن را (المهمات و التتمات) نهاده است.