جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«اعتماد سیاسی» به رابطة دولت و مردم می‌پردازد. در ایران، اعتماد سیاسی از اوایل انقلاب تاکنون سیر نزولی داشته است. این مقاله معتقد است: در فقه سیاسی، قواعدی وجود دارد که می‌توان از دل آن‌ها راه‌کارهایی را برای افزایش اعتماد سیاسی استخراج کرد که عبارتند از: مساوات، شورا، عدالت، حفظ نظام، تألیف قلوب، تعاون، وفای به عقود، احسان و درء. عوامل مؤثر بر افزایش اعتماد سیاسی به دو دستة «اعتماد مرتبط با دولت» و «اعتماد مرتبط با مردم و جامعه» تقسیم می‌شود. در دستة اول، راهبردهایی ارائه شده که مخاطب آن نظام سیاسی و مسئولان آن است که عبارتند از: ارتباط مسئولان با مردم، ارائة خدمات رفاهی، تخفیف مشقّات زندگی مردم، وادار نکردن مردم به آنچه بر عهدة آنان نیست، پرهیز از وعده‌های دروغین به مردم، برطرف کردن سوء‌ظن مردم نسبت به عملکرد حاکمان، استقرار عدالت در میان مردم و شایسته‌سالاری. در بخش اعتماد سیاسی شهروندان، دو دسته راهبرد ایجابی و سلبی پیشنهاد شده که راهبردهای ایجابی عبارتند از: امر به معروف و نهی از منکر، برادری، امانت‌داری و وفای به عهد. راهبردهای سلبی هم عبارتند از: پرهیز از دروغ، کینه‌ورزی، نیرنگ، سخن‌چینی، غیبت، و غش با مسلمانان.

دانشگاه‌ها و محققان مراکز پژوهشی کشور فرانسه؛ از قرن پانزدهم میلادی مطالعات و پژوهش‌های خویش را در حوزه اسلام، مذاهب و فرق آن آغاز نموده‌اند. به راستی می‌توان مدعی شد که نخستین مراکز علمی- دینی غرب که به مطالعه و تحقیق در عرصه شناخت تشیع گام برداشته است، دانشگاه‌ها و مدارس عالی پاریس در فرانسه می‌باشند. دانشگاه سوربون و مدارس پژوهشی و علمی زیر مجموعه آن، یکی از مهمترین این مراکز پژوهشی به شمار می‌روند. بررسی و شناخت متدولوژی تحقیقات و مطالعات حوزه ادیان و مذاهب این مراکز مهم علمی، با توجه به عمق و گستره پژوهش‌هایشان، حائز اهمیت فراوان است. مطالعه وآگاهی نسبت به روش‌های رایج تحقیق در حوزه علوم ادیان و مذاهب این مجموعه، خصوصاً در حوزه مذهب امامیه و یا تشیع اثنی‌عشری (chiisme duodécimain)، و نیز شناخت متدولوژی و شیوه‌شناسی اساتید و محققین آن در کنار بررسی کاربردی آن روش‌ها، برای متتبعین و پژوهشگران داخل کشور اهمیت و ضرورت دارد. علاوه بر اینکه این سبک و طرق مطالعاتی، برای بسیاری از محققین حوزه مطالعات دین، در دیگر کشورهای غربی مستند و مبنای روشی علمی پژوهش در حوزه علوم انسانی به شمار می‌روند، برای محققین حوزوی و دانشگاهی داخل نیز می‌تواند ضمن آشنا نمودن آنان با دقائق و ظرائف کارهای تحقیقاتی صورت گرفته در غرب، در آنجا که خلأیی باشد و ضرورتی احساس گردد، به مجموعه علمی و روش مطالعاتی ایشان نیز عمق، دقت و ملاحظات لازم دیگری بیفزاید.

پژوهش حاضر کوشیده است سیر نگارش امالی در حدیث شیعه را بررسی کند. سابقة امالی‌نویسی در حدیث شیعه، به عصر رسول خدا9 می‌رسد، به گونه‌ای که اولین امالی در زمان حیات ایشان و به املای آن حضرت و خط حضرت علی7 سامان یافت. در دوران حضور امامان معصوم: شاهد پدید آمدن این قبیل آثار هستیم که «امالی» هشام بن حکم، «امالی» نوبختی، و «امالی» ابوبکر بن عیّاش از آن جمله‌اند. پس از این دوران، یعنی عصر غیبت، نیز تعداد قابل توجهی از محدّثان به امالی‌نویسی همّت گماشته و آثار فاخری از خود برجای نهاده‌اند. «امالی» شیخ مفید، «امالی» شیخ طوسی، «امالی» شیخ صدوق، «امالی» ابوالمفضل شیبانی و «امالی» ناصر کبیر از مهمترین این کتاب‌ها به شمار می روند.

پژوهش حاضر تحلیل اشعار ابن‌هانی اندلسی از منظر دینی و عقیدتی است. ابن‌هانی، شاعر شیعه مذهب اندلس، زبان شعرش را در راه عقیده و مذهب خود به کار بست و از آن به عنوان ابزاری برای بیان عقاید مذهبی خود استفاده کرد. پژوهش حاضر نشان می‌دهد که امامت رکن اصلی اصول عقیدتی تشیّع است و ابن‌هانی در بخش مدحی قصاید خود، به ذکر و تبین آن می‌پردازد. ارکان اصلی مطرح در باب امامت به این شکل قابل ترسیم است: 1. ضرورت شناخت امام؛ 2. علم به عالم غیب؛ 3. شفاعت امام؛ 4. رهبری جامعه؛ 5. عدالت امام؛ 6. ذات روحانی و فضایل ائمّة اطهار‰؛ 7. حقّانیت ائمّة معصوم‰ و تأیید آن‌ها در قرآن و دیگر کتب آسمانی؛ 8. ضرورت وجود امامان‰؛ 9. علم به تأویل آیات قرآنی. نگارنده از روش «توصیفی و تحلیلی» برای تبیین دیدگاه این شاعر در خصوص اصل امامت و اصول عقیدتی مربوط به آن استفاده کرده است.

با سقوط حکومت صفوی ( 1135ق) ساختار سیاسی و دینی ضعیف شد. حکومت افغان‌ها (1135-1145ق) به جنگ و گریزی ده ساله ختم گردید و شیوة کشورداری نادر شاه (1148-1160ق) هم به سبب تعارضات پی‌در‌پی، صرف لشکرکشی‌های متعدد داخلی و خارجی شد. این جنگ‌ها و نبود امنیت اجتماعی و فشار روزافزون بر مردم موجب مهاجرت تعداد فراوانی از ایران گردید. حاکمیت سیاسی و آرامش کوتاه مدت دورة زندیه (1163-1209ق) هم محدود به بخش‌هایی از ایران بود. بر اثر این تحوّلات، ساختار دین هم به ضعف گرایید؛ زیرا علاوه بر افغان‌های سنّی، نادر با ابزار سیاست با دین مواجه شد و با بی‌اهمیتی به علما، آنان را به حاشیه راند. خاندان زند هم با وجود احترام به علما، درصدد احیای جایگاه سابق آن‌ها در دورة صفویه برنیامدند. در نتیجة این بحران و نبود قرابت میان علما با حکمرانان، عده‌ای از علما ناچار به مهاجرت شدند. پراکنش علما موضوع این بررسی است. بنابراین، به لحاظ جغرافیایی و با فرض سه جریان، یعنی عزلت در شهرها و مهاجرت به روستاها، مهاجرت به نجف، و مهاجرت به هند، انگیزه‌ها و نتایج آن بررسی و تبیین می‌شود. روش تحقیق «کتاب‌خانه‌ای» است و این مقاله به شیوة «توصیفی ـ تحلیلی» موضوع را بررسی می‌کند.

روند گسترش تشّیع در ری در دو مرحله صورت گرفت: یکی دورة آشنایی مردم ری با مذهب تشیّع، و دیگری دورة رسمیت یافتن این مذهب در ری. نوشتار حاضر دو عامل مهم سیاسی و اجتماعی را، که در رونق و رسمیت یافتن مذهب تشیّع در ری مؤثر واقع شد، بررسی می‌کند. حکومت به عنوان یک عامل «سیاسی» مهم به حمایت از این مذهب پرداخت که بازة زمانی آن با امارت ابوالحسن مادرانی و حمایت‌های وی از شیعیان و ترویج مذهب تشیّع آغاز شد و با حکومت شاخه‌ای از بویهیان در ری رنگ بیشتری به خود گرفت. در این دوره، شیعیان وارد عرصه‌های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی شدند و زیر لوای حمایت‌های حکومت، به برگزاری مجالس علمی، مناظره‌های کلامی، نگارش کتاب و احیای شعائر شیعی هچون منقبت‌خوانی و ایجاد تحوّل در منصب «نقابت»، به ترویج این مذهب پرداختند. عامل دوم (اجتماعی) نقش خود شیعیان (به ویژه امامی مذهبان)، سیاست‌های رفتاری و نحوة تعاملاتشان با سایر گروه‌ها و مذاهب ساکن ری است که خود رمز ماندگاری آن‌ها در صحنة اجتماعی ری است.

تاریخ اجتماعی به عنوان گرایشی نو در بررسی تاریخ جوامع گذشته، تلاش می‌کند تا به زندگی روزانة مردم عادی توج‍‍‍‍‍ه کند. در این مطالعات مؤلّفة «مشاغل» به عنوان رکن اصلی حیات اجتماعی و اقتصادی، از اهمیت خاصی، برخوردار است. این نوشتار ضمن بررسی این مقوله از تاریخ اجتماعی شیعیان، به عنوان بخش مهمی از جامعة اسلامی ایران و عراق در قرن‌های سوم تا ششم هجری، به دنبال نشان دادن همسانی این گروه با سایر مسلمانان در مشاغل گوناگون و مشارکت در رونق و شکوفایی اقتصادی جهان اسلام و همچنین معرفی مناصب ویژة شیعیان در این دوره است.

پس از واقعة کربلا، ماه محرّم در گسترة سرزمین ایران، جایگاه خاصی یافت. تفرّق فرهنگی بر بستر تنوّع اقوام در ایران، موجد تفاوت‌های کیفی در برگزاری مراسم عزاداری این ماه است. با توجه به پیشینة تاریخی لاهیجان، این شهر نیز دارای آدابی ویژه برای برگزاری این آیین‌ها در ماه محرّم است که توجه به جایگاه مقابر در محدودة مرکزی شهرکنونی، بر اهمیت موضوع افزوده است. از این‌رو، مردم این خطّه، در زنده نگه‌داشتن این جایگاه، به ویژه در روزهایی محدود از سال و تحت عنوان عزاداری ماه محرّم، اهتمام وافر دارند. از جملة این مراسم، عزاداری کرب‌داران حسینی، معروف به «کرب‌زنی» است. تلاش نگارندگان این مقاله در زمینة ثبت چرایی و چگونگی برپایی این مراسم، با توجه به منحصر به فرد بودن آن است؛ زیرا سرعت تغییرات، موجب تحوّل در نحوة برگزاری مراسم و در نتیجه، مفقود شدن اشکال اولیة این آیین‌ها می‌گردد. در این میان، ریشه‌های برخی از این رسوم نیز بررسی شده است. روش تحقیق به صورت «توصیفی ـ تحلیلی» در کنار برداشت میدانی بوده است.

ورود اسلام به ایران بسیاری از مبانی نظری ایرانیان را در حوزة اندیشه با چالش جدّی مواجه ساخت؛ ازجمله نهاد شاهی و بایسته‌های آن به عنوان یکی از محورهای اساسی اندیشة سیاسی ایرانشهری در تقابل با نظام فکری جدید فهمیده شد. با شروع عصر انحطاط خلافت عبّاسی و تشکیل حکومت‌های ایرانی، تلاش‌هایی در جهت بازیابی برخی از مؤلّفه‌های اندیشة سیاسی ایرانشهری صورت پذیرفت. توفیق یا عدم توفیق در نیل به این مقصود، بسته به عوامل گوناگون، متفاوت بوده است. آل‌بویه به سبب پشتوانة فکری، در احیای سنّت‌های ایران عصر ساسانی توفیق بیشتری یافتند. از این‌رو، مقولة موضوع بحث در عصر عضدالدوله به عنوان بزرگ‌ترین و مقتدرترین پادشاه بویهی به منظور سنجش میزان توانایی وی در حصول این مقصود، بررسی شده است. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که عضدالدوله آگاهانه درصدد کسب جایگاه و مقام شاهنشاهان فرهمند ساسانی با همان الزامات و کارکردها بوده است. البته وی به عنوان یک فرمانروای مسلمان شیعة معتقد، با درک شرایط جامعة عصر خود، به دنبال ایجاد تلفیقی از الگوهای ایرانی ـ اسلامی با گرایش شیعی بود و در این مسیر، بیشترین کام‌یابی را داشت.