جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

با توجه به اصالت و پویایی فقه امامیه، نمی‌توان در ظرفیت بالای آن برای تأثیرگذاری در معماری نظام‌های حقوقی تردید کرد. با وجود آنکه سیستم‌های تقنینی و قضایی در کشورهای مسلمان نتوانسته­اند به شکل مطلوبی از این میراث بهره بگیرند، لیکن گاهی نیز در این زمینه گام‌هایی برداشته شده است. در تحقیق حاضر که به روش «توصیفی - تحلیلی» و در قالب مطالعه موردی سامان یافته، موضوع «لزوم استمرار زوجیت در زمان ارتکاب زنا و جایگاه آن در تحقق احصان» به عنوان کیفیت مشدده در مجازات بررسی شده؛ موضوعی که فقه امامیه بر خلاف تمام مذاهب اهل تسنن آن را یکی از شروط تحقق احصان در زن و مرد دانسته است. بررسی دلایل فریقین در این پژوهش نشان از اتقان و استحکام اشتراط احصان به چنین قیدی دارد که شناسایی آن می‌تواند به تحدید مجازات سنگین رجم بینجامد. موضع به نفع متهمِ فقه امامیه موجب شده است تا تقنین و قضا در برخی کشورهای اهل سنت، مانند سودان و یمن به تبعیت از آن گرایش یابند و در بعضی دیگر از نظام‌های حقوقی، مانند لیبی نیز ظرفیت اتخاذ چنین رویکردی با توجه به تکلیف نصوص قانونی در مراجعه به مواضع مساعدتر مذاهب معتبر اسلامی فراهم است.

امامت و جانشینی پیامبر9‌ از دیرباز محل منازعه کلامی بین شیعه و سنی بوده است. در این میان، سکوت امیرالمؤمنین7‌در مواجهه با ابوبکر و پرهیز ایشان از قیام مسلحانه از دلیل‌هایی است که اهل سنت به نفع خود به کار می‌گیرند. حکیم ترمذی در قرن سوم هجری قمری با تکیه‌ بر همین دلیل، ‌ ردیه‌ای بر دیدگاه شیعه نگاشته است. او سکوت امیرالمؤمنین7 در برابر ابوبکر را نشانه رضایت ایشان می‌داند و قیام نکردن ایشان در عین برخورداری از قدرت و شجاعت را دلیل مشروع دانستن خلافت ابوبکر می‌داند. پس از او سید حیدر آملی در قرن هشتم هجری قمری، دلیل حکیم ترمذی را در رساله‌ای به‌نقد ‌کشیده است. او با رویکرد کلامی، به معناشناسی شجاعت و قدرت می‌پردازد و اثبات می‌کند که سکوت امیرالمؤمنین7 از روی رضایت نبوده است. نگارنده در این مقاله، مدعای حکیم ترمذی را نقد و بررسی کرده و پاسخ سید حیدر آملی درباره معناشناسی شجاعت، تهور، جُبن، قدرت و عجز را تقریر نموده؛ و به نقد استدلال حکیم ترمذی در رساله «الرد علی الرافضة» ‌پرداخته و در نتیجه روشن ساخته است که سکوت امام منافاتی با اصل قدرت و اصل شجاعت امام ندارد.

جهاد در فقه به دو نوع جهاد ابتدایی و جهاد دفاعی تقسیم می شود. جهاد ابتدایی، به معنای اعلام جنگ علیه کفار پس از اصل دعوت، در طول تاریخ اندیشه سیاسی اسلامی- اعم از شیعه و سنی- معرکه آرا بوده است؛ در حالی که جهاد دفاعی متفق علیه تلقی می‌شود. سنت‌گرایان (که باید ایشان را از علمای سنتی متفاوت دانست) و تجددگرایان به جهاد ابتدایی باور ندارند. در حالی که مشهور علمای شیعه جهاد ابتدایی را مختص به زمان حضور معصوم (ع) می‌دانند، برخی به ضرورت جهاد ابتدایی در زمان غیبت معتقدند. شهید مطهری تعبیر موسعی از دفاع (از توحید) به دست می‌دهد که حتی جهاد ابتدایی (حتی در زمان غیبت) را نیز شامل می‌شود. برخی نیز همچون آیت‌الله خویی هرچند به نظریه ولایت فقیه و حکومت اسلامی معتقد نیستند، اما به جهاد ابتدایی در زمان غیبت کبری باور دارند. بر اساس نظریه همروی، جنگ علیه کشورهای کافری که قصد جنگ با دولت اسلامی ندارند (مصداق جهاد ابتدایی) خلاف حکم عقل مستقل است. عقل مستقل جهاد ابتدایی به معنای مشهور را نفی می‌کند. در واقع، موضوع جهاد ابتدایی در دوران مدرن منتفی است.اگر، به فرض محال، مکلف به شروع جهاد به شکل ابتدایی باشیم، قراردادهای بین‌المللی تحدید کننده مسئولیت-های فراملی دولت اسلامی تلقی می‌شود.

اللهوف سیدبن‌طاووس از جمله مقاتل حضرت سیدالشهداء7متعلق به قرن هفتم هجری ‌است که بر روند مقتل‌نگاری و مقتل‌خوانی‌های پس از خود اثری شگرف گذاشته ‌است. پژوهش پیش‌رو با رویکردی «تحلیلی ـ انتقادی» به نقد و آسیب‌شناسی رویکردها، پیش‌فرض‌ها و انگاره‌های اثرگذار در گزارشگری سیدبن‌طاووس و تحریف­ها و متفرّدات روایی موجود در این کتاب پرداخته‌ است. بر اساس یافته­ها، تسامح‌گرایی، باورمداری و تأویل‌گرایی سیدبن‌طاووس بر گزینش روایات اللهوف حاکم بوده و نیز علی‌رغم شخصیت علمی و معنوی سیدبن‌طاووس که مهم‌ترین عامل شهرت کتاب مزبور ‌است، گزارش­های نقل شده در آن، در مواردی با سنّت، عقل، وقایع مسلّم و یا روایات تاریخی دیگر ناسازگار و یا غیرمقبول ‌است؛ زیرا برگرفته‌ از آن چیزی بوده که در میان عوام شیوع داشته و بدین‌روی عملکرد او بسان محدّثان و تاریخ‌نگاران نبوده ‌است.

همزمان با تشکیل دولت‌های ­شیعه عادل‌‌شاهی، نظام­­‌شاهی و قطب‌­­شاهی، مهاجرت ایرانیان شیعه به جنوب­ هند جدی­تر شد؛ حکام ­شیعه دکن به مهاجران ایرانی به­منظور تثبیت حاکمیت شیعی و تحکیم مبانی و ترویج مذهب تشیع و نیز دفاع از آن در برابر دولت­های غیرشیعی، نیاز داشتند. این مهاجرت موجب تحولاتی در زمینه فعالیت‌های سیاسی ­و­ اجتماعی همسو با سیاست‌های مذهبی و خارجی این دولت‌ها‌ شد و جنوب­ هند به‌ منطقه­ای امن برای ساکنان این نواحی تبدیل گردید. مقاله حاضر با رویکرد «توصیفی - تحلیلی» و بر پایه مطالعات کتابخانه‌ای در پی واکاوی و تحلیل تکاپوهای شیعیان مهاجر ایرانی در ایجاد صلح میان دولت­های شیعه ­دکن بوده و به این پرسش پاسخ می‌دهد که: هدف شیعیان ایرانی از ایجاد صلح بین دولت­های شیعه دکن چه بوده است؟ یافته­های پژوهش حاکی از آن است که شیعیان نخبه مهاجر ایرانی با درک شرایط ویژه و خطرات احتمالی، به ‌عنوان سفیران صلح نزد دیگر حکام شیعه دکن در صدد نزدیکی حکومت‌های شیعه و نیز اتحاد آنان در برابر حکومت­های غیرشیعه، به­ویژه اهل ­سنت برآمدند و بدین‌سان، با ایجاد قدرتی متحد و تشکیل سپر دفاعی مانع ابتلای آنان به جنگ­های طولانی شدند. دستاورد مهم این صلح برخورداری مردم مناطق تحت حاکمیت دولت­های شیعه دکن از امنیت اجتماعی بود. همچنین ایرانیان با انجام این مأموریت به­دنبال تثبیت و تقویت حکومت شیعی بر محور آموزه­های مذهب تشیع بودند تا بدین‌وسیله از فروپاشی حکومت شیعیان در منطقه دکن جلوگیری کنند.

مساجد اولیه دوران اسلامی به تقلید از الگوی مسجد مدینه و بهره‌گیری از آموزه‌های قرآنی ساخته می‌شد. این شیوه با گذشت زمان تغییر کرد و به تدریج، توجه به آموزه‌های قرآنی در ساخت و مکان‌یابی مساجد کم‌رنگ گردید. این مقاله با استفاده از روش تحقیق «توصیقی - تحلیلی» و با انتخاب نمونه موردی از مساجد اولیه دوران اسلامی در ایران و مساجد شیعی، با هدف بررسی تطبیقی دو دوره متفاوت ساخت مسجد در ایران و نیز سیر تحول ساخت آنها بر اساس آیات قرآن و روایات اسلامی تنظیم شده است. برای تحلیل موضوع، هشت اصل ساخت مسجد از آیات قرآن و روایات اسلامی استخراج گردیده و سپس میزان و نحوه تأثیرگذاری اصول مستخرج بر مساجد دوران اسلامی و مساجد شیعی سنجیده شد. بر اساس نتایج پژوهش، اصول قرآنی ساخت مسجد در هشت اصل طبقه‌بندی گردید که همه اصول در نمونه‌های مساجد اولیه اسلامی رعایت شده بود، در صورتی که در مساجد شیعی چهار اصل رعایت شده که شامل پایدار بودن و داشتن استحکام - حتی در این زمینه هم استفاده از مصالح بی‌کیفیت‌تر و نیز بهره‌گیری از فنون سریع ساخت، میزان استحکام مساجد نسبت به دوره‌های قبل و به خصوص دوران اولیه اسلامی کمتر شده است - قرار گرفتن در اماکن اجتماعی، امکان پیاده روی به مساجد و ایجاد مسجد محلی، و توجه به روشنایی مسجد بوده است.