جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از چهلمین روز شهادت امام حسین× در فرهنگ شیعه به عنوان «اربعین» یاد می‌شود و شیعیان و محبان اهل‌بیت‰ در این روز به زیارت آن حضرت می‌روند. نخستین کسی که در اربعین اول به زیارت سیدالشهداء× در کربلا رفت، جابر بن عبدالله انصاری بود؛ اما درباره بازگشت اهل‌‌بیت امام حسین× از شام به کربلا در روز اربعین گزارش روشنی وجود ندارد. مقاله حاضر به این پرسش پرداخته است که آیا اهل‌بیت سیدالشهداء× توانستند در اربعین اول به کربلا بروند یا خیر؟ در این باره بین علما و محققان به‌طور کلی دو دیدگاه شکل گرفته است: برخی آن را استبعاد کرده و حتی عملاً ناممکن برشمرده‌اند؛ ولی برخی دیگر دلایل و شواهد متعددی بر امکان و وقوع آن‌ اقامه کرده‌اند. نگارنده با مطالعه و بررسی منابع ذی‌ربط و با نقد و ارزیابی دلایل دو دیدگاه، به این نتیجه دست‌ یافته است که هیچ یک از دو نظریه بازگشت و عدم بازگشت اهل‌بیت به کربلا از قطعیت برخوردار نیست؛ زیرا شواهد و قراین قابل‌توجهی به نفع هر دو نظریه وجود دارد؛ ولی درعین‌حال نظریه بازگشت اهل‌بیت به کربلا محتمل‌تر به نظر می‌رسد. این تحقیق با رویکرد تاریخی و روش «توصیفی - تحلیلی» انجام شده است.

بزهدیدگی علاوه بر ایجاد مشکلات امنیتی در جامعه، بر زندگی خصوصی افراد نیز تأثیر می­گذارد، تا جایی ­که برای شهروندان خسارات جدی، از قبیل از دست دادن دارایی، ضربه روحی و روانی، و خطر مرگ ایجاد می­کند. بنابراین در هر جامعه­‌ای، به ویژه در شهر کابل افغانستان، میزان و عوامل مؤثر بر بزهدیدگی باید به صورت دقیق تجزیه و تحلیل گردد. روش تحقیق در این پژوهش به صورت پیمایشی بوده و از نوع همبستگی پیرسون استفاده شده است. جامعه آماری آن تمام ساکنان ناحیه 13 شهر کابل هستند. از میان آنان 285 تن با روش نمونه ­گیری «خوشه­ای چند مرحله­ای» مورد پرسش قرار گرفتند و نیز متغیر اصلی و متغیرهای وابسته با طیف لیکرت چند گزینه­ی سنجیده شدند. نتایج به دست آمده حاکی از آن است که طی پنج سال گذشته بیش از 75 درصد پاسخگویان شیعه و بیش از 80 درصد اعضای خانواده و دوستان آنان قربانی شده­اند و نیز کل میانگین احتمال بزهدیدگی طی ده سال آینده (از حداقل 1 و حداکثر 5) 41/3 اعلام شده است. زنان (از حداقل 1 و حداکثر 2) با میانگین 28/1 نسبت به مردان با میانگین 24/1 بیشتر قربانی شده­اند. همچنین بین متغیر بزهدیدگی و سایر متغیرها رابطه مثبت و معناداری وجود داشت.

مطالعة روایات تاریخی مربوط به زمان پیدایش و سرکوب قدرت دنیوی شیخ­ جُنَید و شیخ ­حیدر صفوی نشان می­دهد که عمده این روایات تحت تأثیر مفاهیم فقهی نگاشته شده­اند. این پژوهش با بهره­گیری از رویکردی تاریخی و تجزیه و تحلیل منابع، در پی توضیح این مسئله برآمده است. نتایج نشان می­دهد: مورخان هواخواه و مخالف صفویان، با طرح چنین روایاتی، درصدد مشروعیت­بخشی یا تخطئه حق پیدایش قدرتِ دنیوی در طریقت صفوی برآمدند؛ زیرا القای مشروعیت یا ایجاد تردید درباره ریشه­های شکل­گیری حق قدرت دنیوی و سیاسی این خاندان صوفی، پیوند مستقیمی با مبانی مشروعیت­بخش و حق­انگارانه بنیان­گذاری و دیرپایی دولت صفوی داشت. در این میان، رویکرد خنجی نوآورانه بود؛ وی کوشید با به­کارگیری برخی مفاهیم فقهی نظیر «بغی»، «محارب» و «قاطع­الطریق» درباره شیوخ طریقت صفویه، مشروعیت پیدایش و رشد قدرت­ دنیوی این دودمان را با چالش مواجه سازد. در سوی مقابل، خواندمیر، امینی هروی و غیره نیز کوشیدند با بهره­گیری از نظریه «جهاد در دارالکفر» و «جنگ با اصحاب بغی و طاغیان» در باب مخالفان و رقیبان، رشد تدریجی قدرت سیاسی در زمان شیخ­جُنَید و شیخ­حیدر را به­صورتی دین­مدارانه­ و قانونی­ بنمایانند. ظاهراً غایت چنین رویکردی، بازآفرینی بنیان­گذاری و اقتدار دولت صفوی در امتداد امامت و حکومت تاریخی شیعه بوده است.

واقعة تاریخی عاشورا، از دیرباز تا کنون در اشکال مختلفی از روایت نظیر مقتل­الحسین نقل شده است. مقتل­نگاری از شاخه­های مهم تاریخ­نگاری اسلامی است که با الگوهای جهانی شناختِ روایت انطباق دارد. تحلیل و بازخوانی مقتل­ها بر اساس نظریه­های جدید می­تواند در شناخت بیشتر و بهتر این آثار مؤثر واقع شود. مقتل «سرالأسرار فی مصیبۀ أبی الأئمۀ الأطهار‰» اثر جلیلی کرمانشاهی یکی از این مقتل­هاست که تا کنون مورد غفلت پژوهشگران بوده است. الگوی کنشی گرماس بستری را فراهم می­سازد تا با استخراج عاملان یک روایت و پی­رفت­های روایی، در نهایت ساختار روایی یک اثر را شناخت. نگارندگان در پژوهش حاضر به شیوة توصیفی - تحلیلی با رویکرد کنشی، مشارکین هر موقعیت را در روایت­های این مقتل استخراج نموده و با کنشگرهای گرماس تطبیق داده‌اند و پی­رفت­های روایی را نیز شناسایی کرده­اند. شخصیت­ها در این روایات در جایگاه شش کنش­گر ظهور می‌یابند و با توجه به کنش­های خود، پی­رفت­های روایی را شکل می­دهند. پس از بررسی و تحلیل ساخت روایی این مقتل، این نتیجه به دست آمد که الگوی کنشی با مقتل «سرالأسرار» قابل تطبیق است و طرح کلی روایت این مقتل، انسجام و ساختاری استوار دارد که زمینة بررسی کنشگرها و پی­رفت­های روایی را فراهم آورده است.

امام علی در دوران خلافت خود با طرح «حقوق متقابل حاکم و مردم»، گفتمان نوینی در خصوص حقوق مردم مطرح ساختند که هرچند پس از دوران کوتاه خلافتشان استمرار نیافت، اما الگوی جدیدی در تاریخ بشریت و اسلام ارائه نمود. این پژوهش می‌کوشد تا با استفاده از روش «توصیفی- تحلیلی» به این پرسش پاسخ دهد که طرح گفتمان «حقوق متقابل حاکم و مردم» توسط امام علی7 چگونه اجرا گردید؟ و چه تأثیری بر اوضاع حقوقی نابسامان موالی ایرانی، به ویژه در کوفه و نواحی اطرافش نهاد؟ یافته­های این پژوهش بیانگر آن است که جامعه قبایلی متأثر از نفوذ رهبران خود بود و اهمیت این اندیشه امام علی7 را درک نکرد، در خصوص اجرای این نظریه نسبت به موالی، اشراف عرب با شدت به مقابله علنی با امام برخاستند و توجهی به ارشادهای قرآنی ایشان در این رابطه ننمودند. با این حال در درازمدت امکان تفکیک میان الگوی مطلوب حقوق مردم در قرآن و سنت با روش­های انجام پذیرفته برای همگان و به­ویژه موالی ایرانی فراهم گردید. همچنین اهمیت اجرای عدالت حقوقی، شیوه صحیح گفتمان حاکمیت با همه مردم (از جمله، با گروه‌های اقلیت قومی و مذهبی) و روش تحقق آن مشخص گردید.

واقعه عاشورا یکی از عظیم‌ترین و کم‌نظیرترین حوادث عالم در تاریخ بشریت و اربعین جلوه خاص این حادثه بزرگ است. اربعین شاید از یک نگاه جزو ﻣﻨﺎﺳﮏ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و اﺳﻼﻣﯽ شیعیان باشد، اما پیش از آنکه ﻣﺤﺪود ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﮏ ﻗﻮﻣﯽ، ملی یا زﺑﺎﻧﯽ خاص باشد، یک هویت متعالی است که ابعاد و ظرفیت‌های آن، ﺣﺘﯽ از ﻣﺮزﻫﺎی آیینی و دینی ﻫﻢ ﻓﺮاﺗﺮ رفته ‌است. از این‌رو وسعت موضوع اربعین و مسائلی که با آن در ارتباط است بسیار بوده و همین موجب گردیده هدف از این پژوهش، «آینده‌پژوهی مسائل مرتبط با پدیده اربعین و بررسی تأثیر متقابل مسائل شناسایی‌شده بر یکدیگر» باشد. این تحقیق بعد از شناسایی 150 عنوان مسئله اولیه مرتبط با اربعین، با بهره‌گیری از روش «تحلیل تأثیر متقابل» و نرم‌افزار «MicMac»، روابط بین مسائل به همراه تأثیر متقابل مستقیم و غیرمستقیم آنها را بر یکدیگر گزارش‌ کرده است. با توجه به یافته‌ها، مهم‌ترین مسائل مرتبط با واقعه «اربعین» که دارای بیشترین میزان تأثیرگذاری و تأثیرپذیری بوده عبارتند از: «ارتباط مفهوم زیارت با واقعه اربعین»، «تداعی مفهوم عصر ظهور برای زائر»، و «ضرورت توجه به امام حسین7 و ماهیت قیام ایشان». مسائل یادشده ظرفیت تبدیل‌شدن به بازیگران کلیدی در آینده واقعه اربعین را دارند و می‌توان از آنها به‌ مثابه فرصتی مناسب برای توسعه و ترویج بیشتر اربعین بهره برد.