جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

دوران حضور امامان معصوم‌‰، مقارن با احتجاجات مذهبی و ظهور جریان­های آموزشی متعددی بود که هر یک به تثبیت عقاید خود همت داشت؛ مسأله­ای که نیاز به آموختن مهارت مباحثه توسط شیعیان را ضرورت می­بخشید؛ مهارتی که به عنوان یکی از اهداف آموزشی امامان معصوم‰، آموزش داده می‌شد. پژوهش حاضر حول پاسخ به دو پرسش سامان یافته است: 1. شیوه‌های امامان معصوم به منظور آموزش مهارت مباحثه، مبتنی بر چه مزایای آموزشی بود و در چه مواردی قابل ترسیم است؟ 2. اصول مورد نظر امامان معصوم‌‰ در آموزش مهارت مباحثه شامل چه مباحثی می‌شود؟ مهارت مباحثه از طریق برگزاری جلسات بحث زیر نظارت امامان معصوم‰، در دو شکل گردهمایی­های کوچک و جلسات دونفره، و نیز برگزاری جلسات مباحثه با اندیشه­وران سایر گروه­ها در حضور متربیان، و دادن استقلال به متربیان برای برگزاری جلسات بحث، آموزش داده می­شد که هر یک از این راه­کارها، مبتنی بر مزایا و اهداف آموزشی مشخصی بود و بر اصولی تأکید داشت. روش این مقاله توصیفی ـ تحلیلی، همراه با تلفیق گزاره‌های تاریخی ـ حدیثی با مباحث آموزشی است.

صحابه‌نگاری که به طور جدی از قرن سوم هجری آغاز گشت، با ورود اسلام به سایر سرزمین‌های اسلامی راه یافت؛ زیرا صحابه‌نگاران، اصحاب را واسطه میان پیامبر و امت و نیز آشنایان به سنت و سیره رسول خدا می‌پنداشتند. اما صحابه‌نگاری‌هایی که در مناطق مختلف تدوین شد، تحت‌تأثیر جریانات فکری ـ سیاسی، شکل‌های مختلفی به خویش گرفت و علاوه بر کمیت و حجم، در محتوا و روایات این آثار، تأثیرات بسزایی برجای نهاد. این جریانات فکری ـ سیاسی، سبب گشت تا صحابه‌نگاران در پی حل، پاسخ‌گویی و یا مقابله با این تفکرات، روایاتی را از اصحاب انعکاس دهند، که در جهت تأیید ایدئولوژی مورد توافق خویش و یا در راستای حاشیه‌رانی گفتمان‌های نامطلوب جامعه باشد. پژوهش پیش ‌روی، تلاش خواهد کرد تا شیوة بازیابی الاستیعاب در ترجمه خلفای نخستین را تحلیل کند تا نشان دهد که اگرچه این کتاب، به بازتاب همان روایات سده‌های نخست هجری می‌پردازد، گزینش، چینش و چگونگی کاربرد واژگان آن در جهت طرد و یا برجسته‌سازی برخی از اصحاب شکل گرفته است تا به فرآیند سیاسی ـ مذهبی زمانه پاسخ قاطعی دهد و یا در جهت تأیید این فرآیند‌ها و ایدئولوژی‌ها حرکت نماید.

جامعه‌شناسی دین، یکی از شاخه­های مهم بین‌رشته­ای در حوزة مطالعات دینی است که از زوایای مختلف اجتماعی، به موضوع دین می­نگرد. ماکس وبر از نظریه‌پردازان بزرگ جامعه‌شناسی دین و بازتوانی دینی یکی از نظریه‌های مهم وی است. این نظریه، به طور خلاصه به این موضوع اشاره دارد که گاهی به علل مختلف سیاسی، اجتماعی و حتی علل خارجی، یک دین یا فرقة مذهبی که در یک جامعه، دارای مقبولیت عام و قدرت بالایی بوده، ناچار می­شود به علت دشمنی طبقة حاکم، از وضعیت مسلط خود دور شود و دچار آسیب‌های سختی گردد. اما با تدابیر خاصی که افراد مهم آن دین یا فرقه برمی­گزینند، توان سیاسی و عملکردی آن فرقه یا دین، به شکلی دیگر یا در مکانی دیگر احیا می­شود. در این مقاله با استناد به این نظریه، به بررسی عملکرد عالمان شیعی در دوران فترت پس از صفویان یعنی دورة افاغنه و افشاریان در ایران پرداخته می­شود. گفتنی است این مقاله، دنبال بیان علل کنش‌های افاغنه و نادر در قبال شیعه نیست، بلکه در قبال کنش‌های خاص این دو حکومت، واکنش‌های بزرگان تشیع را برای برون‌رفت از آن کنش‌های مهلک، بررسی می­کند. دستاورد مهم این مقاله این است که برخلاف نظر محققان که تشیع در این دوران کاملاً از رونق افتاد، در واقع، با طرح‌های حساب­شدة عالمان و متولیان برجستة شیعه، توانست از ضعف خارج شود و حتی قلمرو نفوذش به نقاطی دیگر از آسیا مانند هند و چین گسترش بیابد.

سیدمرتضی دو بیان به ظاهر متعارض در خصوص اجرای حدود الهی در عصر غیبت دارد. آراء کلامی و فقهی شریف مرتضی در تبیین حکم حدود در عصر غیبت تنیده به یک‌دیگرند. پژوهش حاضر، حول پاسخ به این پرسش سامان یافته است: دیدگاه شریف مرتضی در اندیشه سیاسی خود، درخصوص امکان یا عدم امکان اجرای حدود در عصر غیبت چیست؟ هدف مقاله، حل و فصل نمودن ابهام و تعارضی است که درباره تعلیق و جواز اجرای حدود در اندیشه سیاسی شریف مرتضی به چشم می­آید. او به منظور تأمین دو رکن اجرای حدود در عصر غیبت، یعنی «مشروعیت» و «قدرت» بر اجرای حدود، به توجیه شرعی آن­ها پرداخت. وی روشن نمود شخص از یک­سو باید قادر بر احقاق حق، دفع باطل، امر به معروف و نهی از منکر باشد و البته به احکام و حدود الهی علم کافی و وافی داشته باشد؛ و از سوی دیگر، سلطان جائر منصب قضا را به او واگذار نماید تا اجرای حدود بر شخص واجب گردد. سید مرتضی معتقد است فقهاء و علمای امامیه افراد واجد صلاحیت هستند که شرایط پیش­گفته­ تصدی منصب قضا را دارند. روش تحقیق، گرداوری و تحلیل اطلاعات براساس روش استنادی و تحلیلی است.

با رحلت رسول خدا، توجه به رویکرد صلح­محورِ آن حضرت به منظور حفظ انسجام جامعة اسلامی و اتحاد مسلمانان کم‌تر شد. اما با شروع خلافت امیرالمؤمنین و التزام عملی ایشان به قرآن و سنت پیامبر، توجه به این امر نیز رنگی تازه به خود گرفت. مروری بر عملکرد امام در دوران کوتاه خلافت ایشان و مطالعة موردی جنگ جمل، بر پایة کهن‌ترین متون تاریخی، براین امر گواه است. بر این ­اساس، پرسش پژوهش حاضر آن است که چه مستندات تاریخی‌ای از نحوة عملکرد امام علی در وقایع پیرامون جنگ جمل وجود دارند که با بهره‌گیری از آن‌ها بتوان بر توجه آن حضرت به حفظ انسجام جامعة اسلامی و اتحاد مسلمانان با رویکردی صلح­محور صحه گذارد؟ نتیجة این پژوهش توصیفی - تحلیلی، آن است که ایشان با محوریت جلوگیری از ایجاد افتراق در جامعه، ضمن شفاف‌سازی اوضاع برای مردم و فرستادن نمایندگانی نزد فتنه‌انگیزان، با رویکردی صلح‌طلب کوشیدند تا از منتهی­ شدن فتنه به جنگ جلوگیری نمایند. همان‌طورکه پس از اتمام نبرد، با پرهیز از خشونت و رفتار دین­محور با بازماندگان، عدم‌مماشات در امور جامعة اسلامی (انتخاب حکم‌ران) و نوشتن نامه و تشریح وقایع برای مردم کوفه و مدینه، در حفظ انسجام جامعة اسلامی و اتحاد مسلمانان کوششی حداکثری داشتند.

در نوشتار حاضر، روند و جریان حضور سادات در شبه­قاره هند در عصر ترکان و تحولات سیاسی - مذهبی و اجتماعی ناشی از این حضور بررسی شده است. سادات یکی از مهم‌ترین طبقاتی بودند که در مسیر تحولات سیاسی - نظامی مسلمانان در سرزمین هند، به این شبه‌قاره راه یافتند. آنان با نفوذ کلام و منش انسانی خود، موجب شدند تا هندیان عقایدشان را بپذیرند و قدرت دینی و نفوذ اجتماعی‌شان، سبب گردید که سلاطین سنی‌مذهب هرگز خود را بی­نیاز از آنان ندانند. سادات با توجه به جایگاه دینی خود در جهان اسلام، موفق به ترویج اسلام و مذهب تشیع در شبه­قاره شدند و با ایفای نقش در مسائل اجتماعی جامعه هند و شرکت در رقابت­های سیاسی، جایگاه خود را نزد سلاطین و مردم مستحکم نمودند. مسأله پژوهش حاضر، شناسایی نخستین سادات و چگونگی استقرارشان در مناطق مختلف هند و بررسی جایگاه آنان در جامعه و دستگاه سیاسی حکام شبه‌قاره و به طور کلی تحولات سیاسی - اجتماعی از آغاز ورودشان تا پایان عصر ترکان با روش بررسی تاریخی و توصیفی - تحلیلی است.