جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اندیشه شیعی در چند دهه اخیر، تأثیر انقلابی و ساختارشکن بر نقاشی معاصر ایران داشته و در سه دهه از عمر انقلاب یعنی سال‌های 57 تا 87 شمسی، نمود خاصی یافته است. تأثیرپذیری نقاشی ایران معاصر از فرهنگ شیعی و در رأس آن واقعه کربلا آشکار و هویداست. بیرق­ها، سلاح­ها، مرکب­ها و رنگ­های سرخ و سبز در این آثار، همگی در حکم نشانه­هایی برای بیان وقایعی هستند که از فرهنگ شیعی سرچشمه می­گیرند. نشانه­ها در قالب نماد و سمبل، محملی توانا و گویا برای شرح وقایع و مظلومیت شیعه هستند و نقاشی انقلاب به­مدد این نشانه­ها و مفاهیم آن­ها به زبان استعاری، با مخاطب رابطه برقرار می­کند. به­لحاظ محتوایی، به­کارگیری مضمون‌های شیعی مهم‌ترین ویژگی بارز نقاشی انقلاب است. در این مقاله، ضمن جمع­بندی و تکمیل دیدگاه­های پژوهش­گران در مورد محتوای مضامین دینی شیعی در سه­ دهه از نقاشی انقلاب، آثار مربوط به این سال­ها از طریق بررسی محتوای مضمون و اطلاعات متن جداول و نمودارها تجزیه­ و تحلیل می­شوند. بررسی­های انجام­شده، نشان می­دهد که محتوای آثار بیش­تر تحت‌ تأثیر اندیشه و آموزه­­های شیعی بوده و از لحاظ تکنیک و شیوه­ اجرا نیز این آثار عمدتاً به­صورت ترکیبی در قالب سبک­های رئالیسم و سمبولیسم آفریده شده­اند.

در معماری ایرانی ـ اسلامی، بهره­گیری از هنر آینه­کاری به عنوان نوعی دیوارنگاری­ مبتنی بر جلوه‌های نور، دارای اعتبار ساختاری و معنایی خاصی است که آن را از سایر انواع دیوارنگاری متمایز می­گرداند. بارگاه حضرت احمدبن­موس ملقب به شاهچراغ، بنابر قرینة معنایی نام و کنیه­اش، یکی از بزرگ­ترین بناهایی است که از آینه­کاری در انحاء گوناگون بهره برده است. از آن­جا که شناخت بنیادین مصادیق هنر سنتی می­تواند خلأ هویتی هنر معاصر را تا اندازه­ای مرتفع سازد، مطالعات تطبیقی این دو حوزه را می­توان از ضروریات پژوهش­های معاصر برشمرد. منیر فرمانفرماییان یکی از شخصیت­های شاخص هنر معاصر ایران در عرصة بین­المللی، دارای جایگاهی منحصر به فرد است. مطالعات نشان می­دهند که هنرمند در آثارش، از ویژگی­های معنایی و صوری آینه­کاری حرم حضرت شاهچراغ ملهم گردیده است. تحقیق حاضر، به روش توصیفی­ ­ـ تحلیلی، جمع­آوری اطلاعات به صورت کتابخانه­ای و میدانی، و تجزیه و تحلیل داده­ها به شیوة استقرایی است. یافته­های پژوهش نشان می­دهند که در زمینة صوری، برخی از نقوش اصلی در آینه‌کاری حرم حضرت شاهچراغ مانند گره، مقرنس، قاب­بندی و نقشینه، در آثار فرمانفرماییان نیز ملحوظ شده است. در زمینة معنایی، ویژگی­های مشترکی هم­چون: تجزیة فرم، القای حرکت، هم­زمانی بصری و بازنمود واقعیت که از بنیادی­ترین دغدغه­ های هنر مدرن به حساب می­آید در هر دو ساحت هنری مورد مطالعه، با اهداف صوری و معنایی مشابه ظهور یافته­اند.

بی­گمان مشروعیت برای نحله­های مختلف اسلام­گرایی در افغانستان معاصر، مهم‌ترین و جدی­ترین مسأله سیاسی تلقی شده است. مشروعیت روح و جوهره قدرت است و اسلام‌گرایان شیعه و اخوانی، دو جریان اصلی اسلام سیاسی در افغانستان، سعی بلیغی به خرج داده­اند تا حضور خویش را در سپهر سیاست این کشور مشروعیت بخشند. ایده اصلی نوشتار حاضر، آن است تا با نگاه مقایسه­ای، نشان دهد اسلام­گرایان شیعه و اخوانی چرا و چگونه به مسأله مشروعیت در عرصه سیاست پرداختند و اخیراً چه نتایجی بر اندیشه و عمل آنان به بار نشسته است. به نظر می­رسد روش تحلیل تاریخ فکری هیوز که به مراحل سه­گانه زمینه‌ها، ماهیت و پیامدها می‌پردازد، چارچوب مناسبی برای مطالعه مقایسه­ای موضوع تدارک ­بیند. یافته­ها در این چارچوب، نشان می‌دهد که اسلام­گرایان شیعه و اخوانی، با وجود برخی مشابهت­ها در مراحل سه­گانه، مسأله مشروعیت را در زمینه­های خاصی جست‌وجو نموده­اند. ماهیت و محورهای اندیشه آنان، حول مسأله مشروعیت متفاوت بوده و نتایج و پیامدهای ناهم‌گون بر عمل ایشان مترتب شده است.

جایگاه و نقش شیخ و راهنما در هر طریقت عرفانی اهمیت ویژه‌ای دارد؛ زیرا سالک در طی طریقت خویش، دائم به راهنمایی‌ها و دسـتورهای شیخ نیـاز دارد تا بتـواند هر مقـام و منـزلی را به سلامت سپری کند. این نقش در طریقت کبرویه نیز بسیار بارز است و عارفان این طریقت، اهمیت ویژه‌ای برای آن قائل شده‌اند. گفتنی است که در بین عرفا، این سلسله به داشتن گرایش‌های شیعی شهرت دارد. نجم‌الدین کبری سرسلسله این طریقت و شاگردان وی به ویژه مجدالدین بغدادی و نجم‌الدین رازی، مقامی بس بلند برای شیخ در ولایت باطنی قائلند. مقاله حاضر از نوع توصیفی ـ تحلیلی با روش مطالعه کتابخانه‌ای، به بررسی ویژگی‌ها و صفات شیخ در اثر معروف این سه عارف یعنی فوایح‌الجمال، تحفة البرره و مرصادالعباد پرداخته و آن را با نگاه شیعی مقایسه کرده است. برای این منظور، جایگاه شیخ از سه جنبه شیخ و حق، شیخ و خویش و شیخ و سالک، تجزیه و تحلیل شده است. این بررسی نشان می‌دهد هر سه عارف، وجود شیخ کامل را در دستگیری سالک و مرید در سلوک الی الله ضروری می‌دانند؛ زیرا فقدان او در هر مقامی، باعث گمراهی سالک می‌گردد؛ از دیدگاه، ائمه و عارفان شیعه نیز این امر در هدایت امت و رهروان طریق، اهمیت ویژه‌ای دارد.

از دو دهه اخیر و پس از تصویب قانون اساسی افغانستان در سال 1382 و پذیرش آزادی اقلیت‌های مذهبی و قومی، موضوع هویت مذهبی به یکی از مسائل مورد توجه مبدل گشت. این پژوهش، با هدف بررسی رابطه میان میزان احساس تبعیض مذهبی دانشجویان شیعه از خدمات رفاهی، دانشجویان اهل­سنت، محیط دانشگاه، اساتید و کارمندان دانشگاه دولتی کابل نگاشته شده است. روش تحقیق به صورت پیمایشی بوده و برای تحلیل و توصیف داده‌های آماری از آزمون هم­بستگی پیرسون استفاده شده است. جامعه آماری آن تمام دانشجویان شیعه دانشگاه کابل از سال 1395- 1397 است که از میان آن­ها، 262 نفر از طریق فرمول کوکران انتخاب شده و روش نمونه­گیری آن از نوع چند مرحله­ است که ترکیبی از روش تصادفی خوشه­­ای است. نتایج نشانگر آن هستند که بیش از 80 درصد دانشجویان شیعه، نسبت به اساتید، محیط دانشگاه و کارمندان دانشگاه احساس تبعیض مذهبی می­کنند. ولی این احساس تبعیض نسبت به خدمات رفاهی و نیز دانشجویان اهل­سنت با درصدی کم­تر (30 درصد) است. عواملی مانند جنسیت، سن، رشته تحصیلی و قومیت، تأثیر چندانی در میزان تبعیض ندارد و در نتیجه میان این عوامل و تبعیض، رابطه معنادار موجود نیست، بلکه یافته­های پژوهش نشان می­دهد رابطه معناداری میان مذهب و تبعیض وجود دارد.

در جنگ جهانی اول و دوم، نیروهای بیگانه به اعلام بی­طرفی ایران توجه نکردند و کشور را به اشغال خود درآوردند. در این میان، واکنش علما و روحانیان، به عنوان رهبران مذهبی جامعه، بسیار مهم و تأثیرگذار بود. آن­ها در جنگ جهانی اول، با اعلام جهاد، نیروهای فراوانی را برای مقابله با اشغال­گران فراخواندند و حتی خودشان نیز در برخی نبردها شرکت کردند. اما در جنگ جهانی دوم، واکنشی در قبال اشغال کشور نشان ندادند. پژوهش حاضر، در صدد است دلایل واکنش متفاوت علما و روحانیان را به اشغال ایران در جنگ جهانی اول و دوم بررسی کند. برای بررسی این موضوع از روش تطبیقی استفاده می­شود. یافته­های پژوهش نشان می­دهد عواملی هم­چون: تضعیف موقعیت علما در اثر سیاست­های ضددینی رضاشاه، اعلام ترک مقاومت حکومت مرکزی در جنگ جهانی دوم، بی­نتیجه بودن هر نوع مقاومتی در برابر قدرت­های اشغال­گر با توجه به تجربه جنگ جهانی اول، پایین بودن میزان خسارات در جنگ جهانی دوم و تلاش علما برای احیای موقعیت اسلام و روحانیت بعد از استعفای رضاشاه، نقش مؤثری در واکنش متفاوت علما داشته­ است.