جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«امنيت» اساسى ترين نياز بشر است و تأمين آن نخستين وظيفه حكومت هاست. واژه «امنيت» همانند بسيارى از واژه هاى سياسى و اجتماعى ديگر، تحولات زيادى را از سر گذرانده است؛ به نحوى كه نمى توان به يك تعريف خاص از آن بسنده كرد، بلكه بايد از عناصر اصلى آن سخن گفت. عنصر اصلى در مفهوم «امنيت»، فقدان تهديد يا به حداقل رساندن تهديدهاى اجتماعى است، و احساس آرامش در زمينه هاى سياسى، اقتصادى و فرهنگى، ثمره امنيت. هيچ مكتب و نظام سياسى نمى تواند فارغ از مسأله امنيت باشد، وگرنه نسبت به فلسفه وجودى خود بى اعتنا بوده و پايدار نمى ماند. اسلام به عنوان يك نظام حقوقى و سياسى، كه به نيازهاى فردى و اجتماعى توجه دارد، از اين قاعده مستثنا نيست. از نظر اسلام، امنيت نخستين شرط يك اجتماع سالم است و به قدرى داراى اهميت مى باشد كه از سوى خداوند متعال، پاداش هاى بزرگى براى حافظان آن معين گرديده و براى افرادى كه امنيت عمومى را به مخاطره بيفكنند مجازات هاى سختى همانند بريدن دست و پا و اعدام پيش بينى شده است.

دوران خلافت اميرمؤمنان امام على (عليه السلام) (35 ـ40 ق) با وقوع سه جنگ جمل، صفين و نهروان سپرى شد. در اين ميان، «صفين» مهم ترين و خطيرترين بود. در سال 36 ق. در جنگ صفين، خلافت نوپاى على(عليه السلام) روياروى معاويه بن ابى سفيان، اميرنشين شام قرار گرفت كه از سال 18 ق. در آن جا استقرار يافته بود. مردمى كه بر خلافت عثمان شوريدند و اينك در سال 35 ق. با على(عليه السلام) بيعت كردند، در پى «عدالت» بودند و حال، بى صبرانه انتظار اصلاح امور را مى كشيدند. لذا براى اصلاح ساختار حكومت، ضرورت داشت كه حاكمان ناشايست جاى خود را به افراد صالح بسپارند. از جمله، معاويه بن ابى سفيان بايد از امارت شام بركنار مى شد، و اين آغازى بود بر يك چالش بزرگ. البته به اميرمؤمنان (عليه السلام) سفارش شد كه «معاويه را ـ دست كم براى مدتى كوتاه ـ بر امارت ابقا كند و پس از تثبيت موقعيت خود، به تصميم گيرى درباره او بپردازد»؛ اين نوشتار يك بررسى تاريخى است درباره اين كه چرا اميرمؤمنان (عليه السلام) به سفارش مزبور عمل نكرد؟، و پيش از جنگ صفين، چه روابطى ميان على (عليه السلام) و معاويه برقرار شد؟ و هدف از برگزارى آن روابط چه بود؟

از جمله كارهايى كه پس از روى كار آمدن خليفه اول صورت گرفت، ممانعت از نوشتن و انتشار حديث و سنت نبى اكرم (صلى الله عليه وآله) بود. اين كه چه دليلى ايشان را وادار به اين تصميم كرده و توجيه آنان چه بوده و چه روش هايى را براى جلوگيرى از انتشار حديث به كار گرفتند و تا چه زمانى اين ممنوعيت ادامه داشت و سرانجام پى آمدهاى اين ممنوعيت چه بود؟ قابل تأمل و بررسى است. پيش از اين كه به اين پرسش ها پاسخ داده شود، لازم است ديدگاه نبى اكرم (صلى الله عليه وآله) را درباره نوشتن سنت و گفتار ايشان مرور كنيم. تأكيد نبى اكرم (صلى الله عليه وآله) بر نوشتن حديث، در ده ها مصدر و مرجع معتبر، به تعابير مختلف آمده است: «قيدوا العلم بالكتابه، استعن بيمينك و ..» خود دليل روشنى بر تشويق و ترغيب آن گرامى بر كتابت حديث است. مى توان گفت در عهد پيامبر گرامى اكرم اسلام (صلى الله عليه وآله) بعضى از اصحاب، مجموعه هايى از احاديث داشتند كه تحت عنوان صحيفه در كتب روايى و تاريخى مكتب امامت از آن نام برده مى شود. در اين جا قسمتى از اين مجموعه ها بيان مى شود.

در ادامه سلسله مباحث اخلاقى استاد مصباح يزدى، در اين شماره نيز شرح بخش ديگرى از وصاياى امام جعفر صادق (عليه السلام) خطاب به عبداللّه بن جندب را به محضر اهل معرفت تقديم مى داريم. موضوعات مورد بحث عبارتند از: راه هاى تقويت ارتباط با خدا، ارتباط سالم با خلق خدا و آثار آن.

امروز كه قانون مبناى نظم اجتماعى شناخته شده است، نظارت از اهميت و جايگاه ويژه اى برخوردار است. زيرا نظارت در صورتى كه دقيق، كارشناسانه و همه جانبه باشد نه تنها حسن اجراى قانون و مقررات را تضمين مى كند كه به تدريج، نقاط قوت و ضعف قوانين و مقررات را نيز نمايانده و راه كارهاى روشن و مطمئن براى تصحيح آن ها و بهبود و كمال مبناى نظم اجتماعى فراهم مى كند. در آئين مقدس اسلام، نظارت در حوزه وظايف فردى و اجتماعى داراى پشتوانه بسيار قوى و انديشه بنيادين است. يك مسلمان به حكم آموزه هاى دينى، همواره خود را تحت نظارت و اشراف مافوق مى داند و در تنهايى ترين تنهايى ها، او تنها و خارج از ديد و نظارت نيست. خداوندى را كه اسلام معرفى مى كند و هر مسلمانان بدان ايمان دارد، حضور فراگير و همه جانبه بر عالم دارد و جهان در محضر اوست و قاضى و حاكم نيز حضرت اوست. قدرت نامتناهى، آگاهى نامحدود و حسابرسى دقيق و موشكانه دارد و نسبت به انسان از رگ هاى گردن او نزديك تر مى باشد. «و عنده مفاتح الغيب لايعلمها الا هو و يعلم ما فى البرّ و البحر و ما تسقط من ورقة الا يعلمها» (انعام: 6) در كنار نظارت باريك بين و همه جانبه الهى، شياطين انس و جن، كه درصدد انحراف انسان و بازداشتن وى از پيمودن صراط مستقيم و سبيل حق و عدل هستند، نيز كم توان و بيكار نيستند تا انسان تن به غفلت دهد و براى خود مصونيت تصور نمايد. بلكه انسان همواره بايد مراقب بوده، نظارت الهى را احساس كند و از دام هاى شياطين جنى و انسى غافل نباشد. و هر لحظه خود را در معرض خطر و بر سرد دو راهى «امّا شاكراً و امّا كفوراً» (انسان: 76) احساس نمايد. با توجه به چنين درونمايه اعتقادى هر مسلمان، موضوع نظارت در جامعه اسلامى حائز اهميت است. نظام علوى نيز كه بى شائبه ترين آئينه اسلام و معارف ناب و زلال آن در ابعاد گوناگون، به ويژه بخش حكومتى است، به اين مقوله اهتمام ويژه مى دهد. اين نوشتار نظارت را با رويكرد سياسى و اجتماعى و جايگاه اين امر را در نظام علوى و ساز و كار حضرت اميرالمؤمنين (عليه السلام) در اجراى بهتر و شيوه بهنيه آن را مورد توجه قرار مى دهد.

گفتار و رفتار رسول خدا (صلى الله عليه وآله)، كه از اولى سنت گفتارى و از دومى سنت كردارى تعبير مى شود، براى همه پيروان آن حضرت حجت است و بر اساس آموزه قرآنى، آن حضرت اسوه و الگوى مؤمنان معرفى شده اند. بنابراين، معرفت به اين كه آن پيامبر الهى در مواجهه به پديده هاى گوناگون در جامعه اسلامى، چه واكنشى نشان مى داده، از اهميت فراوانى برخوردار است و از بايسته هاى تحقيق و پژوهش به شمار مى رود. هر جامعه اى به خصوص جوامع دينى، داراى ارزش ها و مقدساتى است كه نزد مردم آن جامعه داراى حرمت است و شكستن قداست اين ارزش ها «حرمت شكنى» محسوب مى گردد. پديده هايى مانند «ارتداد» و بازگشت به آيين گذشته، استهزاى پيامبر (صلى الله عليه وآله) و دين اسلام و دشنام گويى به رهبرى امت اسلامى و هجو آن وجود همام با سرودن اشعار، از جمله پديده هايى است كه از آن ها با عنوان «حرمت شكنى» ياد شده است. آنچه در اين جستار مورد بررسى قرار مى گيرد موضوع يادشده، در عصر نبوى است؛ هدف پاسخ دادن به پرسمان هاى ذيل است: آيا در عصر نبوى، حرمت شكنى در شكل ارتداد از دين، استهزا و هجو پيامبر (صلى الله عليه وآله) و دشنام گويى به آن حضرت و تحقير مسلمانان توسط افرادى صورت گرفته است؟ در صورت مثبت بودن پاسخ، سيره آن حضرت در برخورد با حرمت شكنان چگونه بوده است؟ و اين سيره چه توجيه عقلى و منطقى مى تواند داشته باشد؟ پيامدهاى اين حركت حرمت شكنانه در جامعه چيست؟ انگيزه مرتدان و مستهزئان چه بوده است؟ با مراجعه به منابع اوليه تاريخ اسلام و از جمله قرآن كريم، معلوم مى گردد كه چنين پديده اى در عصر رسول خدا (صلى الله عليه وآله) وجود داشت و پيامبر رحمت در مواجهه با آن، شديدا به مقابله برخاسته و مجازات سختى براى مرتدان و استهزاكنندگان در نظر مى گرفتند. اين شيوه برخورد رسول خدا (صلى الله عليه وآله) و استثناى حرمت شكنان از قاعده رحمت، براى پيروان آن حضرت قابل توجه است.