جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اين پژوهش به منظور دستيابي به هنجارهاي جنسي در زندگي زناشويي تدوين شده است. به همين منظور، قرآن کريم و مجموعة وسيعي از روايات مطالعه و بررسي شد. آيات مرتبط با مسائل جنسي از قرآن استخراج گرديد و پس از بازخواني آيات استخراج‌شده، کليدواژة متناسب با موضوعات انتخاب گرديد. در نهايت هنجارهاي اخلاقي ناظر به رابطة جنسي مشخص شد. پژوهش حاضر با روش استنادي به اصول اخلاق جنسي در زندگي زناشويي دست يافته و در همۀ زمينه‌ها تناسب اين اصول با عقل توحيدي موردنظر بوده است. از جمله اصول اخلاقي، که در زمينة مسائل جنسي در قرآن و روايات مطرح است، عدالت، عفت، مودت، رحمت، کرامت و غيرت است.

خداوند متعال انسان را آفريد و در او نيرو و کششي دروني به سمت خيرات و خوبي‌ها و صراط مستقيم قرار داد. اين نيروي دروني «فطرت» ناميده مي‌شود. گاهي در بين انسان‌ها کساني ديده مي­شوند که در مسيري برخلاف فطرت خويش حرکت مي­کنند و به گم‌راهي مي­افتند. نوشتار پيش‌رو با هدف شناسايي عواملي که سبب انحراف فطرت از مسير اصلي­اش مي­شود، به رشتة تحرير درآمده است. اين مقاله با روش تحقيق استنادي و با مراجعه به تفاسير قرآن کريم، نگاشته شده است. در اين مقاله، براساس آيات قرآن کريم يازده عامل (وسوسه­هاي شيطاني، غفلت، کبر و خودبيني، پندارگرايي، دنياگرايي، زنگار دل، پيروي از هواي نفس، دوست ناباب، شخصيت‌گرايي، پيروي نسنجيده از اكثريت ناآگاه، و گسستن پيوند ايمان و خانواده) به عنوان عواملي که سبب خاموشي نور فطرت مي­گردند، بررسي شده است. در پايان نيز راه‌کارهايي براي پيش‌گيري از ورود به اين انحرافات بيان شده است.

توصيف و بيان ويژگي‌هاي پرهيزگاران و شيعيان واقعي در روايت نوف بکالي و در خطبة متقيان در نهج‌البلاغه با ذکر سه صفت و ويژگي کلي آغاز مي‌شود که عبارتند از: عرفان به خداوند، عامل‌بودن به امر الهي؛ و اهل فضايل‌ بودن، و سپس حضرت به‌ تفصيل اين صفات و مصاديق کلي آنها را بيان، و همچنين نمادها، جلوه‌ها و نشانه‌هاي رفتاريِ صفات و ملکات اخلاقي شيعيان واقعي را نيز توصيف مي‌كنند. حضرت براي تبيين نخستين و دومين ويژگي‌هاي رفتاري آنان مي‌فرمايند: «وَمِنْ عَلَامَةِ أَحَدِهِمْ‏ أَنَّكَ تَرَى لَهُ قُوَّةً فِي دِينٍ وَحَزْماً فِي لِين»؛ از نشانه‌هاي شيعيان واقعي و پرهيزگار اين است که او را توانمند و نيرومند در دين و دورانديش و درعين‌حال نرم‌خو و سازگار مي‌بيني.‏

گذشته از شرايط مسئوليت اخلاقي و پرسش هنجاري معطوف به نسبت اين سنخ از مسئوليت با تعين و ضرورت سابق علّي و يا علم پيشين و خطاناپذير الهي، که از جذاب‌ترين و پرچالش‌ترين مباحث فلسفة اخلاق در سده‌هاي اخير بوده است، قلمرو چنين مسئوليتي و اساس بنيادين آن نيز خود از مسائل مهم اين حوزه به‌شمار مي‌آيد. اين نوشتار به روش تحليلي ـ توصيفي درصدد بررسي دامنة مسئوليت عامل اخلاقي در نگرش اسلامي با اتکا به تحليل آموزه‌هاي ديني است و مطابق آن، مسئوليت اخلاقي انسان بر مبناي عبوديت و بندگي انسان سامان يافته و قلمرو موسّع آن، چنان در جهان هستي گسترش مي­يابد که از يک‌سو، ناظر به تکاليف و وظايف عامل اخلاقي در برابر حضرت حق و اوامر و نواهي وي است، و از ديگر سو، بيانگر مسئوليت شخص در برابر خود و کوچک‌ترين و پنهان‌ترين نيات، گمان‌ها، پندارها و باورها، عواطف و هيجانات، کنش‌هاي برآمده از عواطف يا باورهاي خود و در نهايت، معطوف به ديگر موجودات امکاني پيرامون فرد است.

قانون ماية قوام و ثبات جامعه و سازمان‌هاي متبوع آن است و بدون رعايت آن، سازمان‌ها و تشکيلات با آسيب‌ها و مشکلات جدي مواجه خواهند شد و به تبع آن، مسيري سخت و دشوار در جهت توسعه، رشد، اعتلا و آرامش در پيش‌رو خواهند داشت. عوامل متنوع و متعددي در قانون‌گريزي و قانون‌شکني مديران و کارکنان در سازمان‌ها نقش دارند. هدف تحقيق حاضر واکاوي و بررسي علل اخلاقي قانون‌گريزي مديران و کارکنان در سازمان از ديدگاه مکتب حيات‌بخش اسلام به منظور کمک به برون‌رفت از اين بحران است. در اين مقاله، براي تبيين علل اخلاقي قانون‌گريزي مديران و کارکنان در سازمان‌ها، از روش توصيفي و تحليلي استفاده شده است. نتايج اين تحقيق و بررسي نشان داد که کم‌رنگ شدن برخي از فضايل و نيز شيوع برخي از رذايل اخلاقي، مانند پيروي از هواهاي نفساني، حرص و طمع به ثروت، قدرت‌طلبي و رياست‌جويي، جاه‌طلبي و خودنمايي، تعصب و تعلق افراطي به خويشان و دوستان، پايين بودن آستانة تحمل، ترس از مافوق، و حب و بغض‌هاي شخصي در سازمان در ميان مديران و کارکنان، آنها را از تبعيت از قوانين و مقررات سازماني بازمي‌دارد که لازم است با اتخاذ راه‌کارهاي مؤثر و متناسب با اين علل و ترويج اخلاق در سازمان، در سطحي فراگير به حل اين معضل و برون‌رفت از آن اقدام نمود.

در دهه‌هاي اخير، شاهد رجوع مجدد نظريه‌پردازان اخلاقي به «اخلاق فضيلت» هستيم. اخلاق فضيلت با آراء اخلاقي ارسطو پيوند نزديکي دارد. از دهة 1980ميلادي به تدريج، شاهد احياي ارسطوگرايي هستيم. اخلاق ارسطويي در مقايسه با نظريه‌هاي نفع‌گرا و نظريه‌هاي وظيفه‌گراي کانتي، بر اهميت فضايل و فضيلت‌مند شدن شخصيت براي شناخت اخلاقي تأکيد دارند. در اين ديدگاه، داشتن شخصيت متعالي لازمة تشخيص وظايف اخلاقي قلمداد مي‌شود و تأکيد صرف بر عقلانيت عملي براي تمييز اصول اخلاقي کافي دانسته نمي‌شود. اين مقاله به روش استنادي، ضمن توضيح نارسايي‌هاي موجود در نظريه‌هاي اخلاق سازماني حاکم، نقاط مثبت ديدگاه اخلاق فضيلت، را به‌ويژه از منظر ارسطويي تبيين مي‌كند و سرانجام، چالش‌هاي موجود در برابر اين ديدگاه اخلاقي را مطرح مي‌كند. اخلاق فضيلت با تأکيد بر اهميت تکوين شخصيت اخلاقي در ارتقاي حساسيت اخلاقي سازمان و قدرت تمييز اخلاقي کارکنان، بهتر از نظريه‌هاي رقيب (اخلاق نفع‌گرا و حقوق‌محور) عمل مي‌کند. به نظر مي‌رسد، اخلاق فضيلت بايد در نهايت، نه به عنوان بديلي متمايز، بلکه به عنوان الگويي مکمل براي اخلاق نفع‌گرا و وظيفه‌گرا عمل کند تا از نسبي‌گرايي و بي‌قاعدگي اخلاقي در امان باشد.

قدرت عمل ـ که از آن به «ارادة انساني» نيز تعبير مي‌شود ـ حقيقتي اکتسابي، مدّرج و افزايش‌پذير است و اتصاف به آن ذاتي يا تصادفي نيست، بلکه حدوث، بقا و بالندگي آن وابسته به تلاش و مجاهدت آدمي است. با اين وصف، بايد عوامل پيدايش، پايداري و تقويت عمل را مطالعه کنيم. راه‌هاي تقويت قدرت عمل چند چيز است: يکم. يادآوري و توجه که صورت‏هاي متفاوتي دارد (يادآوري شخصي، يادآوري توسط ديگران، يادآوري از راه مشاهدة عمل ديگران، يادآوري از راه تجربة عملي، و يادآوري از راه تداعي معاني)؛ دوم. مقابله با هوا و تضعيف اميال مزاحم؛ سوم. اراده ورزيدن و عمل؛ چهارم. جزئي‌سازي برنامة عمل. اين عوامل به‌صورت مطلق، براي تقويت اراده مفيد هستند و عنصر ايمان در آن لحاظ نشده است؛ يعني در يک فضاي غيرديني يا منکر دين نيز پاسخگو و مؤثرند. در کنار اين عوامل، مي‌توان از عواملي سراغ گرفت که ارادة معطوف به حق را تقويت مي‌کنند و تناسب بيشتري با فضاي ايماني دارند؛ يعني به‌صورت همزمان، هم ايمان و هم قدرت عمل را افزايش مي‌بخشند. به واسطة اين عوامل، به‌صورت تلفيقي قدرت عمل مؤمنانه (تقوا) يا ايمان جاري در عمل (عبوديت) تقويت مي‌شود. شيوه‌هاي تقويت همزمان ايمان و عمل عبارت است از: يکم پرهيز از گناه و هوس براي رضاي خدا؛ دوم. عمل خالصانه؛ سوم. توكل بر خدا؛ چهارم. شنيدن موعظه؛ پنجم. دعا، تضرع و استعانت از خدا؛ ششم. مشارطه، مراقبه و محاسبه؛ هفتم. مراوده با اهل ايمان.

«عزت نفس» احساس ارزشمندي و توانمندي است. تبيين جايگاه و مؤلفه‌هاي عزت نفس در قرآن و روايات، اهميت آن در اخلاق اسلامي را آشکار مي‌کند؛ زيرا قرآن و روايات مهم‌ترين منبع اخلاق اسلامي است. تبيين مؤلفه‌هاي عزت نفس در قرآن و روايات، زمينة مناسبي براي تدوين راه‌کارهاي تقويت آن با رويکرد اسلامي فراهم مي‌کند. تقويت عزت نفس با رويکرد اسلامي، بسياري از آفات تقويت عزت نفس با رويکرد روان‌شناختي سکولار را ندارد. اين مقاله با روش توصيفي ـ تحليلي مؤلفه‌هاي عزت نفس در قرآن و روايات را جمع‌آوري و دسته‌بندي کرده است. برخي از اين مؤلفه‌ها عبارتند از: احساس ارزشمندي ذاتي، احساس توانمندي به‌واسطة نصرت الهي، احساس ارزشمندي در دنيا، قيامت و آخرت به‌واسطة ايمان و عمل صالح، خودشناسي، ترک ابراز نياز به مردم و ارتباط کريمانه با مردم.