جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

البداء في ضوء الكتاب و السنة، تقرير استاد جعفر الهادى، اين تقرير از بداء با تقرير محمدحسین حاج عاملى در اصول مباحث و محتواى مطالب يكسان است؛ ولى در ترتيب و فصل‌بندى متفاوت است، آنچه روشن‌تر است، اينكه بحث نسخ در شريعت در اين كتاب بر خلاف تقرير حاج عاملى مفصل و مستقل بحث نشده است، بلكه در ما بين مباحث بداء به بعضى از مسائل نسخ اشاره شده، از جمله در صفحه 20 به امكان نسخ و ابطال ديدگاه يهود مبتنى بر امتناع نسخ در احكام، و در صفحه 72 به ارتباط بداء با نسخ اشاره شده است و به مباحث ديگر نسخ چون اقسام آن و مصاديق آن و غيره اشاره‌اى نشده است. تقرير بداء در اين كتاب قبل از تقرير حاج عاملى و حتى قبل از تأليف خود آیت‌الله سبحانى است، لذا از نظر ترتيب مباحث و چينش فصول و مطالب و بيان مطالب به آن دو اثر نمى‌رسد. بحث بداء در اين كتاب در دو مقام ثبوت و اثبات در دو فصل ارائه شده است: فصل اول: بداء در مقام ثبوت، به اين معنا كه بداء در نزد اماميه امرى ممكن است، البته نه به معناى ظهور بعد الخفاء، بلكه به اين معنا كه انسان مى‌تواند با اعمال صالحه و طالحه سرنوشت خود را در بعضى از موارد (تقدير مشروط) تغيير بدهد. سپس مقرر به نظريات علماى شيعه در بداء مى‌پردازد كه در نزد اماميه بداء از معارف عاليه بوده و در اين معنى، همه مسلمين اتفاق نظر دارند. در ادامه اشكالات و ايرادات مخالفين بداء را بيان نموده و جواب داده است، بعد از آن نصوص اماميه در مسئله بداء را مورد بررسى قرار مى‌دهد و مناقشات بعضى از اهل سنت را از جمله مناقشه شيخ ابوزهره مصرى ازهرى را بيان كرده و جواب مى‌دهد. فصل دوم: بداء در مقام اثبات، به اين معنا كه بداء واقع هم شده است؟ بحث مهم در اين مقام إخبار پيامبر(ص) و اوصياء ايشان از وقوع امورى در آينده است كه به وقوع نه پيوسته است. بداء در اين مقام در اين تقرير به تفصيل بيشترى بحث شده است، در ابتدا بيان مى‌دارد كه تعداد اين اخبار بسيار محدود است، و جواب گويى به آن تنها بر عهده اماميه نيست و اهل سنت نيز بايد جواب دهند، چرا كه به بعضى از اين اخبار در كتاب خدا اشاره شده است؛ مانند خبر دادن حضرت ابراهيم‌ عليه‌السلام به ذبح اسماعيل و حال آن كه واقع نشد و يا إخبار حضرت يونس‌عليه‌السلام به قوم خود از وقوع عذاب الهى كه واقع نشد. پاسخ اماميه آن است كه مقدرات دو گونه‌اند گاهى قطعى و حتمى‌اند كه تخلف در آنها راه ندارد، و گاهى مشروط و غير حتمى‌اند كه اگر شروط آن محقق نشود و با مانع برخورد كند، تحقق نمى‌يابد، و اين إخبار هم با علم به مقتضى است، كه اگر مانع نباشد، محقق مى‌شوند، و الا در واقع محقق نمى‌شوند. تحقق عذاب قوم يونس‌عليه‌السلام مشروط عدم توبه و استغفار بود.

بحث «بداء» یکی از مباحث کلامی و فلسفی است که خاستگاه آن قرآن و سنت است. علمای شیعه بیش از دیگر فرق اسلامی به آن پرداخته اند و با تعریفی روشن و روشی منطقی و با الهام از مستندات نقلی (قرآن و سنت) و ادله عقلی ابعاد گوناگون آن را تبیین نموده اند. به همین رو «بداء» را از مختصات شیعه امامیه بر شمرده اند. از دیرباز بحث «بداء» به دلیل تاثیر آن بر حوزه معارف دینی (علم الهی، تقدیرات، و اختیار انسان) و غامض بودن فهم آن محل چالش و ایجاد پرسش ها و شبهاتی از سوی مخالفین آن بوده است. در عصر حاضر، آقای ناصر قفاری در کتاب «اصول مذهب الشیعه عرض و نقد» شبهاتی را در مساله «بداء» ایجاد نموده است، و ما در این مقاله به روش گذشتگان نیک خود، و به دور از تعصبات غیر منطقی و در فضایی علمی و معقول به تییین «بداء» در مکتب تشیع پرداخته و پاسخی مناسب به شبهات و توهمات وی خواهیم داد و از اعتقادات حقه شیعه دفاع خواهیم کرد. در این تحقیق ما نیز، بر اساس ترتیب مطالب کتاب یاد شده، مهم ترین شبهات آن را در پنج محور برشمرده ایم: 1. عدم ذکر «بداء» در قرآن و سنت پیامبر (ص) 2. «بداء» مستلزم جهل در علم الهی 3. «بداء» تفکری اسلامی یا پدیده ای غیر اسلامی 4. ادعای علم غیب برای امامان (ع) 5. «بداء» در جانشینی امامان شیعه.