جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چنانکه می دانیم پیامبر اسلام(ص) پس از بعثت حدود سیزده سال به تبلیغ دین اسلام پرداختند و علیرغم اذیتها و آزار کفار توانستند اصول اعتقادی رسالت نوین خویش را ابلاغ و مردم را هدایت بنمایند. شدت آزار کفار مکه و استقبال مردم مدینه موجب شد که پیامبر همراه تازه مسلمانان به مدینه مهاجرت کنند و حدود یازده سال نیز در آنجا به ابلاغ و اجرای احکام اسلام پرداخته و جامعه و نظام جدیدی را براساس آیین اسلام استوار سازند.

موضوع عدالت اجتماعي، همواره به عنوان يكي از اهداف عالي نظام اقتصادي اسلام مطرح بوده است. دايره اين عدالت بسيار گسترده است و همه ابعاد جامعه را شامل مي‌شود كه از آن ميان، بُعد اقتصادي اين نوع عدالت است. عدالت اقتصادي در اين معنا، مشتمل بر عدالت در توزيع فرصت‌ها، توزيع امكانات و توزيع ثروت در جامعه است. اين کتاب، مبتني بر تبيين و تقرير روشمند انديشه شش متفكر ديني معاصر (حضرت امام خميني(ره)، مرحوم علامه طباطبايي، شهيد بهشتي، شهيد صدر، شهيد مطهري و آيت‌الله خامنه‌اي (دام ظله‌العالي)) پيرامون عدالت اجتماعي است كه بعد از بررسي آن‌ها توسط مؤلفان كتاب حاضر، به استخراج نظريه عدالت اجتماعي از خلال آن‌ها، پرداخته شده است.

عدالت اجتماعی در مکتب اسلام از جایگاه برجسته‌ای برخوردار است تاجایی‌که اقامه‌ی عدل، هدف بعثت پیامبران و غایت فرستادن کتاب‌های آسمانی قلمداد شده و خداوند برپاداشتن آن را تکلیف همه‌ی مسلمانان قرار داده است. عرصه‌های گوناگون عدالت اجتماعی در حوزه‌ی ادبیات نظری از خلأ بزرگی رنج می برند. یکی از این عرصه‌ها مبانی کلامی است. مبانی کلامی مباحثی پایه هستند که با توجه به آن شالوده‌ها، نظریه‌ی عدالت استوار می شود. این پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی و با مراجعه به آیات و احادیث و دیدگاه اندیشه‌وران اسلامی درصدد احصای زیر‌ساخت‌های نظری عدالت است و این پرسش اصلی را پی‌می‌گیرد که عدالت اجتماعی در اسلام بر چه مبانی کلامی استوار است؟ فرضیه‌ی تحقیق این است که عدالت اجتماعی دارای مبانی هستی‌شناختی و معرفت‌شناختی است. نوشتار پیش‌رو مبانی تأثیر‌گذاری را که موجب جهت‌گیری خاص در این حوزه می‌شود، به دست می‌دهد و برآیند و ثمره‌ی هرکدام از بنیادهای به‌دست‌آمده را در ساحت عدالت اجتماعی تحلیل می‌کند. دستاورد این پژوهش به شرح زیر است: مبانی تأثیرگذار عدالت اجتماعی در ساحت مبانی خدا‌شناختی حاکمیت عادلانه‌ی الهی و قانون عادلانه‌ی الهی است. مبانی انسان‌شناختی آن عبارت‌اند از اختیار و آزادی، آزادگی و عدالت اخلاقی، اندیشه‌ورزی و برنامه‌ریزی و برابری ذاتی. مبانی جهان‌شناختی عدالت اجتماعی استواری جهان بر عدل و نظم عادلانه را در برمی‌گیرد. مبانی جامعه‌شناختی آن آزادی ‌اجتماعی، تعامل و همراهی فرد و جامعه، مسوولیت‌پذیری اجتماعی، سنت‌های الهی- اجتماعی و ولایت پیامبران و امامان معصوم و عادل و آزادی اجتماعی است. مبانی ارزش‌شناختی عدالت اجتماعی عبارت‌اند از عدالت ارزشی ذاتی، ابزاری، مطلق و مهم‌ترین فضیلت اجتماعی. مبانی معرفت‌شناختی آن بنیادهای چون حجیت و اعتبار معرفتی وحی، عدالت امری عقلی - عقلایی، فطری، انتزاعی و دارای منشائی واقعی را شامل می‌شود.

اندیشمندان و علمای اسلام به پیوستگی دو حوزه دین و سیاست معتقدند؛ چرا که سیاست به عنوان وسیله ای برای تحقق بخشیدن به اهداف متعالی دین، ارتباط عمیق و خدشه ناپذیری با آن دارد. سخنان امام علی (ع) در سراسر نهج البلاغه نیز حاوی این مطلب است که ایشان، سیاست اصلی حکومت خویش را بر مبنای عدالت اجتماعی، اقتصادی و احیای ارزش های دینی و اخلاقی بنا نهاد و حاکمیت را نه سلطه گری که مسوولیت و امانت الهی می دید. وحدت و یکپارچگی امت اسلام نزد امیر مومنان (ع)، از جایگاه و اهمیت ویژه ای برخوردار است تا آنجا که پس از 25 سال، باز هم به سکوت خود ادامه می دهد و جهت جلوگیری از تفرقه، رنجش خاطر خویش را همچون استخوانی در گلو تحمل می نماید. در حکومت داری ایشان مباحثی چون اقامه مساوات و عدالت، صداقت و صراحت و عدم استبداد نسبت به مردم، بسیار مهم تلقی می شد. سایر جنبه های ارتباط دین و سیاست، در شخصیت ایشان به عنوان «حاکم جامعه اسلامی» نمایان می شود که در سه بخش سیره اخلاقی، اجتماعی و سیاسی به آن پرداخته شده است. نگرش دینی به کلیه مسائل از جمله سیاست، رنگ و بوی دینی می بخشد. نهج البلاغه -که بیانگر احوال و سخنان گرانمایه امام علی (ع) است- سرشار از مطالبی است که نشان دهنده آمیختگی دین و سیاست می باشد و نمود آشکار آن در شخصیت و سیره عملی مولای متقیان مبین آن است که ایشان در کوچک ترین مساله زمامداری، با مسامحه برخورد نکرد و از سیاست به عنوان ابزاری جهت نیل به اهداف دین مبین اسلام بهره گرفت.