جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

سید جمال الدین اسدآبادی و امام خمینی، دو نماینده بارز جریان بیداری اسلامی در دو دوره مختلفند که دایره شمول اندیشه و آراء این دو در زمینه بیداری اسلامی گسترده است. در این گستردگی وجوه تشابه و تفارق در کلیات و جزئیات آراء وجود دارد. مسأله وحدت (وحدت اسلامی، وحدت ملل مسلمان و غیره) از کلیات مشابه با جزئیات متفاوت است که جایگاه مشخصی در مجموعه اندیشه های دو متفکر دارد. در مورد سید می توان گفت که وحدت، بن مایه و اساس مبارزه سیاسی وی بوده و در آراء امام خمینی این مسأله جزئی مهم از مجموعه فکری ایشان را تشکیل می دهد. بنابراین هدف این مقاله بررسی اندیشه وحدت نزد سید جمال الدین و امام خمینی است. به نظر می رسد نظریه پردازی دو متفکر در باب وحدت، تحت تأثیر شرایط مختلف به ویژه شرایط سیاسی زمان و کیفیت مبارزه سیاسی آن ها بوده است.

بحث وحدت اسلامی از مهمترین مباحث روز است که مورد توجه بسیاری از محققان امروزی می باشد. در این میان برخی از رویکردهای شیعه و سنی که به تقریب میان گروههای مختلف اسلامی اعتقاد دارند بر ضرورت اتحاد میان مسلمانان تاکید می کنند. مخالفان این دیدگاه از جمله گروههای انجمن حجتیه، ولایتی ها، شیرازی ها، اخباری ها و وهابیت با تاکید بر حقانیت ادعاهای خود مرزبندی هایی را میان امت اسلامی انجام می دهند. این مرزبندی ها گاهی منجر به اقدامات خشونت آمیز نیز می شود. این جریان باطل در تفکر شیعه اگرچه در درون خود به گروههای مختلفی تقسیم می شود اما در برخی ادله با یکدیگر اشتراک دارند. مهم ترین این ادله عبارتند از رویکرد انحصارگرایانه در حقانیت و نجات، مقدم دانستن برائت بر ولایت و اعتقاد به محوریت ولایت در دین. رویکردهای تقریبی نیز با استناد به ادله نقلی از قرآن و سنت و نیز قواعد فقهی از جمله احترام به مسلم، تجنب از فساد و نیز قاعده وحدت از مساله وحدت دفاع می کنند. علاوه بر ادله مذکور، استفاده از قواعد عقلی از جمله دفع ضرر محتمل و مطابقت اصل وحدت با عقل به قوت ادله می افزاید. همچنین تاکید بر اشتراکات میان فرق اسلامی زمینه مساعدی برای تاکید بر تقریب و یکپارچگی امت اسلامی خواهد بود. رویکرد مختار در این نوشتار تایید رویکرد تقریبی است که با ذکر مبانی کلام اسلامی و ارائه ادله متعدد و بیان راهکارها تبیین شده است. این مبانی عبارتند از رویکرد اعتدالی در حقانیت و نجات بخشی ادیان، تقابل میان حق و باطل به جای تقابل فرق اسلامی، هویت تمدنی اسلام، استکبار ستیزی، رابطه دین و سیاست و انسان شناسی اسلامی. راهکارهای پیشنهادی در این نوشتار به مسائلی از جمله تدوین منشور وحدت، رفع زمینه های اختلاف از طریق روشنگری اذهان عمومی و پاسخ به اتهامات، تمرکز بر مشترکات و نیز لزوم جرم انگاری و حرمت توهین به مذاهب اسلامی پرداخته است. این پژوهش با روش توصیفی_تحلیلی به موضوع پرداخته است.

«الردّ على شبهات الوهابيّة» نوشته غلامرضا كاردان، آن را به زبان عربى، در پاسخ به شبهات مطرح شده در يك كتاب، نگاشته است كه به گفتۀ وى اطلاعى از نويسنده و ناشر آن ندارد. همان گونه كه در مقدمۀ كتاب آمده است، ممانعت از انحراف و گمراهى عامۀ مردم و همچنين تقويت وحدت اسلامى و ازالۀ اختلافات از انگيزه‌ هاى او جهت تأليف كتاب بوده است. به عقيدۀ او بحث هاى علمى و ذكر ادله و براهين بر اساس تفاهم و برادرى در جهت وحدت اسلامى است. عنوان‌ بندى اين كتاب بر اساس موضوعات و شبهات مطرح شده از سوى اهل سنت مى‌ باشد و در 11 عنوان، عقائد شيعه را به اختصار بيان كرده است. با نگاهى به فهرست كتاب مشاهده مى‌ شود كه بر اساس ساختار سنتى مطالب تنظيم شده است و مباحث با ذكر يك عنوان از يكديگر تفكيك شده‌ اند. برخى از عناوين را نيز مى‌ توان در هم ادغام نمود.

كتاب «السلفية مرحلة زمنية مباركة لا مذهب إسلامي»، كتابى است در طريق وحدت اسلامى كه نقاب نفاق از چهره اين گروه خود خوانده بر مى‌ دارد. همان‌ گونه‌ كه از عنوان كتاب پيداست، اين كتاب نقدى است از سوى يكى از عالمان اهل سنت بر افكار و انديشه‌ هاى سلفيه و از جمله آراء و عقايد ابن تيميه و مبانى وهابيت؛ از اين‌ روى، ممكن است نويسنده نكاتى را آورده باشد كه با عقيده شيعه سازگارى ندارد. او در اين كتاب مى‌ كوشد تا روشن سازد چگونه بر ساختن مذهبى به نام سلفيه و تكفير همه ديگر مذاهب، بدعتى است كه با ادعاى پيروى از سلف سازگارى ندارد. اين سخن نخست و بنيادين كتاب است، گرچه در كنار آن به پاره‌ اى از نمونه‌ هايى كه سلفيه آنها را بدعت مى‌ شمرند، مى‌ پردازد و اثبات مى‌ كند كه اين نمونه‌ ها نه فقط بدعت نيست، بلكه كارى است كه «سلف» انجام مى‌ داده‌ اند. اين كتاب، نه آراى سلفيه را مناقشه و نه آنها را تخطئه يا تصويب مى‌ كند، بلكه مطلبى مهم‌ تر از اين را دنبال مى‌ نمايد و آن اينكه آيا درست است كه از قلب جماعت اسلامى و از ميان اهل سنت و جماعت، بدعت جديدى به نام «سلفيه» و به‌ عنوان يك مذهب نو سر درآورد و با صراحت و بى‌ جهت همه سلف صالح و پيروان مذاهب سنت را رد كند و تنها خود را حق و باقى را باطل بداند؟ آيا اين خود يك بدعت جديد نيست؟