جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب حاضر شرح و ترجمه‌ای است از "نمط چهارم از کتاب "الاشارات و التنبیهات" نوشته ابن سینا". مباحث کتاب عبارت‌اند از: گزارشی در پاره‌ی تقسیمات علوم و عنوان نمط"، "اعم از بودن موجود از محسوس"، "اقسام علل و احکام آن‌ها"، "اثبات توحید"، "خواص واجب الوجود"، "نفی ضد و مثل و حد از واجب الوجود"، "اثبات علم واجب" و "برهان صدیقین و اوثقیت آن".

ترجمه ماشینی: ابن سینا، تأثیرگذارترین فیلسوف اسلامی، شفا را به عنوان اثر بزرگ خود در فلسفه دینی و سیاسی خود تولید کرد. متافیزیک که اکنون توسط مایکل مارمورا ترجمه شده است، نتیجه نهایی این اثر عظیم است. از طریق مهارت مارمورا به عنوان مترجم و حاشیه نویسی های گسترده او، سنگ محک فلسفه اسلامی ابن سینا بیش از هر زمان دیگری قابل دسترس است. ابن سینا در متافیزیک ایده هستی را بررسی می کند و تحقیق او در مورد علت همه چیز او را به تعمق در ماهیت خدا می کشاند. از این بحث، ابن سینا نظریه ای درباره علیت الهی ارائه می دهد که ایده های نوافلاطونی، ارسطویی و اسلامی را ترکیب می کند. ابن سینا در این طرح نشأت‌آمیز، برخی از ایده‌های اساسی فلسفه دینی و سیاسی خود را مطرح می‌کند، زیرا او صفات الهی، مشیت الهی، آخرت و شهر ایده‌آل «فضیلت» را با فیلسوف ـ پیامبرش به‌عنوان رابط انسانی بین قلمروهای زمینی و آسمانی با این نسخه، اکنون می توان متافیزیک را به عنوان یکی از استادانه ترین آثار فلسفه کلاسیک اسلامی بهتر دید.

از مسائل کلیدی اعتقادی بعد از اثبات خداوند بحث صفات الاهی است. ابومنصور ماتریدی بنیان-گذار مکتب ماتریدیه و پیروان وی شناخت صفات الاهی را بهترین راه برای شناخت و معرفت خداوند دانسته‌اند. مسأله این پژوهش تبیین و تحلیل ابعاد گوناگون معرفت‌شناسی، هستی‌شناسی و معنا‌شناسی اسماء و صفات الاهی در اندیشه و نگرش ابومنصور ماتریدی است تا مشخص گردد که بنیان‌گذار مکتب ماتریدی با استفاده از چه مبانی و اصولی موفق به نظام‌مند ساختن آموزه‌های کلامی مکتب خویش در بحث صفات الاهی شده است. ماتریدی با تکیه بر دو رکن عقل و نقل و حفظ استقلال عقل در مباحث معرفت‌شناختی صفات الاهی، با استفاده از ادله نقلی در شناخت صفات ذاتی، عقلی و نیز صفات خبری در این مسیر گام نهاده است. در هستی‌شناسی صفات، اصل وجود صفات به مثابه اموری واقعی را می‌پذیرد و در مورد کیفیت شناخت و نیز اثبات صفات، ارزش والایی برای عقل قائل شده و از سه طریق حدوث عالَم، نفی نقص و عیب از ذات باری و ثبوت اوصاف کمالی، و تفکر در ویژگی‌های جهان آفرینش در جهت شناخت و اثبات صفات الاهی می‌کوشد. علاوه بر ادله کلی اثبات صفات، ادله عقلی و نقلی برای اثبات هر یک از صفات در جای خود محفوظ بوده و مورد استفاده وی قرار می‌گیرد. به باور ماتریدی و سایر کلام‌پژوهان پیرو وی، هرچند صفات الاهی امور واقعی و موجودند، ارتباط میان ذات با صفات بر اساس نظریه «لا هو و لا غیره» قابل تفسیر است؛ یعنی صفات نه عین ذات الاهی‌اند و نه غیر از آن. بی‌تردید ماتریدی در تبیین این نظریه، با ابهام‌ها و چالش‌های بسیار مواجه است. وی در حوزه معناشناسی صفات نیز با استفاده از نقل و عقل با تأکید بر استدلال‌های عقلانی به خصوص در حوزه صفات خبری ذاتی و فعلی می‌کوشد تا معناهایی عقل‌پذیر برای صفات الاهی ارائه دهد و در مواردی که دربردارنده متشابهات و دارای کاربردی مجازی بوده، ماتریدی ضمن دست کشیدن از ظواهر الفاظ، به تنزیه خداوند از جمیع جهات نقص، و تأویل صفات خبری بر اساس داده‌های عقلی، آیات محکم قرآنی و نظریات اهل لغت رأی می‌دهد و در مواردی تفویض و واگذاری فهم معنای صفات خبری به خدا، مختار ماتریدی و پیروان وی بوده است. نوشتار حاضر با بررسی منابع کتابخانه‌‌ای و جستجو و تتبع در آثار و منابع بنیان‌گذار مکتب ماتریدی و سایر متکلمان پیرو وی و نیز پژوهش‌های صورت گرفته در این زمینه، و گردآوری داده‌‌ها و تحلیل آن‌ها به روش توصیفی‌تحلیلی، به نگارش در آمده است.

دیدگاههای مختلفی پیرامون رابطة منطق و فلسفه به عنوان علمی که به شناخت هستی می پردازد، شکل گرفته است که از نفی هرگونه رابطه تا اثبات وجوه هستی شناسانة منطق را شامل میشود. پرداختن به مبادی هستی شناسانة منطقِ موجهات فرع بر پذیرش رابطة اثباتی میان آندوست. پژوهش حاضر قصد دارد چنین ارتباطی را از دیدگاه ابن سینا بررسی کند و در پی آن است که بیابد ابن سینا چگونه جهات منطقی را در متافیزیک خود بنیان مینهد. ابن سینا در علم شناسی بر این باور است که همة علوم، در اصول و مبادی خود وامدار فلسفه اند. علم منطق نیز چنین است و مبادی آن در فلسفة اولی اثبات می شوند. بنابراین نمی توان هستی شناسی و متافیزیک ابن سینا را رد کرد و از منطق او سخن گفت. به همین ترتیب مبادی منطق موجهات نیز در متافیزیک او پی ریزی می شوند. ضرورت و امکان در فلسفة ابن سینا نحوه های مختلف بروز هستی را توصیف می کنند و از این رو کامالً در هستی شناسی او ریشه دارند. بنابراین هر جهتی که او در منطق مطرح می کند پشتوانة متافیزیکی دارد و به معنای هستی شناسانة ضرورت یا امکان ارجاع میدهد. حتی جهات زمانی نیز با توصیفات او از موجودات امکانی و زمان مند در ارتباط هستند. ابن سینا برای نشان دادن بُعد متافیزیکی جهات، تفکیک ماده از جهت را مطرح میکند و به جهت حمل و جهت شئ می پردازد.

فلسفه‌ی ملاصدرا تنها فلسفه‌ی پویشی در فلسفه‌ی اسلامی است و به همین دلیل می‌توان او را فیلسوف دگرگونی‌ها و حرکت‌های جوهری نامید. مبانی فلسفه‌ی پویشی ملاصدرا را می‌توان به اجمال چنین گفت: اصالت وجود (عینی و واقعی)؛ وحدت وجود (سنخی و شخصی)؛ تشکیک در مراتب وجود؛ قاعده‌ی بسیط الحقیقه کل الاشیاء؛ حرکت اشتدادی و حرکت جوهری؛ و نظریه‌ی زمان ـ مکان. "وایتهد"، فیلسوف و ریاضی‌دان و منطق‌دان بریتانیایی است که تلاش‌های برجسته‌ای برای فراهم ساختن نظام فیزیکی مبتنی بر جهان‌شناسی علمی به انجام رسانده است. چهار موضوع فلسفی وایتهد عبارت‌اند از: نظریه‌ی پویش خلاق؛ تئوری موجودات واقعی، تئوری دریافت‌ها؛ و تلفیق دوگانگی سوژه و ابژه. در بررسی کلی وجوه مشترک نظریه‌های شناخت وایتهد و ملاصدرا به نتایجی از این دست می‌توان دست یافت: از نظر ملاصدرا ادراک و علم به معنای واحدند و ادراکات به ادراکات ـــ تخیلی و احساسی اطلاق می‌گردد. وایتهد نیز علم و ادراک را یکی دانسته؛ بنابر پویشی بودن و سیلانی بودن پدیده‌های مادی، معلوم واقعی نمی‌تواند عین پدیده‌های مادی باشد. بنابراین هر دو فیلسوف در مساله شناخت، وحدت را شرط هر نوع ادراک می‌دانند و بر اساس ساختارهای فلسفی خویش به شیوه‌های مختلف به خلاقیت ذهن در تولید کثرات و تکثیر وحدات تاکید دارند؛ هیچ پدیده‌ی واقعی در مقایسه با پدیده‌های دیگر از تجربیات یکسان و همانند برخوردار نیست (وایتهد) و افاضه‌ی فیض از جانب حق نیز تکراری نیست و در هر لحظه شانی و فیضی خاص در جهان متجلی می‌گردد (ملاصدرا) و... نویسنده در این کتاب کوشیده تا فلسفه‌ی پویشی ملاصدرا و وایتهد را تنها در دو مقوله‌ی هستی‌شناسی و شناخت‌شناسی بررسی کند، تشابهات و تفاوت‌های آن‌‌ها را نشان دهد و به گونه‌ای تطبیقی موضوعات فلسفه‌ی آن دو را تحلیل نماید.

کتاب «جامعُ الحِکمَتَین» کتابی است در حکمت اسماعیلی به فارسی تألیف ناصر خسرو قبادیانی، در پاسخ به پرسش‌ های ابوالهیثم جرجانی که آن ها را در قالب قصیده ای مطرح کرده، نگاشته شده است. نویسنده هر پرسش را به دو شیوه برهان فلسفی و استدلال دینی بر پایه تعالیم فاطمیان پاسخ داده است. این مقاله مشتمل است بر دو بخش است: بخش اول، قصیده جرجانی: در این بخش، قصیده‌ ای ۸۹ بیتی از ابوالهیثم جرجانی آمده است. بخش دوم، شرح ناصر خسرو بر قصیده جرجانی: بر اساس قرائن، ناصر خسرو هنگام اقامتش در یمکان نزد دوست و حامی‌ اش، علی بن اسد، به درخواست وی این کتاب را در پاسخ به پرسش‌ های مطرح شده در قصیده ابوالهیثم جرجانی، در سال ۴۶۲، نوشته و آن را جامع الحکمتین نامیده است. جامع الحکمتین مشتمل است بر یک دیباچه و ۳۴ فصل. فصل اول: بیان علت تصنیف کتاب؛ فصل دوم: قصیده ابوالهیثم جرجانی؛ فصل سوم: اثبات خداوند و توحید او بر اساس اقوال فلسفی، کلامی و دینی؛ در مابقی فصول، غیر از فصل آخر: در پاسخ به پرسش‌ های ابوالهیثم است.

در تفسیر المیزان بیست و پنج بحث فلسفی وجوددارد. در این پایان نامه این مباحث جمع آوری و در سه بخش تحت عناوین شناخت شناسی، هستی شناسی واخلاق تنظیم و تدوین شده اند.