جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

الإمام علي بن أبي‎طالب من حبه عنوان الصحيفة، اثر احمد رحمانی همدانی، از نویسندگان معاصر است که آن را به زبان عربی در مناقب امیرالمؤمنین و برتری ایشان بر سائر مردم و زندگانی وی نوشته است. کتاب، متشکل است از مقدمه ناشر، مطالبی تحت عنوان «درر منثورة و ثمر مقتطفة»، مقدمه مؤلف و 5 باب به شرح زیر: باب اول (مناقب امام علی(ع)): دارای 24 فصل؛ باب دوم (ادله برتری ائمه(ع) بر سائر مردم): دارای 8 فصل؛ باب سوم (امام علی(ع) و چهار منزل و موقف از منازل و مواقف آخرت): دارای 4 فصل؛ باب چهارم (تاریخ زندگی آن حضرت): دارای 30 فصل؛ باب پنجم (تبری از دشمنان آن حضرت). در مقدمه ناشر نخست مناقب حضرت امیر(ع)، در قالب سه قسم تقسیم‌بندی شده، سپس مطالب کتاب بر اساس دو قسم اخیر این تقسیم‌بندی تحلیل گردیده و آنگاه از چاپ‎های کتاب سخن رفته است. در ذیل عنوان «درر منثورة و ثمر مقتطفة»، روایات، اشعار و سخنانی از افراد سرشناس، پیرامون شخصیت حضرت امیر(ع) ذکر شده است. در مقدمه مؤلف، مطالبی پیرامون فلسفه و حکمت وجوب نماز، روزه، زکات، حج، جهاد، اهمیت ولایت و آیه تبلیغ ذکر شده است. مطالب کتاب، شامل مباحثی در فضائل نفسانی و کمالات روحی هبه‌شده و اکتسابی حضرت امیر(ع) می‌باشد؛ مانند حدیث نورانیت، کیفیت خلق نور ایشان، اتحاد نور ایشان با نور پیامبر(ص)، بحث از عصمت و طهارت آن حضرت و سبقت در اسلام آوردن، فخر کردن ملائکه به خدمت نمودن به ایشان، واجب بودن حب ایشان و حرمت بغض نسبت به وی، یقین حضرت، عبادت و خوف و سخاوت، ایثار، حسن خلق، حلم، عفو، تواضع، هیبت، شجاعت، جهاد، نصیحت وی برای خدا و رسولش، ولایت تکوینی ایشان،علم ایشان به امور غیبی، جامع اضداد بودن وی و... بخشی دیگر از مباحث، مربوط به سیره آن حضرت در امور شخصی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، تربیتی و غیره است. در فصل اول از باب اول، بخشی از احادیثی که از طریق عامه پیرامون شأن و مقام امیرالمؤمنین وارد شده، نقل شده است؛ از جمله حدیثی از زید بن علی بن حسین بن علی بن ابی‎طالب است که از پدرش، او هم از جدش، از حضرت علی(ع) نقل کرده که رسول خدا(ص) فرمودند: یا علی اگر بنده‌ای خدا را عبادت کند، مثل عبادتی که نوح در قومش کرد و برای او مانند کوه احد طلا باشد و در راه خدا انفاق نماید و عمرش چنان طولانی شود که هزار حج را پیاده انجام دهد، سپس بین صفا و مروه مظلوم کشته شود، ولی تو را دوست نداشته باشد، بویی از بهشت به مشامش نمی‌رسد و داخل بهشت نخواهد شد. در فصل سوم به حقیقت محمدیه و اقوال علما در این زمینه پرداخته شده و از علامه سلیمان حنفی شافعی در خطبه کتابش در «ينابيع المودة» نقل شده که: خدا کسی است که اول مرتبه از نور ذات خویش، حقیقت محمدیه را خلق کرد؛ حقیقتی که جامع عوالم غیبی و شهودی است و دارای مقامات ملکوتی و جبروتی می‌باشد و محمد(ص) را بهترین خلق قرار داده و مبدأ عوالم در ایجاد نهاده است و او را برزخی بین وجوب و امکان قرار داده است. همچنین از علامه قسطانی نقل شده که: پیامبر(ص) جنس عالی بر جمیع اجناس و پدر اکبر برای جمیع موجودات است. در فصل پنجم بیان شده که: نور رسالت و نور صاحب ولایت که خدا آن دو را قبل از هر چیز خلق کرده، متحد در جمیع خصال می‌باشند. در فصل ششم، بخشی از اخباری که اتحاد ولایت و رسالت را ذکر نموده‌اند، آورده شده؛ مانند این فرمایش پیامبر(ص): من و علی از نور واحد خلق شدیم، قبل از اینکه خدا حضرت آدم را خلق کند به مدت چهار هزار سال. زمانی که خدا حضرت آدم را خلق کرد، این نور را در صلبش قرار داد. پس پیوسته، این نور، واحد بود؛ تااینکه در صلب عبدالمطلب از هم جدا شدیم، در‎حالی‌که نبوت در من و وصایت در علی بود. در باب دوم که درباره برتری ائمه بر سائر مردم است، روایاتی در این‌باره، در ذیل آیه تطهیر، از طریق عامه و از طریق خاصه نقل شده است. در فصل دوم این باب، به مقایسه بین علی(ع) و سائر انبیا پرداخته شده است. در فصول بعدی به آیاتی، همچون: شهادت، مباهله، آیه شاهد، آیه خیر البریه، بر افضلیت حضرت علی(ع) استدلال شده است. در فصول پس از آن، روایاتی درباره افضلیت ایشان و اهل بیشتان بر جمیع خلائق نقل شده است؛ از جمله در حدیثی از رسول خدا(ص) وارد شده است که: نبوت هیچ نبی‌ای در عالم اشباح تکمیل نگردید، تااینکه ولایت علی و ولایت اهل بیت او بر آنها عرضه گشت و از آنها سؤال شد و آنها به اطاعت و ولایت آنها اقرار نمودند. یا از امام باقر(ع) منقول است که فرمودند: ولایت ما اهل‎‌بیت، همان ولایت خداست و هیچ پیامبری مبعوث نشد، مگر به ولایت ما اهل‎‌بیت. در فصل هشتم، سخنانی از علما و مورخین در افضلیت علی(ع) بر جمیع بشر نقل شده است؛ مثلاًشیخ صدوق می‌فرماید: واجب است اعتقاد به اینکه خدا مخلوقی را برتر از محمد(ص) و ائمه(ع) نیافریده و ایشان محبوب‎ترین خلائق نزد خدا هستند... همچنین واجب است اعتقاد به اینکه خدا همه خلق را به‌خاطر پیامبر و اهل بیتش آفریده است و اگر آنها نبودند، خدا آسمان و زمین و بهشت و دوزخ و آدم و حوا و ملائکه و هیچ چیز دیگر را خلق نمی‌کرد. در باب سوم، به چهار منزل از منازل آخرت و مواقف آن که حضرت علی(ع) در آنجا حضور می‌یابد اشاره شده است؛ از جمله احتضار، صراط، حوض کوثر. در باب چهارم، به تاریخ زندگانی آن حضرت (از زمان تولد در کعبه تا شهادت در مسجد کوفه) و جمال و شمائل ایشان پرداخته شده است. از پیامبر نقل شده است که: هرکس می‌خواهد به اسرافیل در هیبتش، به میکائیل در مقامش، به جبرائیل در جلالتش به آدم در تسلیم بودنش، به نوح در خشیتش، به ابراهیم در خلّتش، به یعقوب در حزنش، به یوسف در جمالش، به موسی در مناجاتش، به ایوب در صبرش، به یحیی در زهدش، به یونس در سنتش، به عیسی در ورعش و به محمد(ص) در حسب و خلقش نگاه کند، به علی بن ابی‎طالب(ع) بنگرد؛ همانا در او 90 خصلت از خصال انبیا است که خدا در او جمع نموده و در احدی قبل از او قرار نداده است. باب پنجم، در تبری از دشمنان آن حضرت است. در این راستا احادیث متعددی نقل شده است؛ از جمله ابن عاصم کوفی می‌گوید: به امام حسن عسکری(ع) عرض کردم: من از یاری شما با دستم عاجزم و جز موالات شما و برائت از دشمنانتان و لعن کردن آنها در خلوت، چیزی ندارم؛ بفرمایید حال من چگونه است؟ حضرت فرمودند: پدرم به من حدیث کرد که جدم رسول خدا(ص) فرمودند: کسی که نتواند ما اهل‎‌بیت را یاری کند، ولی دشمنان ما را در خلوت لعن نماید، خدا صدایش را به جمیع ملائکه می‌رساند و هنگامی که صدای او به ملائکه برسد، آنها برای او استغفار می‌کنند و می‌گویند: «اللهم صل علی روح عبدك، هو الذي بذل في نصرة أولیائه جهده». خدایا اگر این بنده بیشتر از این توانایی داشت، انجام می‌داد. از جانب خدا ندایی می‌رسد که: ای ملائکه من، دعای شما را در حق بنده‌ام اجابت کردم و...

مشروعیت خلافت امام علی (ع) و جایگاه ایشان در میان خلفای راشدین از حیث افضلیّت به موضوعی کاملا مسئله برانگیز در قرن سوم میان علمای سنی تبدیل شده بود و دیدگاه‌های متعارضی نسبت به آن ابراز می‌شد. یکی از کسانی که موضعی کاملا مثبت و موافق عقیده شیعه اتخاذ کرد، ابوجعفر اسکافی (د 240ق)، عالم معتزلی بغدادی، بود. وی به مانند اکثر معتزله بغداد امام علی (ع) را در جایگاهی برتر از سه خلیفه پیشین نشاند و جنگ‌های داخلی امام را ناقض مشروعیت خلافت ایشان ندانست. در کنار آن در مقابل ناصبیان اعم از مرجئه، عثمانیه، محدّثان بغدادی و حتی شماری از معتزله استوارترین دفاع‌ها را از ساحت امیرالمومنین علی (ع) نمود. در این پژوهش دیدگاه‌های اسکافی بر اساس دو کتاب باقیمانده وی، المعیار و الموازنه و نقض العثمانیه جاحظ مورد بررسی قرار گرفت. یافته‌های این پژوهش بیانگر آنست که آثار اسکافی نقش موثری در زدودن تبلیغات منفی علیه امام داشت و به معیار و راهنمایی برای اهل سنت جهت شناخت درست امیرالمومنین علی (ع) تبدیل شد.

افضلیت، به معنای فزون‌تر بودن کرامت و ثواب در نزد خداوند و برجستگی در صفاتی که شرط امامت ظاهری می‌باشد، تعریف شده است. افضلیت یک فرد در حوزه‌ی امامت و رهبری مسلمانان، در صفات منحصر به فرد شخصی، خانوادگی، اعتقادی، معرفتی، اجتماعی و سیاسی رهبر جامعه‌ی دینی نمود پیدا می‌کند. حال پرسش اساسی این است که از دیدگاه مذاهب اسلامی، بعد از پیامبر اکرم (ص)، در حوزه‌‌ی صفات و برجستگی‌های شخصی، خانوادگی، اعتقادی، معرفتی، اجتماعی و سیاسی چه کسی بر دیگران افضلیت داشته است تا منصب رهبری مسلمین در وجود ایشان متعین گردد؟ تحقیق حاضر، تلاش کرده است تا با روش توصیفی ـ تحلیلی، پاسخ سئوال فوق را پیدا نماید. متکلمان شیعه بالجمله و متکلمان سنی فی‌الجمله بر این باورند که امام علی (ع)، در تمام حوزه‌های فوق‌الذکر، افضل صحابه‌ی پیامبر خدا (ص) به شمار می‌آمده است. با این تفاوت که متکلمان شیعه، افضلیت در حوزه‌های مذکور را دلیل بر امامت بلافصل امیرالمؤمنین دانسته و سنیان، منکر دلالت فضائل بی‌شمار علی (ع)، در حوزه‌های مذکور، بر امامت بلافصل ایشان می‌باشند. به باور متکلمان شیعی، پس از رسول خدا کسی لیاقت امامت مسلمین را دارد که در تمام حوزه‌های یاد شده، افضلیت علی‌الاطلاق نسبت به سایرین را داشته و در دو حوزه‌ی صفات کمالی و ریاست ظاهری از همه افضل باشد. به عبارت دیگر، از نظر آنان، امام، باید در آنچه بر آن ولایت می‌یابد، از تمام افراد امت، افضل باشد؛ زیرا ترجیح مفضول بر فاضل قبح عقلی داشته و در هیچ حال تقدم مفضول بر فاضل روا نمی‌باشد. اما متکلمان سنی، در این مسأله، دیدگاه واحد و ثابتی ندارند؛ گروهی در مقام نظر، از وجوب امامت افضل جانبداری کرده و در واقعیت تاریخی و اجتماعی صدر اسلام، نظریه‌ی افضلیت ترتیبی خلفا را مطرح نموده‌اند. در مقابل، اکثر معتزله، قاطبه‌ی اهل حدیث، برخی از اشاعره و اباضیه، امامت افضل را ضرورتاً به مصلحت ندانسته و به عذر حفظ مصالح امت، به جواز امامت مفضول با وجود افضل، رأی داده‌اند؛ هرگروه برای اثبات مدعای خود به دلایلی از کتاب، سنت، اجماع و عقل تمسک کرده‌اند. با عنایت به اینکه تعیین فرد افضل در حوزه‌های یاد شده، پس از رحلت رسول گرامی اسلام، تأثیر عمیقی در باورها و حوزه‌ی احکام عملی مسلمانان دارد، افضلیت حضرت علی (ع)، در حوزه‌های فوق‌الذکر را از منظر مذاهب کلامی شیعی و نحله‌های فکری اهل سنت مورد بررسی قرار دادیم و به نتایج مهمی نیز در این زمینه، دست یازیدیم؛ نیز در این تحقیق ثابت شد که از نظر ثبوتی، مذاهب کلامی، شیعی بالاتفاق و نحله‌های اهل سنت اکثرا، بر افضلیت امام علی (ع)، در حوزه‌های یادشده باورمنداند و در مقام اثبات اختلاف نظرهای وجود دارد.

کتابی ارزشمند از آیت الله جوادی آملی درباره عرفان امام علی علیه السلام.

کتاب " معرفة الإمام" تعریب کتاب امام‌شناسى از مهمترين آثار علاّمۀ طهرانى بشمار مى‌رود كه در 18 جلد تدوين شده است اين كتاب مجموعه‌اى است از بحثهاى تفسيرى، فلسفى، روائى، تاريخى، اجتماعى دربارۀ امامت و ولايت به طور كلّى و دربارۀ امامت و ولايت اميرالمؤمنين (علیه السلام) ائمّۀ معصومين عليهم‌السلام بالخصوص كه به صورت درسهاى استدلالى علمى متّخذ از قرآن كريم و روايات وارده از خاصّه و عامّه و ابحاث حلّى و نقدى پيرامون ولايت مى‌باشد اين مجموعه كه شامل 270 درس است در سال 1391 هجرى قمرى در ماه مبارك رمضان براى برخى از دوستان ايمانى تدريس شده است. مهم‌ترين مطالب "جلد دوّم" عبارتند از: تفسير آيۀ اولى الامر و نقد نظريّۀ عصمت اجتماع اهل حلّ و عقد، اكمليّت اميرالمؤمنين (علیه السلام) در جميع فضائل، منصب امامت ويژه عباد اللّه المخلصين است، آراء اكثريت نمى‌تواند معيار انتخاب امام معصوم باشد، امام بايد افضل و در رأس امور است و منصوب از جانب خدا باشد، مراد از اولى الامر ائمّه معصومين (علیهم السلام) هستند، وصايت اميرالمؤمنين و ائمّۀ معصومين (علیهم السلام) از جانب رسول خدا صلی الله علیه واله و سلم

کتاب «موسوعة أهل البیت علیهم السلام» نوشته علی آشور، که به بررسی زندگی چهارده معصوم در بیست جلد می پردازد. جلد چهارم این کتاب به موضوع علي بن ابي طالب علیه السلام می پردازد. برخی از عناوین مرتبط با جلد چهارم شامل: النص علی امیر المومنین علی بن ابی طالب (ع)،لعبة السقیفه، تصریح فاطمه بنت محمد (ص)، تصریح ابوبکر و عمر، تصریح العباس (ع)، النصوص علی اهل البیت و غیره می باشد.

کتاب «فضائل أمیر المؤمنین علی بن أبي طالب (ع) فی القرآن الکریم » نوشته سعيد أبو معاش، به شرح و بررسی آیاتی از قرآن کریم در شان و «منزلت امام علی(ع)» می پردازد. در این نوشتار که ششمین جلد از یک مجموعه ده جلدی است، آیاتی از قرآن کریم به همراه روایاتی تفسیری در زمینه جهاد امام علی (ع)، عبادت آن امام، افضل بودن اعمال ایشان نسبت به سایر مردم، ایمان ایشان، اهمیت بیعت با آن امام و برخی دیگر از صفات امیرالمومنین علی (ع) و دلاوری‌ های ایشان در جنگ‌ های صدر اسلام و نقش آن امام در فتح خیبر و سایر غزوات پیامبر اسلام (ص)، دلایل امامت امام علی (ع) از طریق جنگ‌ های ایشان نقل و مورد تفسیر اجمالی قرار گرفته است.