جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مشروعیت خلافت امام علی (ع) و جایگاه ایشان در میان خلفای راشدین از حیث افضلیّت به موضوعی کاملا مسئله برانگیز در قرن سوم میان علمای سنی تبدیل شده بود و دیدگاه‌های متعارضی نسبت به آن ابراز می‌شد. یکی از کسانی که موضعی کاملا مثبت و موافق عقیده شیعه اتخاذ کرد، ابوجعفر اسکافی (د 240ق)، عالم معتزلی بغدادی، بود. وی به مانند اکثر معتزله بغداد امام علی (ع) را در جایگاهی برتر از سه خلیفه پیشین نشاند و جنگ‌های داخلی امام را ناقض مشروعیت خلافت ایشان ندانست. در کنار آن در مقابل ناصبیان اعم از مرجئه، عثمانیه، محدّثان بغدادی و حتی شماری از معتزله استوارترین دفاع‌ها را از ساحت امیرالمومنین علی (ع) نمود. در این پژوهش دیدگاه‌های اسکافی بر اساس دو کتاب باقیمانده وی، المعیار و الموازنه و نقض العثمانیه جاحظ مورد بررسی قرار گرفت. یافته‌های این پژوهش بیانگر آنست که آثار اسکافی نقش موثری در زدودن تبلیغات منفی علیه امام داشت و به معیار و راهنمایی برای اهل سنت جهت شناخت درست امیرالمومنین علی (ع) تبدیل شد.

در دین اسلام احکام خاصی برای کودک وضع شده است که برخی جنبه سلبی و برخی دیگر جنبه ایجابی دارند. در جنبه سلبی بنا بر نظر مشهور می‌توان به عدم صحت معامله کودک و در جنبه ایجابی می‌توان به لزوم وجود قیم در امور مالیه و غیر آن اشاره کرد. اسلام به علت جهان شمول بودن و عدم محدودیت، برای تمامی افعال مکلفین احکامی را ارائه کرده است که این احکام در...

عثمانیه از منظر اهل سنت: کسانی هستند که در محبت عثمان غلو کرده و برای امیرالمومنین(ع ) نقص قائلند و از منظر امامیه: کسانی هستند که با خلافت امیرالمومنین(ع ) مخالف بوده و عثمان و قتل عثمان را بهانه قرار داده و موجبات جنگهای جمل و صفین را فراهم آوردند ولی بعدها این مساله به حب عثمان و برائت و سب امیرالمومنین(ع ) منجر شد. عثمانیه در بین اهل سنت مرادف با همان ناصبی[5] در شیعه می باشد. تاریخ تشکیل عثمانیه به بعد از زمان کشته شدن عثمان و بیعت با امام علی(ع) می رسد که عده ای از بیعت سر باز زده و جانب عثمان را گرفتندو با تحریک عایشه جنگ جمل و صفین را به راه انداختند. هر چند عثمانیه تا قرن چهار بیشتر دوام نیاورد و از بین رفت اما تاثیر تفکرات عثمانیه را ما تا چنیدین قرن بعد به وضوح مشاهده می کنیم تا جایی که ابن تیمیه ای که در قرن هشتم می زیسته آنها را بر علویون ترجیح داده می نویسد: «پس شیعه عثمان و نواصب افضل از شیعیان علی هستند. در ادامه تاریخچه عثمانیه مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

یکی از فرقه های سیاسی اسلام که در نیمه نخست قرن اول هجری به وجود آمد، عثمانیه بود. بعد از قتل عثمان، عده ای از اصحاب پیامبر با خلافت حضرت امیر(ع) مخالفت کردند و باعث جنگها و خونریزیهای فراوان شدند. بدین ترتیب تحولات صدر اسلام به گونه ای پیش رفت که رفته رفته حقیقت امامت از عامه مردم پوشیده ماند. بی شک جریان فرقه عثمانیه نقش حساسی را در تحولات فکری و سیاسی موجب شده است که این مقاله در صدد تبیین آن برآمده است.

نقض العثمانیة، رديه‌اى است كه ابوجعفر محمد بن عبدالله اسكافى بر كتاب "عثمانيه" جاحظ نوشته است. از متن اين رساله ظاهرا جزئى از آنچه ابن ابى‌الحديد در جاهاى مختلف شرح نهج‌البلاغه از آن نقل كرده، در دست نيست و تنها نسخه شناسايى شده آن نيز بر گرفته از همين كتاب است. دو گردآورى از نقض العثمانيه بر مبناى منقولات ابن ابى‌الحديد صورت گرفته و به چاپ رسيده است: ضميمة العثمانيه جاحظ كه در سال 1374ق در قاهره به كوشش عبدالسلام هارون منتشر شده است. در مجموعه رسائل جاحظ كه به كوشش حسن سندوبى به سال 1352ق در قاهره چاپ شده است. رديه‌هاى ديگرى نيز بر كتاب عثمانيه جاحظ نوشته‌اند و جالب اين جاست كه خود جاحظ نيز رديه‌اى بر اين رساله دارد. موضوع كتاب كلامى (معتزلى) مى‌باشد كه مؤلف محترم با انگيزه پاسخ به ادعاهاى دروغين جاحظ درباره اعتقادات عثمانيه نگاشته است. در اين كتاب به هيچ باب و فصلى اشاره نشده است و مؤلف، موردى به موضوعى اشاره كرده و سپس به پاسخ آن پرداخته است. جاحظ، همانگونه كه خود تصريح كرده، مقصودش از تأليف و نوشتن، بيشتر سرگرمى و اسطوره سازى بود و نه تعليم و تربيت، چنانچه شاگردش ابن قتيبه دينورى در كتاب مختلف الحديث درباره وى مى‌نويسد: تجده فى كتبه للمضاحيك و العبث... نوشته‌هايش شبيه طنز و بيهوده‌گوئى بود. در عصر جاحظ، عباسيان با طرفدارى صورى از علويان، پيروان آنها را سركوب كردند و با سرگرم كردن علما و دانشمندان به بحث‌هاى حاشيه‌اى عقايد و كلام و مجادله و گاه منازعه، آنها را از پرداختن به مسائل اساسى و سرنوشت ساز زعامت و خلافت بازداشته بودند. بدين سبب براى امثال جاحظ فضاى باز مناسبى ايجاد شد تا آنچه عباسيان مى‌خواهند، به نگارش درآورند كه يكى از آن نوشته‌ها كتاب "عثمانيه" بود كه در آن به تبيين و تدوين اعتقادات پوچ عثمانيه پرداخت. هر خواننده‌اى در نگاه اول مى‌فهمد كه كتاب پر از سفسطه‌گرى، اخبار دروغ و اراجيف عجيبه‌اى است.

كتاب العثمانية، هو كتاب من تأليف أبو عثمان عمرو بن بحر الجاحظ (159 هـ-255 هـ) نشر الكتاب بتحقيق عبد السلام محمّد هارون الذي يقول في مقدمته: «ولو لم يكن من قدر هذا الكتاب إلا أنك تقرأ من قلم الجاحظ ثمانين صفحة ومائتين لكفى ذلك فضلاً»، وهو كتاب مهم يعد حلقة هامة لدارسي تاريخ الأديان خصوصا منه القضايا التاريخية والسياسية والاجتماعية المتعلقة بالفرق الإسلامية، لا سيما يداياتها وما نجم عن ذلك من تفرقة وجدال وحجاج فكري في الفترة التي عرفت بالعصر الذهبي في تاريخ الإسلام. وتمتاز طبعة عبد السلام محمّد هارون أيضاً بالفصول التي جمعها من كتاب شرح نهج البلاغة لإبن أبي الحديد، والتي حشر فيها ما عثر عليه من كتاب مناقضات أبي جعفر الإسكافي، لبعض ما ورد في العثمانية. ولقد أثار هذا الكتاب جدلاً واسعا في الأوساط الشيعية وغيرها لأن مداره حول تفضيل عثمان بن عفان على عليّ بن أبي طالب ومن الذين تصدوا له بالنقد المسعودي (283 هـ-346 هـ) في كتابه مروج الذهب. موضوعات الكتاب: ثم إنا مخبرون عن مقالة العثمانية فصل: وقالوا: فإن قال قائل: فما بالكم لم تذكروا عليا في هذه الطبقة فصل: فأما علماء العثمانية ومتكلموهم، وأهل القدم والرياسة منهم فصل: ولو لم تعرف الروافض ومن ذهب مذهبها فصل: وقد ذكر فضائله وفخر بقرابته وسابقته فصل: وأعجب من ذلك أنه لم يدع هذا له أحد في دهره كما لم يدعه لنفسه فصل: ومعلوم عند ذوي التجربة والعارفين بطبائع الأتباع فصل: وقد علمتم ما صنعت المصاحف في طبائع أصحاب علي فصل: فأما إسلامه وهو حدث غرير وغلام صغير فصل: ولو كان الأمر في علي على ما يقولون فصل: وقد نجد الصبي الذكي يعرف من العروض وجها، ومن النحو صدرا فصل: ولو كان علي أيضا بالغا وكان مقتضبا كزيد وخباب لم يكن إسلامه ليبلغ قدر إسلامهما فصل: والدليل على أن إسلام أبي بكر كان أفضل من إسلام زيد وخباب فصل: ولذلك كان جبير بن مطعم أعلم قريش بالعرب بعد أبي بكر فصل: ثم الذي كان من دعائه إلى الإسلام وحسن احتجاجه حتى أسلم على يديه طلحة والزبير وسعد وعبد الرحمن وعثمان فصل: وممن أسلم على يده بلال

واژه «شیعه»، که نامی شناخته شده برای پیروان مکتب اهل بیت علیه السلام است، در بستر تاریخ اسلام، کاربردهای متعدد لغوی داشته، و سپس به یک اصطلاح تبدیل شده است. در این نوشتار، بر اساس روش تاریخی، کاربردهای شیعه توصیف و تحلیل، و مفاهیم آن بازشناسی می شود. بر پایه یافته های این نوشتار، ترکیب «شیعه علی علیه السلام»، مبتنی بر احادیث نبوی و مورد تایید و تقدیس اهل بیت علیه السلام بوده، و چون در مقایسه با دیگر کاربردهای مضاف، استعمالش فزونی (غلبه) یافته، «الشیعه» (شیعه) آن متبادر و به یک اصطلاح برای آن تبدیل شده است. این اصطلاح افزون بر مفهوم خاص اعتقادی، در برخی مقاطع تاریخی، مفهوم عام داشته، اما با گذشت زمان، به مفهوم اعتقادی مختص گشته است. در این مفهوم، اصطلاح «شیعه» تمامی پیروان امام علی علیه السلام و فرزندان او را، که پیروی شان بر پایه اعتقاد به امامت منصوص آنان پس از پیامبر علیه السلام بوده، پوشش می داده است. از سوی دیگر، عنوان «متشیع» برای کسانی که صرفا دوستدار اهل بیت علیه السلام بوده اند، کاربرد یافته است.