جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

روشمعیار که باید در تفسیر قرآن به عنوان الگو قرار گیرد، روش تفسیری معصومین(علیهم السلام) است. لکن در تاریخ تفسیر شیعهعلی رغم اهمیت این مطلب تحلیل و بررسی های عمیقی در این زمینه به انجام نرسیده است. این رساله متکفل چالش و بررسی پیرامون روش علی بن موسی الرضا(علیه السلام) گردیدهتا با تعمق در روایات تفسیری و مستندات قرآنی به جا مانده از آن حضرت گامی در راه احیاء تفسیر آن حضرت برداشته شود. از تحلیل و بررسی در روایات امام رضا(علیه السلام) می توان برخی از مبانی نظیر جاودنگی قرآن ، جهانی بودن قرآن، وحیانی بودن لفظ قرآن و....را کشف کرد. در پرتو افاضات علمی امام رضا(علیه السلام) جایگاه توجه بهقرآن و تفسیر در این عصر به اوج شکوفایی خود رسیده است. و چهره های برجسته مفسرین وآثار تفسیری از آن دوره در تاریخ تفسیر می درخشد. از تعمل و واکاوی در گونه شناسی شیوه های تفسیری امام رضا(علیه السلام) می توانروش تفسیر قرآن به قرآن ، قرآن با عقل، قرآن به سنت و....را استخراج کرد . و توجه به روایات ایشان ما را به برخی از قواعد تفسیر نظیر قاعده ارجاعمتشابه به محکم، جری وتطبیق، قاعده اصا لت سیاق و....رهنمون می کند و رویکرد جامعی در کم وکیف تفسیر قرآن فراروی ما می گشاید. در انتها این مطلب بیان می شود که آن گونه که انتظار می رود روش تفسیریامام رضا(علیه السلام) در تفاسیر معاصر مورد توجه قرار نگرفته است.

در این چکیده دیدگاه قرآن و عهدین درباره حضرت یعقوب مطرح شده است . عهدین در طول تاریخ همواره با حوادث و وقایعی روبرو بوده که با بررسی سند و سیر تاریخی آنها به صراحت می‌توان به حق و باطل بودن آنها پی برد. اما قرآن برای همیشه توانسته قداست خویش را حفظ کند. حضرت یعقوب در قرآن کریم با خصوصیات ویژه‌ای که نشان دهنده شخصیت ملکوتی حضرت در احراز مقام نبوت است ، توصیف شده است : از بندگان مخلص و اخیار، دارای ثنای نیکو، بلند مرتبه و در بر پاداشتن احکام الهی و هدایت مردم توانا و مبرا از یهودیت و نصرانیت که همه این صفات بیانگر مقام عصمت حضرت یعقوب می‌باشد، اما تورات منزلت والای او را از یک شخص عادی هم پست‌تر جلوه داده است . قرآن درباره اینکه یعقوب علیه‌السلام چه چیزی را بر خود حرام کرده و علت آن چه بوده، توضیحی نداده است و تورات هم در این باره بیانی ندارد، تنها محرمات بنی اسرائیل را بر شمرده که با بیان قرآن تفاوت دارد. حضرت یعقوب دارای همسران متعددی بوده است و دو خواهر را در یک زمان به نکاح خویش در آورد و هنگام مرگ از فرزندانش بقای توحید را پیمان گرفت و از آنان، تنها حضرت یوسف به پیامبری رسید. حضرت یعقوب با تعیلیم الهی توانست از آینده درخشان او خبر دهد که خداوند او را برخواهد گزید. او سالها در فراق فرزند دلبندش بسر برد و در اثر آن دیدگانش را از دست داد. ولی با صبر و توکل توانست از امتحان الهی سربلند بیرون آید و به کمک همان چیزی که سبب کوری او شده بود بینایی خویش را بدست آورد و از خداوند برای فرزندانش طلب مغفرت نمود و خداوند به خاطر صبر و توکل بی‌نظیرش بار دیگر او و فرزندانش را جمع کرد. مراد از اسباطی که به آنها وحی شده فرزندان با واسطه حضرت یعقوب می‌باشد. تورات به برخی از این مطالب اشاره دارد و گاه نسبت‌های ناروایی به حضرت یعقوب داده است .

انگاره‌های انسان‌شناختی یکی از مقولات بنیادی در اندیشه معاصر است . پژوهش حاضر پس از معناشناسی «کرامت» و «انسان» در قرآن ، می کوشد به معنای دقیق «کرامت انسان» در نظام معنایی قرآن دست یابد. بررسی آراء قرآن پژوهان و مفسران نشان از آن داردکه در بحث کرامت انسان در قرآن ، نگاه یکسانی وجود ندارد . این پژوهش در صدد است تا 1) معنایی دقیق از کرامت انسان در قرآن کریم را ارائه دهد؛ 2)مبانی قرآنی کرامت انسان را تبیین کند؛در این بخش با بیان هفت مورد از مبانی کرامت ذاتی ( دارا بودن روح الهی ، خلافت الهی ، اختیار و اراده انسان ، تسخیر جهان هستی ، مسجود فرشتگان بودن ، امانت دار الهی بودن ، فطرت الهی داشتن ) به تبیین کرامت اکتسابی انسان پرداخته شد 3)موانع فرا روی انسان در دستیابی به کرامت را مورد تحلیل قرار دهد و موانع فردی و اجتماعی کرامت انسان را اعم از : درک نادرست از انسان ، صفات و خلقیات ضد ارزشی ، ، ظلم و بی عدالتی ، استبداد و استبداد زدگی ، حاکمیت طاغوت ، تهدیدهای امنیتی ، آسیب ه رسانی به حیثیت اجتماعی افرادو نابرابری و تبعیض بیان نماید . ایت تحقیق به این نتیجه رسیده است که از دیدگاه قرآن ، انسان بما هو انسان دارای کرامت الهی است . از این رو ، لوازم این کرامت نیز باید به عنوان موهبت های الهی برای انسان به رسمیت شناخته شود . با این قرائت از کرامت انسانی ، تمام آموزه های اسلامی کاملا با کرامت انسانی سازگار است.

چکیدهقرآن و عهدین در ضمن هدایت انسان به تعالیم الهی و تأکید بر پیروی از اصول و ارزشهای اخلاقی بسیاری از موارد به ذکر قصص الهی پرداخته اند. یکی از داستانهای مشترک قرآن و عهدین داستان حضرت یحیی (ع) است. در این پژوهش شخصیت حضرت یحیی (ع) و پیروانش درمتون اسلامی (قرآن و روایات) وکتاب مقدس (عهد جدید) به صورت تطبیقی مورد بررسی قرار گرفته است. از بررسی زندگی حضرت یحیی (ع) در آیات قرآن کریم و روایات وکتاب مقدس چنین حاصل می‌شود که قرآن کریم با ذکر تولّد معجزه آسای او، شخصیت آن حضرت را با برشماری صفات نیکی چون سید و حصور معرفی می‌کند؛مجموعه‌ی روایات و منابع تاریخی به مسائل مختلفی از جمله علت و چرایی شهادت حضرت یحیی (ع) پرداخته است ؛کتاب مقدس از رسالت و موعظه‌های حضرت یحیی و روابط او با عیسی مسیح (ع) سخن می‌گوید. صابئین مندایی که نامشان سه بار در قرآن ذکر شده است همان پیروان حضرت یحیی هستند که غسل تعمید یکی از آداب و رسوم اصلی آنهاست. از آنجا که غالب روایات تاریخی وکتاب مقدس مورد تحریف وجعل قرار گرفته اند مطالب ناشایستی در این دو منبع به چشم می‌خورد که به پیامبران نسبت داده اند ولی نکته قابل ذکر آن است که اگرچه بسیاری از مطالب مربوط به زوایای زندگی حضرت یحیی که در کتاب مقدس و روایات نقل شده است در قرآن نیامده است ولی محتوای اصلی آنها مخالف با اصول و چهارچوب قرآن نمی‌باشند.

با بررسی تاریخ تفسیر قرآن و ظهور چهره های مختلف در قرون متمادی، تبیین بهترین روش تفسیر قرآن مشکل به نظر میرسد، چرا که مفسرین پس از شهادت پیامبر ص از نظر روش در استنباط معانی آیات دچار اختلاف شده و هر یک از زاویه دید خویش و بر پایه اصولی که پذیرفته اند، به تفسیر قرآن پرداخته اند. از این رو کشف مبانی و روش تفسیری معصومینع به عنوان مفسران حقیقی قرآن و کسانی که پیوند ناگسستنی با قرآن دارند، مهم ترین مسئله مطرح در این عرصه است. در این پژوهش سعی شده تا با بررسی روایات تفسیری امام هادی و امام عسکریع و بیان روش و مبانی تفسیری آنان، الگویی برای تفسیر صحیح قرآن عرضه شود. بنابراین، در ابتدا به جایگاه تفسیر، معرفی مفسران، آثار تفسیری و راویان عصر امامین عسکریینع پرداخته، سپس با مروری بر روایات تفسیری و دسته‌بندی این روایات به مبانی تفسیر از دیدگاه این دو امام که بیانگر جامعیت و جاودانگی قرآن، لزوم توجه به عظمت قرآن از حیث ماهیت و صفات، قرآن معیار درستی روایات، قرآن کتابی به زبان مردم و کلام الهی، بیان شده است. سپس روش تفسیری امام هادی و امام عسکریع که شامل تفسیر قرآن به قرآن، تفسیر قرآن به کمک سنت و عقل است ارائه شده و پس از آن، قواعد تفسیری که شامل توجه به سبب و شأن نزول در تفسیر آیات، توجه به ظاهر و باطن آیات و پرهیز از برداشت های ذوقی، جری و تطبیق و ممنوعیت کاربرد اسرائیلیات در تفسیراست تبیین شده و در انتها بازتاب روایات تفسیری امامین عسکریینع در تفاسیر معاصر بررسی شده است.

محور بحث در این تحقیق، بررسی مشابهت ها و تفاوت هایی است که در زمینه بشارت به ‏حیات جاودانی و فداء میان عهد جدید و قرآن وجود دارد.‏نخست، واژه های کلیدی انجیل، حیات جاودانی، فداء، فدیه، کفاره و قربانی در عهدین، به ‏خصوص عهد جدید، جستجو شد و سپس در سه دسته عهد عتیق، متون غیر پولسی و متون ‏پولسی از عهد جدید دسته بندی شد و مورد مقایسه قرار گرفت. در قرآن نیز حسب مورد، ‏کلیدواژه های مرتبط شناسایی شد و آیات مربوط گردآوری گردید و ذیل متون مشابه از عهدین ‏آورده و مقایسه به عمل آمد. ‏نتیجه بررسی ها نشان می دهد که میان آنچه که در متون عهد جدید به چشم می خورد و ‏آنچه که پولس و پیروان او بر آن هستند، تفاوت هست. ظاهر متون در اناجیل همنوا و رساله ‏های یعقوب و پطرس و برنابا درباره حیات جاودانی، دلالت بر این معنا دارد که به حضرت ‏عیسی انجیل یعنی پیام بشارت به حیات جاودانی داده شد؛ اما بیان پولس و پیروان او این است ‏که حضرت عیسی فداء شد تا انسان ها به حیات جاودانی برسند. به باور پولس و پیروان او، ‏آدم در آغاز آفرینش پاک بود، اما به گناه آلوده شد. بدین سبب، از جایگاه بلندش هبوط کرد و ‏این گناه به نسل او هم منتقل شد. آنگاه هیچیک از پیامبران الهى نتوانستند انسان را از آن گناه ‏پاک نمایند، تا این که خدا براى نجات آدمیان عیسى مسیح، فرزند یگانه خود را مجسم ساخت ‏تا با تعالیم و معجزات و سر انجام با مرگش، رستاخیز و صعود به آسمان، نسل آدم را رهایى ‏بخشید؛ اما چنین بیانی نه در اناجیل همنوا و آثار مشابه به صراحت دیده می شود و نه قرآن آن ‏را تأیید می کند. طبق قرآن، پیام بشارت حضرت عیسی چیزی جز همان پیام بشارتی که به ‏تصریح قرآن، همه پیامبران داده اند، نبوده است. همه پیامبران بشارت داده بودند که بشر با ایمان ‏و عمل صالح به حیات جاودان در ملکوت و بهشت نایل می شود. حقیقت فداء آن است که ‏انسان عمل خلافى انجام داده باشد که اثر سوء و کیفر جانى و مالى آن گریبانش را بگیرد و ‏بخواهد آن کیفر را با چیز دیگرى عوض کند. ‏کلیدواژه ها:انجیل، حیات جاودانی، فداء، فدیه، کفاره و قربانی.‏

واژه «کتاب» یکی از مهمترین کلید واژگان قرآنی است که معانی متعددی را دارا می باشد. یکی از کاربردهای وسیع آن در حوزه وحی است که به پیامبران الهی اِسناد داده شده است. این کلمه از نظر لغوی به معنی «نوشته» یا «نوشتن» است که در متن عبری عهد قدیم و آیات قرآنی نیز فراوان به این معنی آمده است. در کنار این معنی ، معنی «ثبت و ضبط» نیز به عنوان معنی ضمنی قابل تصور است. اسناد مشتقات ماده «کتب» به خدای سبحان می تواند بر مبنای همین معنی ضمنی باشد. لذا این واژه در کاربردهای قرآنی بویژه در حوزه وحی لزوماً به معنای مادی و ملموس یا متنی مدون نیست. اِسناد برخی مفاهیم وحیانی توأم با کتاب به برخی انبیای الهی نشان از عدم ترادف آنها دارد. در مواردی نیز رابطه جزءواژگی یا عموم و خصوص میان آنها برقرار است. از طرفی، یکی انگاری همه عناصر وحیانیِ نازل شده بر پیامبران الهی نیز منتفی است. لذا مدلول هر یک از مفاهیم کتاب ، قرآن ، فرقان ، حکمت و ذکر در اِسناد به پیامبر اسلام (ص) متفاوت از دیگری است. این امر درباره دیگر پیامبران نیز صادق است. عمومیت اِسناد کتاب به پیامبران و خصوصیت اسناد دیگر مفاهیم وحیانی ـ همچون تورات و انجیل و قرآن ـ نسبت به برخی پیامبران، بیان از آن دارد که کتاب به عنوان یک اسم معنی و مفهومی کلی بر شاکله اصلی تعالیم هر پیامبر دلالت دارد که از آن تعبیر به «شریعت» می شود. استعمال مشتقات ماده «کتب» درباره خدا ـ که مفید معنی هایی چون ایجاب و حکم کردن است ـ تأییدی بر این سخن است. تفاوت مولفه های معنایی هر کتاب نیز حاکی از تفاوت کتابها و به عبارتی تفاوت در شریعت هاست. استعمال کتاب درباره پیامبر اسلام (ص) دلالتی بر مرحله نوشتاری بودن قرآن و تدوین آن ـ همانگونه که برخی از خاورشناسان چنین پنداشته اند ـ نیست ؛ بلکه هر کدام از این کلمات، معانی خاص خود را دارند. اقتباس تعالیم پیامبر اکرم (ص) از کتاب مقدس یهود و نصاری نیز منتفی است و آرای نویسندگان غیر مسلمان در این باره از استواری و منطق علمی برخوردار نیست.

موضوع رساله حاضر سیره حکومتی پیامبر اسلام? درمواجهه با اهل کتاب وبه طور عمده یهودیان ونصرانیان است. پس از بیان مسأله، ضرورت وپیشینه تحقیق؛به تعریف لغوی واصطلاحی واژگان مرتبط شده است .دربرخورد با کفار غیر حربی?اهل ذمّه? رفتار وتعاملی بر اساس آیات «انک لعلی خلق عظیم» و«رحمه للعالمین» به کار رفته وآیات وروایات مرتبط بررسی شده است. از سوی دیگر دربرخورد با کفار حربی که با مسلمین سر جنگ دارند، برای اجرای عدالت بر اساس «اشداء علی الکفار»رفتار شده وبرای شناخت بیشتر جرمهای آنان، آیات وروایات مرتبط بررسی شده است.درگام بعد به پراکندگی اهل کتاب درجهان پیش از اسلام پرداخته وسپس پیشینه جغرافیایی وتاریخی آنان به ویژه علل مهاجرت اهل کتاب به حجاز، اتحاد واختلافات آنان با یکدیگر را، مورد بررسی قرار داده است. سپس به بیان وبررسی معاهدات وپیمانهای رسول خدا ? با اهل کتاب می‌پردازد. ودربرخی موارد به پیمان شکنی آنان پرداخته وکیفیت برخورد آن حضرت?ص? با آنان را بیانمی‌کند. درپی این بحث اهداف، آثار ونتایج این قراردادها، مورد بررسی قرار می‌گیرد.آنگاه سیره قضایی رسول خدا ?، جایگاه قضایی وحقوق شهر وندی اهل کتاب درجامعه مسلمین، قضاوت پیامبر? بر مبنای عدل وداد دراختلافات آنان، واگذاری قضاوت به دیگران ویا خود آنان را تبیین نموده است. علاوه بر این، موضوعاتی همچون : چگونگی روابط اقتصادی رسول الله? با اهل کتاب؛دادن هدیه وقرض، معامله وتجارت آزاد اهل کتاب ذمّی با مسلمین، کیفیت وکمیت دریافت جزیه وخراج از آنان؛چگونگی تعامل آن حضرت? با اهل کتاب حربی، زنان، فرزندان، منازل، مزارع واموال آنان؛توجّه خاص به سیره نظامی رسول خدا?، اصول سیاست خارجی آن حضرت? با اهل کتاب؛از اهم مطالب این رساله است.

ادیان ابراهیمی ؛ یهودیت ، مسیحیت و اسلام در بسیاری از آموزه ها مشترک هستند . مهم ترین وجه اشتراک آنها اعتقاد به توحید است . شناخت خدا ورابطه انسان با او از مسائل مهم الهیاتی در این سه دین است . یهودیان با این که به خدای یگانه و منزه از تجسیم معتقدند ؛ اما در عین حال تمثّل و ظهور خدا را به صورت انسان تأیید می کند. در عهد عتیق به ظهور خداوند بر ابراهیم و یعقوب اشاره شده است .مسیحیان علی رغم اعتقاد به خدای یکتا ، معتقدند خدای نادیدنی ، خود را با تابش در مسیح متجسّد ساخت. از نظر مسیحیان ، عیسی مسیح ، مکاشفه خداست در اسلام خداوند به عنوان واجب الوجود نامتناهی و یکتای بی همتا معرفی می‌شود . خدایی که نه به صورت انسان یا موجودی دیگر بر انسان تمثّل پیدا می کند و نه در کالبد بشری تجسّد می یابد ؛ اما در عین تنزیه از هرگونه صفت انسان وار به زیباترین شکل برانسان تجلّی می‌کند . دغدغه مهم ادیان ابراهیمی ، چگونگی رابطه خدا با انسان است . هر دینی متناسب با عصر خویش از این رابطه رمزگشایی می کند . دریهود خدا با تمثّل، در مسیحیت با تجسّد و در اسلام به شکل تجلّی با انسان رابطه پیدا می کند . در واقع این ارتباط در اسلام به کمال رسیده است . یعنی انسان در عین حال که انسان است ، مخلوق است و نه مولود . انسان کامل یا ولیّ خدا آینه بازتاب خداست . اگر چه خدا ، انسان نمی شود ولی انسان می تواند خدایی شود. با مطالعه کتاب مقدس ، قرآن کریم و روایاتبه نتایج زیر دست می یابیم :اساس دین یهود و مسیحیت مبتنی بر تنزیه حق تعالی است . بنابراین تعابیر انسان انگارانه در عهد عتیق و یا تعابیر دال برتجسّد مسیح در عهد جدید به دو شکل قابل توجیه است :اگر مراد این تعابیر،حقیقی باشد قطعاً نمی‌توان آنها را منسوب به پیامبرانشان دانست و احتمالاً مربوط به تحریفاتی است که درطی تدوین کتاب مقدس صورت گرفته است . درغیر این صورت باید به شیوه متکلمان برجسته یهودی و مسیحی این تعابیر را تفسیر مجازی نمود و به تأویل آنها پرداخت . مراد از تجلی خدا در منابع اسلامی، تجلی اسماء و صفات او در انسان کامل است . به عبارت دیگرانسان با بصیرت قلبی و نه با چشم سر می تواند خدا را درک کند . راه معرفت شهودی ؛ ایمان و عمل صالح ،اخلاص،سیر و سلوک معنوی ، بریدن از تعلقات و تنها دل بستن خداست . متون اسلامی؛ تمثل، تجسیم ، تشبیه و رویت را در مورد خداوند نمی‌پذیرد. واژگان کلیدی :تمثّل ، تجسّد ، تجلّی ، انسان کامل ، تأویل