جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

موضوع تحقیق این رساله بررسی ارای کلام اجتماعی آیت‌ا... جعفر سبحانی است. نظر به اینکه کلام اجتماعی حوزه مهمّی از رسالت اجتماعی انبیاء و امامان (ع) را در بر‌می‌گیرد و بخش قابل توجهی از آموزه‌هایدینی را شامل می‌شود، از این رو آن بخش از مباحث ایشان که مورد گفتمان متکلمین اسلامی و غیر‌اسلامی نیز هست در نوشتار پیش رو بیان شده است. ایشان در مقوله زندگی اجتماعی بشر بر این باورند که انسان فطرتاً اجتماعی آفریده شده و با استناد به آیاتی از قرآن کریم و سابقه طولانی حیات اجتماعی گذشته او، عقیده خود را مستدل می‌نماید و قوام و دوام جامعه را منوط به قانون و مقررات می‌داند و در ادامه اظهار می‌دارند که تدوین یک قانون اجتماعی جامع و کامل و هدایتگر خارج از توان اندیشه بشری است، لذا خداوند مجموعه‌ای از قوانین فردی و اجتماعی که سامان دهنده دنیای او و هم تأمین کننده سعادت حیات ابدی اوست بر انسان‌های برگزیده خود (پیامبران) نازل کرد و آنان را مأمور اجرای آن نمود و این اِنزال کتب و ارسال رسل به جهت آن بود که در جامعه عدالت اقامه گردد تا بشر بتواند بدور از بی‌عدالتی‌ها و چالشها بدون دغدغه به سمت هدف عالی خود سیر کند. سپس به این مطلب اشاره دارند که این دین مُنْزَل باید توسط این انسانهای برگزیده تفهیم و تبیین و اجراء گردد و اطاعت مردم را از آنان واجب گردانید، لذا برخی پیامبران خاصه پیامبر گرامی اسلام اقدام به تشکیل حکومت کردند و اجتماع را براساس قوانین الهی سامان بخشیدند، با توجه به اینکه حیات منور آن حضرت رو به پایان بود خداوند به وی فرمان داد: علی (ع) را بعنوان جانشین خود معرفی کند تا دین خدا در بوته فراموشی و دستخوش دنیاطلبان و جاهلان قرار نگیرد لذا رسول اکرم (ص) علی (ع) و فرزندان او را بعنوان زعیم امت و مرجع دین مردم قرار دادند تا آن اهداف الهی را که پیامبر خدا دنبال می‌کرد ادامه دهند. و ایشان با توجه بر برخی روایات معتقدند که در عصر غیبت آن وظائفی که برعهده امامان معصوم و منصوب بود بردوش فقیهان عادل سیاستمدار قرار داده شد.از مباحث دیگری که از اهداف اجتماعی انبیاء و در راستای کلام اجتماعی بطور خلاصه تشریح نموده‌اند یکی بحث امر به معروف و نهی از منکر را مطرح نمودند که با ذکر آثار و ثمرات مهم اجتماعی آن از واجبات دین معرفی نموده‌اند. دیگری مسئله تقیّه است که ایت ا... سبحانی با استناد به آیاتی از قرآن و بعضی اتفاقات تاریخی قویّاً از آن دفاع نموده‌اند.

زیارت شریف عاشورا علاوه بر نسخة رایج که اوّلین منبع آن نسخه­ های خطی متأخّر «مصباح المتهجّد» شیخ طوسی است دو گونه دیگر نیز دارد که در «کامل الزّیارات» ابن‌قولویه قمی و نسخه­ های متقدّمِ «مصباح المتهجّد» شیخ طوسی نقل شده ­اند. در هیچ یک از نسخه ­های غیر رایج این زیارت عبارت: «ابدأ به اوّلاً ثم الثانی و الثالث و الرابع» به اینگونه نیست. در این مقاله، گونه ­های مختلف این عبارت با یکدیگر مقایسه و نسخه رایج با توجّه به معیارهای ذیل نقد می­شود: 1- قدمت، 2- اعتبار منبع، 3- اعتبار سند، 4- سازگاری عبارت مورد نظر با بقیّه متن، 5- سازگاری با سیره امامان(ع). حاوی مباحث: روش ائمّه (ع) در مقابله با سیاست امویان، رازداری، مدارا و تقیّه در سیرة ائمّه (ع)، سازگاری بین تبرّی، تقیّه و رازداری در زیارت­های مأثور.

در برخی از منابع روائی شیعه، روایاتی آمده که محتوای روایات این است که هر اقدامی در دورۀ غیبت کبری در جهت تشکیل حکومت و جهاد و مبارزه را جایز نمی‌داند. وظایف شیعیان در این دوره را، تقیه، سکوت، انتظار و عدم‌همراهی با هر قیام کننده بیان می‌دارد و سرانجام هر قیامی در جهت تشکیل حکومت را محکوم به شکست بیان می‌کنند در مقابل در منابع اسلامی دلائل عقلی و نقلی وجود دارد که مسلمانان ناگزیر به تشکیل حکومت و یا فراهم نمودن شرایط و مقدمات آن هستند با بررسی سندی و محتوایی این دو دسته از روایات نتیجه-ای که به دست می‌آید این است که.اکثر روایات منع قیام از جهت سندی ضعیف می‌باشند و از جهت محتوایی برخی از روایات از تحریفات بنی‌امیه و بنی‌عباس می‌باشد برخی دیگر مربوط به اخبار غیبی می‌باشد وعده‌ای از روایات مربوط به اشخاص خاص و زمان خاص می‌باشند، برخی دیگر از روایات تقیه‌ای می باشند در مقابل آیات و روایات امر به معروف و نهی از منکر، جهاد و دلائل عقلی حکومت در اسلام وقیام‌های مورد تأیید معصومین  از جهت متنی وسندی دارای استحکام می‌باشند و از هر جهت بر روایات منع قیام برتری دارند.

«واقع التقيّة عند المذاهب و الفرق الإسلامية من غير الشيعة الإمامية» نوشته ثامر هاشم حبيب عميدى به زبان عربى است كه ديدگاه مذاهب و فرق غير شيعى را در موضوع كلامى "تقيه" بررسى كرده است. مطالب كتاب در سه فصل، به گونه اى منطقى ارائه گرديده است. در فصل اول به كليّات موضوع پرداخته و معانى لغوى و اصطلاحى و مصادر تشريع تقيه را بيان مى كند. در بخش مصادر تشريع دليل اجماع به عنوان سومين مصدر در فهرست كتاب نيامده است. در فصل دوم در چند بخش ديدگاه صحابه و تابعين را تبيين و سپس ليستى از علماى اهل سنت كه تصريح به تقيه كرده اند را ارائه مى نمايد. در فصل سوم آراء و نظرات نُه مذهب فقهى اهل سنت مانند حنفى، شافعى، حنبلى و... را طرح و با ارائه يك خلاصه كتاب را به پايان مى برد. نويسنده در فصل اول در ردّ ادعاى خدعه و كذب بودن تقيه، با استناد به منابع معتبر، نتيجه مى گيرد آنچه در هر دو معناى لغوى و اصطلاحى مطرح است "حفظ از ضرر" است و لذا سبب تقيه كذب و نفاق و خدعه نيست. در فصل دوم به بر شمردن تقيه اصحاب به ترتيب تاريخ وفات از آغاز اسلام و قبل از هجرت تا سال 93 هجرى مى پردازد. در مذاهب فقهى اهل سنت تقيه مورد توجه بوده است كه در فصل سوم مورد بررسى قرار گرفته ا ست. فقه حنفى آن را در موارد متعددى تجويز كرده است: 1. اكراه به قتل و يا اتلاف عضوى از اعضايش 2. اكراه بر افطار روزه ماه رمضان توسط سلطان 3. اكراه به كفر و سبّ نبى (ص) 4. اكراه به اتلاف مال ديگرى 5. اكراه بر زنا و شرب خمر

در این مقاله سعی شده تا علل و دواعی امام محمد غزالی در مخالفت و ضدیت با فلسفه و فیلسوفان به اختصار تقریر شود، زیرا بی تردید وی یکی از جدی ترین و سرسخت ترین مخالفان فلسفه و فیلسوفان در همه ادوار تاریخ بوده است. البته، در این باره سخن بسیار گفته شده است، اما در این میان بهتر است از زبان خود غزالی و فیلسوفان طراز اول به داوری بنشینیم تا حقیقت آفتابی تر شود. اما آنچه در این باره، به اجمال، می توان گفت این است که در واقع، مخالفت غزالی نه با خود فلسفه که با ورود نابجا و ناصواب فیلسوفان در عرصه دیانت بوده است. البته، مخالفت وی با فیلسوفان نیز در نظر خویش، نه از سر عناد و رقابت که به انگیزه دفاع از دین بوده است، زیرا حداقل، پاره ای از عقاید فیلسوفان موجب سستی دیانت توده مردم می شود و در تناقض با اعتقادات و اصول دین است.

پس از تعریف تقیه، این موضوع در روایات و کتب فقهی شیعه واهل سنت مورد بررسی قرار گیرد،و همچنین سعی شده تقیه در قرآن که از ادله مشروعیت تقیه می باشد همراه با نظرات مفسران شیعه و سنی نیز بیان شود . همچنین ادله دیگر همچون فطرت ، عقل ، سیره متشرعه ،... مورد بررسی قرار گرفت . تاریخ تقیه و تقیه در زمان معصومین (ع) از زمان پیامبر اکرم (ص) تا زمان غیبت امام زمان و تا زمان حال بررسی شده است فلسفه تقیه تاثیر تقیه در احکام فقهی، اجتماعی و سیاسیبه اختصار بیان شده است.و سعی شده تقسیمات تقیه بر اساس نحوه آن با استفاده از تفسیر آیات و بررسی احادیث ائمه بیان شود .در بخشهایی به احادیثی از ائمه معصومین (ع) اشاره شده است که کسی را که در مواقع لزوم تقیه نکند مذمت کرده و تقیه کننده را ستوده اند.همچنین منشاء حمل بر تقیه و قرائن حمل بر تقیه و نقش آن بر احکام حلال و حرام نیز دراین نوشتار مورد بررسی قرار گرفته است .و سعی شدهبا بررسی روایات معصومین علیهم السلام که در استنباط احکام شرعی مورد توجه قرار می گیرند و با توجه به امکان حمل آنها بر تقیه ودر نظرگرفتن نظر فقها و جوامع رواییدر صدد کشف ضوابط تقیه امام و علل آن بر آمده ایم .تمامی تقسیمات و نامهایی که بر حالات تقیه نهاده شده است تماما بر اساس تاریخ ائمه(ع) و رفتار آنها در زمانهای تقیه بوده است . در مورد تقیه ائمه (ع) تقریبا به تمامیموارد و انواع تقیه از طرف ایشان اشاره شده است و تا حد امکان دلایل آن نوع از تقیه نیز بیان شده است.