جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بررسی عوامل اقتدار و انحطاط مسلمین در ضمن شناخت مقام خلیفه اللهی آدمی و نیازهای فطری او با مطالعه تاریخ تمدن جوامع اسلامی و غور در احوالات پیشینیان، سبب برون رفت از آسیب‏های جبرانناپذیر اجتماعی و نیل به اهداف متعالی انسان کامل به عنوان الگوی حیات بخش جهان بشریت خواهد بود.از اینرو تحلیل و بررسی عوامل اقتدار و انحطاط مسلمین در عصر حکومتی امام علی (علیه السلام) به عنوان یک راهبرد موثر دراعتلای جوامع اسلامی جهت نیل به قله‏های عزت و اقتدار مطرح می‏باشد.عوامل اقتدار و انحطاط مسلمین از دیدگاه نهج البلاغه در سه حوزه فرهنگی ـ اجتماعی، سیاسی و اقتصادی مطرح است. در بخش فرهنگی ـ اجتماعی، عوامل اقتدار در پنج موضوع؛ بصیرت، استقامت در مسیر تعالی، عدالت اجتماعی، ایمان و تقوا، عبرت از پیشینیان و عوامل انحطاط در یازده موضوع؛ دنیا طلبی، تبعیت نفس، جدایی از قرآن و عترت (علیهم السلام)، ترک امر به معروف و نهی از منکر، سستی و فساد، فقر و بدعت و نفاق، غفلت از معاد و سازندگی تربیتی مطرح شده است. در بخش سیاسی، عوامل اقتدار در حوزه‏های سیره حکومتی، رهبری مقتدر، اصول حکومت اسلامی، شایسته سالاری، بازرسی، تشویق و تنبیه، جهاد و عوامل انحطاط در حوزه‏های استبداد و خودرأیی، تفرقه، سازشکاری و نقش خواص بررسی شده‏اند.همچنین در بخش اقتصادی، عوامل اقتدار در بخش‏های اصول اقتصادی، سیاست‏های اقتصادی (تجارت و صنعت، کار و تولید، تأمین اجتماعی، نظارت بر قیمت‏ها و مالیات)، رفتارهای اقتصادی (تقسیم مساوات سرانه، بخشودگی مالیاتی و اخلاق کارگزاران مالیاتی) و عوامل انحطاط با بررسی موضوعات انحصار گرایی در بازار مسلمین، دست اندازی به بیت المال، احتکار، عدم برخورد قاطع با متخلفان اقتصادی و ضعف در مدیریت به اتمام رسیده است.مهم‏ترین عاملی که در اقتدار و انحطاط مسلمین نقش ایفا می‏نماید، رشد عوامل اقتدار و انحطاط فرهنگی ـ اجتماعی در نظام‏های اسلامی است. بدین معنا که اگر در جامعه‏ای عوامل اقتدار‏بخش فرهنگی، پررنگ، و از سوی دیگر دامن جامعه از ابتلا به عوامل انحطاط‏ رسان فرهنگی مصون بماند، زمینه‏های انحطاط در سایر بخش‏های سیاسی و اقتصادی کم رنگ شده و به طور حتم به قله‏های عزت و اقتدار نائل خواهند شد. البته وجود رهبری مقتدر و عدالت‏پیشه برای تحقق و احیای اصول حکومت اسلامی و به سامان رساندن مشکلات جامعه و مدیرانی شایسته به همراهی مردمان بصیر و شهادت طلب و تمسک عملی به آموزه‏های قرآن، پیامبر اسلام و اهل بیت (علیهم السلام)، در رسیدن به این مهم ضروری است. از اینرو استبداد حکومتی، رواج ظلم و ستم، وجود تبعیض و بی‏عدالتی درحوزه‏های مختلف جامعه، اسباب نارضایتی مردمان و اضمحلال دولت‏های اسلامی را در پی خواهد داشت. در اندیشه امام علی (علیه السلام) عدالت‏ورزی در حوزه اقتصاد، رعایت اصول اقتصادی توسط مردمان و حاکمان، اتخاذ سیاست‏ها و رفتارهای اقتصادی مناسب از سوی دولتمردان، نفی انحصارگرایی و اقدامات آسیب رسان درحوزه ح اقتصاد، سبب مهار چالش‏ها و بحران‏های اقتصادی و ریشه‏کن نمودن فقر در عرصه جامعه خواهد بود. نکته مهم آنکه علاوه بر نقشی که هر یک از عوامل اقتدار و انحطاط درحوزه‏های فرهنگی ـ اجتماعی، سیاسی و اقتصادی بر جوامع دارد، باید دانست، مجموع این عوامل همگی با هم موثر در اعتلای جوامع اسلامی یا اضمحلال آن می‏باشد. یعنی عوامل هر بخش می‏تواند بر سایرحوزه‏های مطروحه اثر‏گذار بوده و مسیر جامعه را در رسیدن به اقتدار یا انحطاط رقم بزند.

این پایان نامه در نظر دارد از منظر انسانشناسی نهج البلاغه نقبی به تعلیم و تربیت نهج البلاغه بزند به این معنا که تعلیم تربیت مبتنی بر دو بحث مهم انسانشناسی است: وضع موجود انسان وضع مطلوب است. تعلیم و تربیت موفق تعلیم و تربیتی است که تصویر مطابق با واقع ای از وضع موجود انسان و همچنین تصور روشنی از وضع مطلوب انسان داشته باشد.حال نقش تعلیم و تربیت چیست؟ به نظر برخی از فلاسفه، تعلیم و تربیت ابزار و وسیله ای است که انسان را از وضع موجود به وضع مطلوب می رساند. با توجه به این مبانی نظری ای که اتخاذ کردیم وضع موجود انسان از منظر نهج البلاغه دارای سه مولفه ی اساسی است:‌الف) انسان طوری ساخته شده است که بالطبع تمایل به بدی دارد و با کراهت خوبی را انجام می دهد. ب) انسان موجودی تنهاست، و تنهایی یک ویژگی اجتناب ناپذیر انسان است و تنهایی به این معنا که آثار و نتایج افعال آدمی فقط بر دوش خود اوست نه بر دوش دیگری ج)‌نیت آدمی است که خوبی و بدی افعال آدمی را تعیین می کند. یعنی همان نظریه ی فضیلت گرایی در فلسفه ی اخلاق.وضع مطلوب انسان از منظر نهج البلاغه در یک مولفه ی بسیار مهم خلاصه می شود:‌عبودیت خدا، این عبودیت خدا اگر به درستی صورت بگیرد، با خود سه مطلوب مهم دیگر به همراه می آورد: الف) مطلوب های روانشناختی : یعنی عبودیت خدا با خود شادی، آرامش، امید به همراه می آورد.ب) مطلوب های اخلاقی: یعنی عبودیت خدا ضامن اخلاقی زیستن ماست، بدون خدا همه چیز مجاز می شود. خداست که تضمینی است برای اخلاقی زیستن ما. ج) مطلوب ارزشمندی زندگی: خدا و بندگی او به زندگی انسان معنا می بخشد، یعنی به زندگی انسان هدف و ارزش می بخشد.حال تعلیم و تربیت از منظر نهج البلاغه باید انسان را از این وضع موجود به وضع مطلوب برساند. و اینکه این تعلیم و تربیت چگونه باید باشد خود پایان نامه ی دیگری را می طلبد.

در این نوشتار ابتدا مفهوم تفریح و تفرّج و واژه های مترادف آن مورد تحلیل قرار گرفته است. سپس اهمیت و جایگاه مهم تفریحات سالم و نقش سازنده ی آن در جوامع بشری بیان گردیده و لزوم پرداختن به آن به ویژه در جهان امروز که عصر پیشرفت علم و فناوری و عصر ارتباطات سریع جوامع بشری است مورد تأکید قرار گرفته است.در ادامه به بیان ویژگی های یک تفریح سالم از نظر اسلام با توجه به مبانی اصلی آن یعنی قرآن و روایات معصومین پرداخته و چند ویژگی مهم یک تفریح سالم که انسان را در رسیدن به هدف متعالی خلقت یعنی قرب الهی یاری می کند، مشخص گردید که مهمترین آنهاعبارتند از هدفدار بودن ، آسایش جسمی و تجدید قوای بدن ، آرامش و نشاط روحی ، ارتباط با خدا و تقویت معنویت ، عدم مخالفت با حق و شرافت انسانی ، عدم تخریب طبیعت ، که بر اساس این خصوصیات برخی از مصداق های تفریح و تفرّج سالم از دیدگاه دین مبین اسلام معرفی شد.تفریحاتی مانند کار و تلاش ، مطالعه و پژوهش علمی ، رفتن به باغ و بستان و دیدن مناظر طبیعی و معاشرت و دیدار با برادران ایمانی ، برگزاری مراسم جشن و شادی ، ورزش و مسافرت. سپس شواهدی از قرآن و روایات و سیره ی معصومین?در تأئید آن ها ارائه شده است و اثرات و فوائد تفریحات سالم در زندگی بشر مورد بررسی قرار گرفته است. در پایان به معرفی برخی از تفریحات ناسالم و پیامدهای ناگوار ناشی از آن ها پرداخته ایم و خطرات و عواقب دنیوی و اخروی این گونه تفریحات را بیان کرده ایم.

چکیدهدر زبانهای اسلامی قصائد و چکامه های زیبایی در مدح و ثنای پیامبر اکرم (ص) و ائمه معصومین سروده شده است عشق به پیامبر(ص) و ائمه معصومین (ع) برگهای زرینی در ادب عربی آفریده است که در آنها نکات اخلاقی و تربیتی فراوان دیده می شود. زیرا در آنها ذکر فضائل ، آداب و رفتار آن بزرگواران و مجاهدتهای ایشان در راه سعادت بشریت بیان شده است . از کسانی که در این باره گوی سبقت را از دیگران ربوده ، شیخ محمدکاظم الأزری مشهور به (أزری کبیر) است که به عنوان یکی از برجسته ترین شاعران شیعه ، نام خویش را به واسطه اشعار زیبایش جاودانه ساخته است. او از شعرای شیعه عراق درنیمه دوم قرن دوازدهم و واوایل قرن سیزده است که در عصر عثمانی می زیست. او در بسیاری از علوم دینی همچون تاریخ ، سیره ، حدیث ، تفسیر و کلام و... احاطه داشت. مهمترین اثر او دیوان شعری است که حاوی اشعار زیبایی در اغراض مختلف شعری است و قصائدی که در مدح بزرگان ایران و عراق سروده ، خود تاریخی منظوم است. البته در این میان مدح حضرت علی(ع) و نیز رثای امام حسین(ع) جایگاهی ویژه دارد اما اغلب شهرت وی به واسطه قصیده «هائیه» زیبایی است که در مدح رسول اکرم(ص) و ائمه اطهار به ویژه حضرت علی(ع) سروده است و به قرآن شعر (ملحمه کبری) مشهور گردیده است. گفته شده وی این قصیده را به توصیه سیدبحرالعلوم سروده است. این قصیده به عادت شعر قدیم با تغزل آغاز می شود و سپس به مدح پیامبر گرامی اسلام پرداخته و ولادت ، حوادث و معجزات و فضائل ایشان را بیان می کند و در ادامه به فضائل و مناقب حضرت علی(ع) می پردازد. پس از انتشار این قصیده شیخ جابر کاظمی به تخمیس آن پرداخت و تخمیس او «الدرراللئالی» نام دارد

بررسی و مطالعه در مورد صفات و ویژگیهای اخلاقی سیاست مداران از منظر قرآن و روایات هدف مورد نظر این پژوهش توصیفی است. بدین منظور ضمن بیان کلیاتی پیرامون برخی از محورهای اساسی اخلاق سیاسی از جمله ارائه مفهوم صحیح و دقیق از اخلاق، سیاست، اخلاق سیاسی، انواع رویکردها به سیاست، نظرات پیرامون ارتباط اخلاق و سیاست ودیدگاه بزرگان دین در این زمینه، و همچنین با بهره گیری از آیات و روایات و رجوع به سیره عملی پیامبر(ص) و حضرت علی (ع) در طول دوران حکومتشان و به خصوص استفاده از سخنان گهربار حضرت در نامه 53 نهج البلاغه خطاب به مالک اشتر، اصول و ارزش های بنیادین و بایسته ها و نبایسته های اخلاق سیاسیدر دو بعد فردی و اجتماعی مورد بحث و بررسی قرار داده شده است که نتایج حاصل از آن بدین ترتیب می باشد: الف) اصول و ارزش های بنیادین اخلاق سیاسی :منظور از اصول در این پژوهش آن دسته از فضایل اخلاقی است که نسبت به سایر فضایل اخلاقی در اولویت قرار داشته و به عنوان اصل و ریشه برای بوجود آمدن سایر فضایل به حساب می آید. این اصول عبارتند از : ایمان، تقوا و تزکیه و تهذیب نفس، عدالت، حفظ وحدت، خیر خواهی، شرح صدر. ب)بایسته های اخلاق سیاسی در بعد فردی عبارت است از: عبادت و شکرگذاری، توکل، عزت نفس، حسن خلق، ساده زیستی، امید و آرزو، انتقادپذیری، رازداری و... و در بعد اجتماعی شامل تولی و تبری، امر بمعروف و نهی از منکر، حضور در صحنه، احترام به قانون، رفق و مدارا، بینش سیاسی، تعظیم شعایر اسلامی، آزادگی و استقلال فکری و... می باشد. ج)نبایسته های اخلاق سیاسی در بعد فردی عبارتند از : جاه طلبی، تکبر، خود رأیی، نفاق، عجب و خود پسندی، بخل، تنگ نظری و.... و در بعد اجتماعی می توان بد زبانی در مسایل سیاسی، منت نهادن، غدر، اجبار و تحکم، جدایی از مردم، شایعه پراکنی، انظلام و استرحام و....را نام برد.

باورهای دینی یکی از ارکان اساسی دین به شمار می‌رود. لذا نقش اساسی در هدایت و رفتارسازی افراد دارد ؛ از این رو می‌تواند رابطه آن با پدیده بزهکاری در قالب اصلاح و پیشگیری مورد بررسی قرار گیرد ؛که در این پایان نامه مطمح نظر می باشد. برای شناخت بهتر از این واژگان نیازمند تبیین واژگان و بررسی جایگاه باورهای دینی از منظر ماهیت ، ویژگی ، اقسام و کارکردهای فردی و اجتماعی می‌باشد. باتوجه به اینکه در اسلام ، ارکان باورهای دینی ، در قالب اصول دین احصاء می شود نقش توحید در پیشگیری از بزهکاری در بستر موضوعات حیاء ، عزت نفس ، امر به معروف و نهی از منکر ، نبوت درقالب موضوعات نفوذ اجتماعی و هنجارمندی جامعه و معاد در پرتو نظریه کلاسیک و یادگیری اجتماعی مورد بررسی قرار می‌گیرد. نظر به ماهیت دین که ریشه اصلی آن را در حب و دلبستگی می‌توان جستجو کرد ، نقش اصلاحی باورهای دینی همانند پیشگیری از آن، مهم و قابل ملاحظه تلقی می‌گردد. لذا نقش اصلاحی باورهای دینی در قالب اصلاح رابطه فردی و اجتماعی در موضوعات اصلاح رابطه با خداوند ، اصلاح اندیشه فردی ، اصلاح رابطه با افراد و گروههای مرجع مورد بررسی قرار می‌گیرد.

در این اثر به تجزیه و تحلیل آثار و اندیشه‌های قرآنی شهید محمّدباقر حکیم و روش شناسی ایشان در تفسیر آیات قرآن کریم و استفاده از علوم قرآنی در تفسیر پرداخته شده است. نویسنده ابتدا مهم ترین موضوعات مقدّماتی قرآن کریم، مانندِ اسمای قرآن، علوم قرآن و تشویق اهل بیت( و قرآن کریم مبنی بر تدّبر و تفکر در قرآن و اُنس داشتن با آن را معّرفی کرده، سپس موضوعاتی عمومی درباره قرآن کریم، همچون: مدنی یا مکی بودن آیات و سوره‌ها، نحوه نزول قرآن، اسباب نزول قرآن، اثبات کردن نصّ قرآنی و هدف از نزول قرآن را بررسیده است. وی در ادامه، اهم مباحث قرآن، مانندِ اعجاز، محکم و متشابه و نَسخ در قرآن واکاوی کرده است. پس از آن، مباحث مهّم مورد بحث در تفسیر قرآن، همچون: تاریخ تفسیر، ماهیت تفسیر، شروط تفسیر و مفسّر، روش‌های تفسیری، اهل بیت و قرآن و نقش آنها در تفسیر، معرّفی مفسّران بزرگ و نمونه‌هایی از تفسیر ترتیبی و موضوعی و دیگر روش‌های تفسیری بحث شده توسّط آیت الله محمّدباقر حکیم، بررسی شده است. در باب دوم، آثار قرآنی آیت الله محمّدباقر حکیم معّرفی شده است؛ این کتاب‌ها، مانندِ علوم قرآن، هدف از نزول قرآن، و تأثیر آن بر روش تفسیر، شبهات مستشرقین در مورد قرآن، معرفّی شخصیت قرآنی و تفسیری شهید سیدمحمّدباقر صدر و شخصیت علمی ایشان، تفسیر سوره حمد، قصّه‌های قرآنی، ابتلا و امتحان در قرآن، حکومت اسلامی، وحدت اسلامی از دیدگاه قرآن و عترت، نقش اهل بیت( در تأسیس جامعه صالح اسلامی، تحلیل امامت و ولایت اهل بیت(، جامعه انسانی در قرآن کریم و حجّت و ولایت از دیدگاه قرآن و عترت است. در قسمت دیگری از همین باب، سیره قرآنی و علمی شهید محمّدباقر حکیم معرّفی، و گوشه‌هایی از حیات علمی، سیاسی، اجتماعی و دوران هجرت ایشان به ایران و نیز فعّالیت‌های سیاسی و علمی او در این مدّت، مدیریت کردن جنبش‌های علمی و سیاسی عراق از ایران، مهاجرت دوباره وی به عراق و سرانجام: شهادت او توّسط ایادی امریکا و صهیونیسم به تصویر کشیده شده است.

مطالعه سرچشمه‎ها و خاستگاه‎های پیدایشی انسان و منطقه‎هایی از پیکر مرموز او که چاقوی تشریح قدرت شکافتن آن را نداشته و رفتارهای ظاهری عجیب، قابل تأمّل، چندوجهی و متضادّ او، بیانگر وجودی عمیق و نامرئی در انسان دارد و ما را اوّلاً در شناخت خود انسان و ثانیاً تعدیل، اصلاح و اثرگذاری بر رفتارهای انسان، یاری می‎رساند. نهج‎البلاغه حاکی از مکتب و نظام انسان‎شناختی بسیار عمیقی، در این باب است چرا که مصاحبت و شاگردی علی# با رسول گرامی اسلام از سویی و درگیری عملی ایشان با انسان‎های رنگ به رنگ و دارای مشکلات اخلاقی عدیده از سویی، آن حضرت را در جایگاه «ممتازترین معلم انسان‎شناسی و اخلاق زیستی» قرار می‎دهد که سرشار از بهترین راهکارها برای بنای صحیح ساختمان انسان و انسانیّت، اصلاح کج‎رفتاری‎ها، تربیت اصولی او، التیام دردها و مرهم زخم‎های انسان در تمام طول تاریخ بوده و هدف از اجرای پایان‎نامه رسیدن به اُفقی هموار و چشم‎اندازی شفاف از انسان، و در پرتو آن، وصول به حوزه‎هایی از وجود بشر که بتوان با بررسی، تحلیل، کاوش، شناخت صحیح و در نهایت با تأثیر در آنها، بر هر چه اخلاقی شدن او اُمید بست. روش ما در حالت کلی همان شیو? کتابخانه‎ای به صورت مطالعه متن نهج‎البلاغه، استخراج موضوعات، تبویب ابواب، یافتن ارتباطات مفهومی ـ پیوندهای معنایی و در آخر تأمّل در جانمایه یک موضوع و نتیجه‎گیری از کلام امام علی# است. نتایج به دست آمده حاکی از 1. نظام انسان‎شناختی حقیقی و بسیار راستین، عمیق، چندسویه و 2. نگرش‎های انسان‎شناسانه کاملاً مرتبط با حوزه اخلاق، اساسی‎ترین دردهای بشر و ارائه‎کنند? راهکار‎های درمان آن‎ها که اغلب تاکنون و پس از قرن‎ها رمزگشایی نشده و به صورت «متن خام» باقی مانده است.

واژه «مذاق» در ترکیب اضافی «مذاق شریعت» یا «مذاق شارع» و مانند آن، نزدیک به دو سده است که در لسان فقیهان و اصولیان امامی به کار می رود، ولی هیچگاه تعریف گویایی از آن، ارائه نشده است و همین نکته باعث شده تا این واژه که کاربرد وسیع و مهمّی در عرصه استنباط دارد، مفهوماً و مصداقاً دچار ابهام و ایهام گردد، اگرچه می توان به این باور رسید که این اصطلاح در میان پیشینیان با عناوین دیگری مانند عادت و شیوه شرع، طریقه شارع، دأب و دَیدَن شارع و شمّ فقاهت دارای سابقه می باشد و می توان در سخنان اهل بیت (ع) مصادیقی از آن مانند عدالت مداری را جویا شد.مذاق شریعت که به معنای واکاوی سبک و روش شارع در جعل احکام است، از عناصری مانند کلّیت، دائمی بودن، انتزاعی بودن و استثنا ناپذیر بودن برخوردار می باشد که در ابواب عبادات و معاملات به کار گرفته شده است. این اصطلاح با کارکردهایی مانند دلیل، مرجّح دلیل، تخصیص و تقیید کننده، ظهور ساز الفاظِ روایات و کاشف علّت، به میدان فقاهت گام گذاشته است. ارتکاز و اجماع، مناسبت، مصالح و مناطات از مهمترین ساز و کارهای کشف مذاق شریعت به شمار می آیند و از پشتوانه هایی مانند عقل و استقرا نیز برخوردار است.آشنایی با مقاصد شریعت، تعلیل، مصالح، استحسان و قیاس می تواند در برقراری پیوند بنیادین با مذاق شریعت سودمند باشد. با تفکیک حوزه های گوناگون دین می توان از مذاق شریعت به مثابه راهکاری برای نظام مند شدن شریعت بهره برد و به انتظار اجتهادی پویا با کارکردهایی بالا بود.

تلاش در جهت مقابله با مشکلات روحی و روانی انسان‌ها به ویژه در عصر ما اهمیت ویژه‌ای یافته است و پیشرفت‌های عظیم تکنولوژی، نتوانسته است این مشکل را برطرف سازد. کوشش علمی در راستای شناخت الگوی رفتاری انسان سالم با عنایت به آموزه‌های دینی از جمله پژوهش‌هایی است که می‌تواند در این مورد تاثیرگذار باشد. این تحقیق در صدد است الگوی انسان سالم در کلام علی × در نهج البلاغه را با دیدگاه‌های مکتب روان شناسی آلپورت مقایسه نماید. در این پژوهش ضمن بررسی نقطه‌های مشترکی چون برخی ویژگی‌های انسان سالم، مشخص شده است که الگوی ارائه شده در نهج البلاغه با تکیه بر تقوی و کرامت و شأن والای انسانی به عنوان مهم‌ترین شاخصه‌ها، شخصیت آدمی را از ساحت عالم ماده فراتر توصیف می‌نماید و انسان پرهیزگار را به عنوان انسانی سالم معرفی می‌نماید.