جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

انتخاب محمد عابد الجابری و سید جواد طباطبایی و بررسی اندیشه آنها در یک مجموعه نوشتاری، از جهات بسیاری حائز اهمیت است. مدخلیت آرای ابن خلدون در نگاه جابری و طباطبایی و نگاه متاثر از ساختارگرایی آن ها به انحطاط در ایران و مراکش در دهه های هشتاد و نود میلادی که نتیجه ی آن صورتبندی و احیای مجدد این مفهوم بود و همچنین تاکید آن ها بر نقش عوامل فکری و اندیشگی در علل زوال، به جای پررنگ دانستن علت های مادی و محسوس، از جمله عللی هستند که نویسنده این سطور برای بررسی آنها، به قلم زدن دست یازیده است. به نظر می رسد،ارای این دو اندیشمند در عین تمایزات مشخص، دارای مولفه های مشترکی نیز در تحلیل بحث زوال و در ادامه ی آن، انحطاط در دو حوزه ی مهم قلمروی اسلامی ( ایران و کشورهای عربی ) است. لذا کشف این مولفه ها از نظر آن ها و بررسی تشابهات و تمایزات آن در این رساله موردنظر می باشد.

این رساله، طغیان و طغیان گر را از دیدگاه قرآن مورد بررسی قرار داده است. با مفهوم شناسی واژه های «طغی» و «طاغوت» و نقد و بررسی دیدگاه های آن، مشخص شد که واژة «طاغوت» به عنوان یک واژه دخیل و بیگانه، حقیقت قرآنی پیدا کرده و مطرح شده است. همچنین آثار فردی و اجتماعی آن مورد بررسی قرار گرفته و به راه های جلوگیری و ریشه کن کردن طغیان نیز اشاره شده است و در پایان به عنوان درس آموزی و عبرت گیری، سرگذشت بعضی از طغیان گران تاریخ مانند «فرعون» به عنوان مظهر یک قدرت استکباری که نسل کشی، تفرقه، استضعاف و شکنجه های بی رحمانه ای را نسبت به بنی اسراییل روا می داشت و «قارون» که ثروت و خود بزرگ بینی، موجب طغیان وی گردید پرداخته شده است.

جامعه و زندگی اجتماعی انسان موضوعی دارای ابعاد و زوایای گوناگون است که عوامل تکامل و انحطاط آن جوامع از جمله موضوعات مهم و مبتلا به آنها بوده، و اهمیت ویژه آن بدیهی و بر هیچ عقل سلیمی پوشیده نیست. به جهت اهمیت این موضوع، پژوهش حاضر به بررسی آن در تفسیر گرانقدر المیزان می پردازد. از آن جا که آیات فراوانی از قرآن کریم به موضوع «اجتماع» و احکام و سنن مربوط به آن ها پرداخته و متذکر حال و سرگذشت اقوام مختلف گردیده است از این رو می توان نظرات مهمی ذیل آیات مربوطه در تفسیر المیزان درباره عوامل تکامل و انحطاط جوامع یافت.این پژوهش ابتدا مفاهیمی را که در حوزه این موضوع قابل توجه هستند از قبیل «تکامل» ،«انحطاط» و «جامعه» را مورد بررسی قرار داده و پس از آن به موضوع «امکان و قابلیت قانونمند سازی تکامل و انحطاط جوامع» بر اساس دیدگاه های اجتماعی و تاریخی و قرآنی موجود می‌پردازد. به علاوه از آن جا که دستیابی به دیدگاه‌های علامه طباطبایی در خصوص این موضوع نیازمند تبیین مبانی نظری ایشان است در فصل سوم این نوشتار مبانی نظری علامه در باره موضوع تکامل و انحطاط جوامع در قالب چهار زیر مجموعه «هستی شناسی»، « انسان شناسی» ، «جامعه‌شناسی» و «فلسفه تاریخ» مورد بررسی قرار گرفته است.پس بررسی مجموع مقدمات طرح این موضوع، در فصل چهارم عوامل تکامل و انحطاط جوامع به تفکیک و تفصیل در تفسیر المیزان مورد بررسی واقع شده است که در نتیجه می توان گفت: «قانون مداری دین محور» و « وحدت» زیربنایی ترین معیار های تکامل در هر جامعه ای به شمار می‌آیند. علاوه بر آن عواملی مانند: «دین»، «حکومت»، «قانون»، «اقتصاد» و «اخلاق» به عنوان مهم‌ترین عوامل تکامل، و زمینه هایی مانند :«انحرافات اعتقادی و عملی در دین»، «حکومت غیر دینی»، «انحرافات اقتصادی» و «تفرقه و اختلاف» به عنوان عوامل انحطاط جوامع در المیزان معرفی شده اند. کلید واژه‌ها: «تکامل»،«انحطاط»، «جامعه»، «تفسیرالمیزان»، «قرآن کریم»، «فلسفه تاریخ»

انحطاط از آن رو که همواره در جهان اسلام، حیات و ممات داشته، موضوع جدیدی به شمار نمی آید ولی طی چند سده اخیر، جلوه های تازه ای از آن پیدا شده که آن را در کانون گفت و گوهای اندیشمندان سیاسی مسلمان و سیاست مداران دول اسلامی قرار داده و از این رو، اهمیتی مضاعف یافته است. به بیان دیگر، بی ثمر بودن تلاش های نظری و عملی مسلمانان در حل پروژه انحطاط و ممانعت های آشکار و پنهان کشورهای استعماری غربی در توسعه کشورهای مسلمان، بر اهمیت این موضوع افزوده است و لذا انحطاط، عمده ترین مسأله جهان اسلام باقی مانده است، اما همچنان اختلافات دامنه داری بر سر راه بیرون رفت از انحطاط در جهان اسلام وجود دارد. ریشه این اختلافات می تواند بسیار باشد که یکی از آن ها و شاید مهم ترین آن، ابهام در مفهوم انحطاط است، موضوعی که تاکنون مورد معارضه جدی قرار نگرفته و لذا، مقاله پیش رو می کوشد با مراجعه به چند اثر مکتوب ماندگار در اندیشه سیاسی مسلمانان، پاسخی برای آن بیابد.

در بابعلل انحطاط و عقب‌ماندگی مسلمین از منظرهای گوناگون بحثشده است .عده‌ای از منظر غیر دینی و درون تمدنی علل و عوامل تکوین و فراز و فرود تمدن اسلامی را مورد بررسی قرار داده‌اند.گروهی دیگر از منظر غیر دینی اما با ملاکقراردادن علل پیشرفتو توسعه جوامع غربی به بررسی علل عقب‌ماندگی جوامع شرقی بطور کلی با موردی در قالبنظریه‌های عقب‌ماندگی پرداخته‌اند و احیانا برخی از این نظریه‌ها آموزه‌ها و سنتهای دینی را عامل عقب‌ماندگی معرفی نموده‌اند.دسته‌ای دیگر از منظر دینی بر مبنای اعتقاد راسخ خود به اسلام به عنوان دینی کامل و جامع که تامین کننده سعادتدنیوی و اخروی انسانهاستبه پدیده انحطاط و عقبماندگی مسلمین نگریسته‌اند. در زمره گروه اخیر جای میگیرند.پژوهشحاضر این سوال اساسی را طرح و پاسخ داده استکه آیا دیدگاه امام خمینی پیرامون علتاساسی انحطاط و عقب‌ماندگی مسلمین دارای ویژگیهای یکنظریه (تئوری) میباشد یا خیر.فرضیه اصلی این رساله جوابمثبتبه سوال فوق استکه در پایان رساله به اثباترسیده است .دیدگاه امام خمینی براساساعتقاد ایشان به اسلام به عنوان تنها مکتبتامین کننده سعادتدنیا و آخرتو پیشرفتتوام مادی و معنوی انسانها شکل گرفته است .امام خمینی معتقدند اسلام به عنوان آخرین دین الهی دارای قوانین جامع و کاملی استکه در همه زمانها و مکانها قابل اجراستو تنها در پرتو این قوانین استکه پیشرفتو رفاه مادی انسانها هم آغوشمعنویتو سعادتاخروی میگردد.از اینرو ایشان انحطاط و عقب‌ماندگی مسلمین را در درجه اول بدلیل انحرافمسلمین از اسلام اصیل از صدر اسلام تاکنون میدانند و معتقدند به هر میزان مسلمین به قوانین اسلام عمل کرده‌اند به همان میزان به پیشرفتهای مادی و معنوی نائل شده‌اند و بالعکس .از نظر امام خمینی مهمترین تحریفی که در اسلام، به ویژه در سده‌های اخیر، توسط استعمارگران صورتگرفتو موجبانحرافمسلمین از اسلام شده است ، القاء جدایی دین از سیاستیا نبود نهاد حکومتدر اسلام میباشد.به عقیده ایشان تنها راه خروج مسلمین از انحطاط روی آوردن به اسلام اصیل استو چون در متن اسلام اصیل تشکیل حکومتاسلامی برای اجرای قوانین اسلام ضروری است ، بنابر این برپایی حکومتاسلامی شرط اساسی و لازم خروج از انحطاط میباشد.دیدگاه فوق را میتوان در سه گزاره کلی زیر خلاصه کرد: -1 تنها و تنها اسلام تامین کننده سعادتدنیا و آخرتو پیشرفتمادی و معنوی میباشد -2 سعادتدنیا و آخرتو پیشرفتمادی و معنوی در تقابل با انحطاط و عقب‌ماندگی میباشد -3 انحرافاز اسلام، علتانحطاط و عقب‌ماندگی میباشد.گزاره‌های فوق با برخوداری از سه ویژگی نظریه (تئوری) یعنی: -1 دارابودن نوع خاصی از گفتار که از آن به قانون تعبیر مشود -2 ارتباط بین این گفتار بر مبنای قواعد منطق (قیاس ) -3 تبیین واقعیتاز راه قیاس ، میتواند در قالبیکنظریه (تئوری) طرح گردد.

موضوع ظهور يک منجی در آخر الزمان که زمين را بعد از آنکه پر از جور وستم شده، مملو از عدل وداد مي کند، از موضوعاتی است که در بسياری از اديان به آن اشاره شده است. اين موضوع در اعتقادات شيعه تحت عنوان «مهدويت» يا به عبارتی ديگر ظهور امام دوازدهم شيعيان مطرح شده است.هدف از نگارش اين پايان نامه شناخت وبررسی شخصيت امام مهدي (عليه السلام) در شعر عربی وبه خصوص در شعر شيعی است ودر عين حال با عده ای از شاعران که درباره مهدويت شعر سروده اند آشنا می شويم تا به مقدار شناخت آنها به موضوع مهدويت پی ببريم.روش تحقيق در اين پايان نامه مبتنی بر روش وصفی تحليلی است ودر جمع آوری مطالب از ديوان های شاعران وکتاب های مربوط به مهدويت استفاده کرديم. بعد از اتمام پايان نامه به نتائج زير رسيديم:1- موضوع مهدويت وظهور منجی درآخر الزمان از موضوعات اساسی است که بسياری از شاعران در اشعار خويش به آن اشاره نموده اند وبا گذشت زمان مورد توجه زيادتری قرار گرفته است.2- اهميت موضوع مهدويت وگسترش نفوذ اين موضوع در بين مردم باعث شده که عده ای از خلفاء وأمراء برای برانگيختن احساسات مردمي از آن سوء استفاده کرده وخود را به عنوان مهدی موعود به مردم معرفی نمايند. 3- بسياری از اشعاری که درباره امام مهدی (عليه السلام) سروده شده به آيات واحاديثی که در روايات دينی وارد شده ارتباط دارد.

بررسی عوامل اقتدار و انحطاط مسلمین در ضمن شناخت مقام خلیفه اللهی آدمی و نیازهای فطری او با مطالعه تاریخ تمدن جوامع اسلامی و غور در احوالات پیشینیان، سبب برون رفت از آسیب‏های جبرانناپذیر اجتماعی و نیل به اهداف متعالی انسان کامل به عنوان الگوی حیات بخش جهان بشریت خواهد بود.از اینرو تحلیل و بررسی عوامل اقتدار و انحطاط مسلمین در عصر حکومتی امام علی (علیه السلام) به عنوان یک راهبرد موثر دراعتلای جوامع اسلامی جهت نیل به قله‏های عزت و اقتدار مطرح می‏باشد.عوامل اقتدار و انحطاط مسلمین از دیدگاه نهج البلاغه در سه حوزه فرهنگی ـ اجتماعی، سیاسی و اقتصادی مطرح است. در بخش فرهنگی ـ اجتماعی، عوامل اقتدار در پنج موضوع؛ بصیرت، استقامت در مسیر تعالی، عدالت اجتماعی، ایمان و تقوا، عبرت از پیشینیان و عوامل انحطاط در یازده موضوع؛ دنیا طلبی، تبعیت نفس، جدایی از قرآن و عترت (علیهم السلام)، ترک امر به معروف و نهی از منکر، سستی و فساد، فقر و بدعت و نفاق، غفلت از معاد و سازندگی تربیتی مطرح شده است. در بخش سیاسی، عوامل اقتدار در حوزه‏های سیره حکومتی، رهبری مقتدر، اصول حکومت اسلامی، شایسته سالاری، بازرسی، تشویق و تنبیه، جهاد و عوامل انحطاط در حوزه‏های استبداد و خودرأیی، تفرقه، سازشکاری و نقش خواص بررسی شده‏اند.همچنین در بخش اقتصادی، عوامل اقتدار در بخش‏های اصول اقتصادی، سیاست‏های اقتصادی (تجارت و صنعت، کار و تولید، تأمین اجتماعی، نظارت بر قیمت‏ها و مالیات)، رفتارهای اقتصادی (تقسیم مساوات سرانه، بخشودگی مالیاتی و اخلاق کارگزاران مالیاتی) و عوامل انحطاط با بررسی موضوعات انحصار گرایی در بازار مسلمین، دست اندازی به بیت المال، احتکار، عدم برخورد قاطع با متخلفان اقتصادی و ضعف در مدیریت به اتمام رسیده است.مهم‏ترین عاملی که در اقتدار و انحطاط مسلمین نقش ایفا می‏نماید، رشد عوامل اقتدار و انحطاط فرهنگی ـ اجتماعی در نظام‏های اسلامی است. بدین معنا که اگر در جامعه‏ای عوامل اقتدار‏بخش فرهنگی، پررنگ، و از سوی دیگر دامن جامعه از ابتلا به عوامل انحطاط‏ رسان فرهنگی مصون بماند، زمینه‏های انحطاط در سایر بخش‏های سیاسی و اقتصادی کم رنگ شده و به طور حتم به قله‏های عزت و اقتدار نائل خواهند شد. البته وجود رهبری مقتدر و عدالت‏پیشه برای تحقق و احیای اصول حکومت اسلامی و به سامان رساندن مشکلات جامعه و مدیرانی شایسته به همراهی مردمان بصیر و شهادت طلب و تمسک عملی به آموزه‏های قرآن، پیامبر اسلام و اهل بیت (علیهم السلام)، در رسیدن به این مهم ضروری است. از اینرو استبداد حکومتی، رواج ظلم و ستم، وجود تبعیض و بی‏عدالتی درحوزه‏های مختلف جامعه، اسباب نارضایتی مردمان و اضمحلال دولت‏های اسلامی را در پی خواهد داشت. در اندیشه امام علی (علیه السلام) عدالت‏ورزی در حوزه اقتصاد، رعایت اصول اقتصادی توسط مردمان و حاکمان، اتخاذ سیاست‏ها و رفتارهای اقتصادی مناسب از سوی دولتمردان، نفی انحصارگرایی و اقدامات آسیب رسان درحوزه ح اقتصاد، سبب مهار چالش‏ها و بحران‏های اقتصادی و ریشه‏کن نمودن فقر در عرصه جامعه خواهد بود. نکته مهم آنکه علاوه بر نقشی که هر یک از عوامل اقتدار و انحطاط درحوزه‏های فرهنگی ـ اجتماعی، سیاسی و اقتصادی بر جوامع دارد، باید دانست، مجموع این عوامل همگی با هم موثر در اعتلای جوامع اسلامی یا اضمحلال آن می‏باشد. یعنی عوامل هر بخش می‏تواند بر سایرحوزه‏های مطروحه اثر‏گذار بوده و مسیر جامعه را در رسیدن به اقتدار یا انحطاط رقم بزند.

مقاله حاضر با رویکرد تطبیقی به مسئله عوامل انحطاط تفکر اسلامی در جهان اسلام و به تبع آن انحطاط جوامع مسلمین از دیدگاه استاد مطهری و اقبال لاهوری مى پردازد و بسیاری از عوامل اساسی درون مرزی و برون مرزی را که باعث انحراف و انحطاط تفکر اسلامی گشته بررسی می نماید که در این بیان مشترکات فراوانی میان آن دو متفکر به چشم مى خورد. از جمله این عوامل مهم، نفوذ اندیشه های بیگانگان به شکل های مختلف، تهاجم استعمار و برداشت های غیر اسلامی از آموزه های دینی، تحجر و... مى باشد. در پایان نیز به موضع گیری و راه کارهای مشترک به صورت عقلانیت دینی، اجتهاد، و توانمند سازی دین اسلام برای ادراه جامعه اسلامی اشاره شده است.

در پیشگفتار،ضرورت تحقیق،هدف از تحقیق،پرسش‌های تحقیق فرضیه و پیش فرض‌ها و روش تحقیق تبیین شده است.در مقدمه،اوضاع و احوال فبایل اعراب ساکن در شبه جزیره بزرگ عربستان که زادگاه تمدن مترقی اسلام است و نیز ابرهای تیره حهل و انحطاط و عقاید و سنن و فرهنگ منحط آنان،و ظهور خورشید تابان اسلام به عنوان یک آیین آسمانی انسان ساز، بررسی شده است.فصل اول متضمن تبیین پیشرفت‌‌های گوناگون مسلمانان از قبیل فتوحات جغرافیایی و نظامی، فرهنگی و اقتصادی همانند ترقی در علوم طب،تاریخ و ترجمه کتب علمی و اختراع پارچه،چرم،دوربین‌های نجومی،قطب نما و...است.در فصل دوم از موجبات و رموز تکامل و نعالی مکتب حیات بخش اسلام مسلمانان همانند: متانت و اصالت و فطری بودن قوانین و مقرارت دین مبین اسلام، هماهنگی و انسجام و خوشرفتاری مسلمانان و آزادی که سپاه مظفر اسلام به پیروان سایر ادیان در نقاط مختلف سرزمین‌های مفتوحه داده‌اند، صحبت شده است. فصل سوم با یک پیشگفتار شروع می‌شود، که در آن به پیشینه تاریخی انحطاط امپراطوری اسلامی، و اینکه چه کسانی و چه جریاناتی دخالت در آن پدیده شوم داشته‌اند، سپس به عوامل داخلی انحطاط مسلمانان از قبیل تخریب و فرقه‌گرایی و عیاشی و رهبری‌های ناشایست مسلمانان، و موجبات خارجی انحطاط همانند هجوم نظامی، ایجاد اختلاف و ترویج فحشا و منکرات و قدرت‌های استعمارگر در میان ملل اسلامی و جهان اسلام پرداخته است. آخرین مبحث رساله یک خاتمه است که به تبیین عظمت و برتری مکتب اسلام بر سایر مکاتب موجود دنیا و اینکه آیین مقدس اسلام انحطاط‌‌ آور نیست بلکه دین تحرک و تکامل است که به تمام ابعاد زندگی بشر توجه دارد.

انقلاب اسلامی، انقلابی مبتنی بر سنت اسلامی است. برخلاف تلقی رایج در غرب که سنت، به مثابه بخش و جزئی از عالَم غربی ملاحظه می شود، سنت در اندیشه اسلامی، شامل عالَم اسلامی بوده و قابل تقلیل به جزء و بخشی از آن نمی باشد. دکتر سید جواد طباطبایی ـ یکی از نویسندگان معاصر که همة تحولات و اندیشه های ایرانی را از صدر اسلام تاکنون بر محور سنت اسلامی و تطورات آن تحلیل می کندـ بر این باور است که سنت اسلامی به دلیل دورشدن از عقل آزاد ـ به معنای یونانی آن ـ و لغزیدن در ظاهر شریعت اسلامی و نیز به سبب تحولات تاریخی ناشی از حمله مغولان به ایران و... دچار انحطاط، زوال، تصلب و بن بست شده و آن چنان گرفتار تکرار بی تذکاری گردیده است که تراث آن برای درک مناسبات عصر مدرن ناکافی می باشد. هر چند وی کمتر مستقیماً و با صراحت دربارة انقلاب اسلامی سخن گفته است، اما از آنجا که این انقلاب بر پایه همین سنت اسلامیِ به بن بست رسیده! استوار شده است، منطقاً باید وصف یأس آوری که درباره سنت اسلامی وجود دارد را در مورد انقلاب اسلامی نیز صادق دانست. این نوشتار در صدد است تا ضمن نقد نظریه دکتر طباطبایی، مسأله سنت اسلامی را به مثابه اساس و پایه انقلاب اسلامی، مورد تأمل و بحث قرار دهد.