جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مدیریت آینده، یکی از راهبردهای اساسی برای اداره جوامع بشری محسوب می شود. آینده پژوهی به دنبال کشف، وارسی و ارزیابی پیشنهاد آینده هایی است که می توانند واقع شوند (آینده های ممکن) و یا احتمال واقع شدن آنها وجود دارد (آینده های محتمل) و یا می باید واقع شوند (آینده های مطلوب). ساخت آینده مطلوب، مبتنی بر شناخت عناصر سازنده آن، اصول و مبانی آینده پژوهی است. آینده پژوهان در مجموعه تلاش های خود اهداف مهمی دارند که مهم ترین آنها، ارتقای سطح زندگی انسان ها و توسعه آینده نگری است. بررسی آیات قرآن مجید و روایات اهل بیت - علیهم السلام - نشان می دهد که در اسلام، نگاه به آینده، از اصالت و عمق ویژه ای برخوردار است. با اندیشه و تامل در آیات مربوط به آینده، در می یابیم که آیات و روایات به صورت مکرر، انسان ها را به تفکر، برنامه ریزی و تدبیر برای آینده ای سعادتمند فرا می خواند. قرآن چشم اندازی خیره کننده از آینده ارائه می دهد که در آن، هم هشدار و هم بشارت دیده می شود. قرآن از انسان های مطلوب به "متوسمین" تعبیر فرموده است:"ان فی ذلک لایات للمتوسمین" (حجر:75) در حقیقت، می توان گفت که با توجه به ویژگی هایی که در آیات و روایات برای متوسمین ذکر شده، این گروه در حقیقت، همان آینده پژوهان هستند.

خاتمه یافتن غیبت امام مهدی (علیه السلام) و ظهور ایشان یکی از مهمترین مباحثی است که اندیشه شیعه اثنی عشری را به خود مشغول داشته است، برخی اندیشمندان معتقدند مسئله برطرف شدن غیبت و ظهور صرفا وابسته به خواست و اراده الهی است ولی برخی دیگر در این زمینه برای مردم، نقش تعیین کننده ای قائلند. این دو دیدگاه، دو رویکرد متضاد را به مقوله «انتظار ظهور امام مهدی (علیه السلام)» رقم می زند. دیدگاه موافق با نقش تعیین کننده مردم، به انتظار به مثابه حرکت و قیامی حق طلبانه می نگرد ولی در دیدگاه مخالف، انتظار به معنای دست روی دست گذاشتن و رکود است. این پژوهش به جهت یافتن پاسخی درباره "نقش مردم در فراهم آوردن زمینه غیبت و همچنین زمینه سازی برای ظهور"، ابتدا به بررسی روایی در مورد علل و عوامل زمینه ساز غیبت پرداخته و سپس دیدگاه علمای متقدم و معاصر را در این زمینه بررسی می نماید.در واقع هر علل و عواملی که به نوعی زمینه غیبت امام مهدی (علیه السلام) را فراهم کرده باشد، در به تعویق افتادن ظهور موثر است، دیدگاه های مختلفی که علما و دانشمندان شیعه از دیرباز درباره علت و فلسفه غیبت داشته اند، هریک، ابعادی از مسئله را که در روایات به آن تصریح شده است، بررسی می کند، بخش مهمی از دیدگاه های مزبور تبیین می کند که مردم، درک و معرفت شایسته ای درباره جایگاه معصوم (علیه السلام) نداشتند، بنابراین حق الهی ایشان در رهبری جامعه اسلامی نادیده گرفته شد و حکومت اسلامی عرصه حضور جباران و سیاست مدارانی شد که در پی حفظ اسلام و پیاده کردن ارزش های اسلامی نبودند، مجموعه این اتفاقات، ارزش های واقعی اسلام را در جامعه به دست فراموشی سپرد و مردم قابلیت از خود گذشتگی برای آرمان های الهی را از دست دادند. در واقع تا زمانی که ویژگی های «روح جمعی» حاکم بر جامعه انسانی، از آن خصائص که بر جامعه عصر حضور معصومان (علیهم السلام) حاکم بود، فاصله جدی نگیرد و قابلیت همراهی با امام معصوم (علیه السلام) و آرمان هایش را نیابد، نمی توان انتظار برطرف شدن غیبت و فرارسیدن ظهور داشت. با بررسی در کتب و آثار علمای متقدم و معاصر شیعه، همچنین در مجموع به این نتیجه می رسیم که مردم خودشان زمینه غیبت را فراهم کرده اند و زمینه سازی برای ظهور مستلزم آمادگی جامعه انسانی و فراهم آمدن نیروهای کارآمد برای انقلاب الهی حضرت مهدی (علیه السلام) است، به علاوه با مطالعه آثار صاحب نظرانی که در حوزه فلسفه تاریخ، بر مبنای قرآن و روایات، نظریه پردازی کرده اند، در می یابیم که حرکت تاریخ تابعی از سنن و قوانین الهی است که خداوند متعال برای اداره امور عالم در نظر گرفته است، بر طبق سنن و قوانین الهی نیز، اراده های مردم، نقش مهمی در تعیین سرنوشت فردی و اجتماعی ایشان دارد، بنابراین، نمی توان انتظار داشت که جهان به خودی خود و یا صرفا به اذن و اراده الهی و بدون مقدمه چینی حرکت های مردمی پر از عدل و داد شود. براین اساس ظهور آخرین حلقه از حلقات مبارزه اهل حق بر علیه باطل است که در اصل وقوع خویش وابسته به حلقات پیشین است و حلقات پیشین ساخته دست زمینه سازان و منتظران ظهور خواهد بود. انقلاب اسلامی ایران نیز به رهبری امام خمینی (ره) طبق همین تئوری و در راستای زمینه سازی برای ظهور شکل گرفت.

موضوع ظهور يک منجی در آخر الزمان که زمين را بعد از آنکه پر از جور وستم شده، مملو از عدل وداد مي کند، از موضوعاتی است که در بسياری از اديان به آن اشاره شده است. اين موضوع در اعتقادات شيعه تحت عنوان «مهدويت» يا به عبارتی ديگر ظهور امام دوازدهم شيعيان مطرح شده است.هدف از نگارش اين پايان نامه شناخت وبررسی شخصيت امام مهدي (عليه السلام) در شعر عربی وبه خصوص در شعر شيعی است ودر عين حال با عده ای از شاعران که درباره مهدويت شعر سروده اند آشنا می شويم تا به مقدار شناخت آنها به موضوع مهدويت پی ببريم.روش تحقيق در اين پايان نامه مبتنی بر روش وصفی تحليلی است ودر جمع آوری مطالب از ديوان های شاعران وکتاب های مربوط به مهدويت استفاده کرديم. بعد از اتمام پايان نامه به نتائج زير رسيديم:1- موضوع مهدويت وظهور منجی درآخر الزمان از موضوعات اساسی است که بسياری از شاعران در اشعار خويش به آن اشاره نموده اند وبا گذشت زمان مورد توجه زيادتری قرار گرفته است.2- اهميت موضوع مهدويت وگسترش نفوذ اين موضوع در بين مردم باعث شده که عده ای از خلفاء وأمراء برای برانگيختن احساسات مردمي از آن سوء استفاده کرده وخود را به عنوان مهدی موعود به مردم معرفی نمايند. 3- بسياری از اشعاری که درباره امام مهدی (عليه السلام) سروده شده به آيات واحاديثی که در روايات دينی وارد شده ارتباط دارد.

بررسی فرهنگ و اعتقادات ادیان الهی و آئین های بشری در مسیر تاریخ بشر، این حقیقت را آشکار می کند که اعتقاد به منجی عدالت گسترمصلح جهانی بین همه ی اقوام و ملل جهان مشترک است و این باور به جامع ترین شکل خود در مذهب تشیع دین مبین اسلام، جلوه گر شده است و این در حالی است که تحقیق در منابع معتبر و دست اول اهل سنتو جماعت، این نکته را آشکار می کند که ایشان به مسئله ی مهدویت باور و اعتقاد جازم دارند بلکه برخی علمای بزرگ مذهب تسنن، منکرین احادیث پیرامون مهدویت را کافر دانسته و حکم ...را برای آنها مجاز می دانند. در این پژوهش سعی و افر شده است که دیدگاه های علمای متقدم و متاخر اهل سنت پیرامون مهدویت واکاوی شده و ضمن بیان تبارشناسی، تولد، حیات، غیبت، ظهور، شخصیت و سیمای ظاهری مهدوی موعود (عج )، به دیدگاه های گوناگون و رفع برخی شبهات وارده بپردازددر پایان نتایج و دستاوردها و پیشنهادهای پژوهش، تقدیم اهل فضل و تحقیق خواهد گردید. امید است طرح موضوع فوق تا حدودی باعث ایجاد وحدت و تقریب بیشتر بین مذاهب اسلامی گردد.

این پژوهش در چهار بخش از فلسفه و علل غیبت حضرت مهدی (عج) و فواید آن و اینکه در زمان غیبت چگونه می شود از وجود آن حضرت بهره برد؟ به بحث پرداخته است. بخش نخست به تعریف غیبت و چگونگی و اقسام آن پرداخته است غیبت صغری و غیبت کبری و واگذاری امر نمایندگی به مجتهدان دین شناس بررسی شده است. در پایان مراد از اهل بیت (ع) مشخص شده است. در بخش دوم فلسفه غیبت مورد بررسی قرار گرفته است. غیبت سری از اسرار الهی است و مردم در زمان غیبت آزمایش می شوند و مومنین از پشت کفار و منافقین بوجود می آیند غیبت سبب نجات یافتن آن حضرت از کشته شدن و نداشتن بیعت کسی بر گردن او است. و در زمان غیبت به تدریج ملتهای جهان با کسب آمادگیهای لازم برای ظهور حضرت مهدی مهیا می شوند. در بخش سوم، فواید غیبت حضرت مهدی (عج) بحث شده است. وجود امام برای اتمام حجت خالق بر خلق و برای واسطه در جریان فیض الهی بر خلق لازم است، اگر چه غایب باشد استفاده از وجود امام غایب (عج) به خورشید پنهان در ابر تشبیه شده است، آن حضرت در زمان غیبت بر اوضاع و اعمال مردم نظارت و در امور آنها بواسطه نمایندگانش تصرف می کند. همچنین وجود امام غایب سبب دلگرمی و نوید آینده روشن می شود و انتظار فرج و زندگی منتظرانه باعث اصلاح فرد و جامعه می شود. در بخش چهارم مطالب به صورت خلاصه و نتیجه گیری ذکر شده است.

ظهور منجی موعود از مسائلی است که در همه ادیان الهی و حتی در برخی از ادیان بشری بدان تصریح شده است. این اعتقاد پیروان ادیان مختلف مخصوصاً شیعیان امامیّه را بر آن داشته تا نسبت به زمان تحقق این وعده الهی حساس باشند و همواره در صدد علم به آن زمان باشند. از این روی برخی با مطالعه احادیث ائمه درباره خصوصیات زمان ظهور ایشان و تطبیق برخی از نشانه ها و شرایط بر حوادث کنونی (تطبیق) به تعیین وقت ظهور (توقیت) اقدام کرده‌اند. از سوی دیگر ائمه اهل‌بیت هرگونه تعیین وقت را ممنوع دانسته و اقدام کننده را دروغ‌گو معرفی نموده‌اند. تحقیق حاضر بررسی امکان یا عدم امکان تطبیق صحیح و همچنین محدوده مجاز و غیر مجاز توقیت را بر عهده گرفته است. این مطلب هنگامی اهمیت می‌یابد که همزمان با نهی ائمه از توقیت، روایاتی از ایشان در رابطه با زمان ظهور به ما رسیده است؛ بررسی و هدف یابی این روایات در این تحقیق مدّ نظر بوده است. همچنین آسیب‌های وارده بر دین و جامعه اسلامی از رهگذر توقیت و تطبیق با استفاده از روایات اهل‌بیت و یافته های دانشمندان بررسی شده است.

موضوع این تحقیق، انتظار فرج از دیدگاه قرآن و حدیث می‌باشد. بر اساس این موضوع سوال اصلی این پژوهش از این قرار است: دیدگاه قرآن و حدیث در رابطه با انتظار فرج چیست؟ سوالهای فرعی این تحقیق نیز بدین قرار است: 1.‌ مراد از انتظار فرج چیست؟ 2.‌ انتظار مزموم چیست و ممدوح کدام است؟ 3.‌ زمینه‌های ایجاد انتظار فرج چیست؟ 4. آثار و فواید انتظار فرج چیست؟ 5. آیا قرآن و حدیث به پاداش منتظران اشاره‌ای دارند؟ فرضیه‌های این تحقیق و پژوهش عبارتند از: 1.‌ قرآن و حدیث در رابطه با انتظار فرج تاکید فراوان دارد. 2.‌ انتظار فرج در زمان غیبت همانند جهاد در عصر ظهور است. 3. پاداش بر حسب عقل، فهم، معرفت و صبر است. این تحقیق مبنی برشش فصل بشرح ذیل می‌باشد. 1.‌ کلیات موضوع تحقیق، سوال اصلی، سوالهای فرعی پژوهش، فرضیه تحقیق، بیان اهداف، ضرورت تحقیق، بیان مسیله، پیشینه و مفهوم شناسی یا تبیین واژه‌ها است. 2. حقیقت انتظار و اقسام آن از جمله ویرانگر وسازنده، و شاخصه‌های هر دو مورد بررسی و تحلیل و تبیین قرار گرفته و در ضمن، انتظار عام و خاص با توجه به احادیث نقد و بررسی شده است. 3. در رابطه با ابعاد انتظار فرج است. در این فصل انتظار به دو بعد اعتقادی و فرهنگی، اجتماعی تقسیم شد، در بعد اعتقادی بعد عملی و فکری با توجه به اصول دین، تقوی و تدیّن تبیین گردید. 4. در رابطه با آداب انتظار است که بعضی از آداب مهم و ضروری بیان شد از جمله شناخت و توجه به منتظر، تجدید عهد و دعا و توسل را می‌توان بطور خلاصه ذکر کرد. 5. آثار انتظار به دو بخش عمده فردی و اجتماعی تقسیم می‌شود که هر یک از آثار فردی و اجتماعی مورد بحث و بررسی قرار گرفت. 6. پاداش منتظران، ابتداءً پنج تا از احادیث در رابطه با این موضوع تحلیل و سپس نتیجه‌ای که با بررسی آنها بدست می‌آید بیان گشت و سعی بر این بوده که چراییت این همه پاداش ذکر شود.