جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

متفکران و الهی‌دانان در ادیان ابراهیمی درباره وحی نظرات یکسانی نداشته و گاهی تعارض جدی میان دیدگاه‌های آنان وجود دارد. برخی از وحی گزاره‌ای و عده‌ای از وحی غیرگزاره‌ای یاد می‌کنند. در بین متفکران اسلامی تا قبل از دوران معاصر و ظهور پاره‌ای از روشنفکران، اصل پدیده وحی و نقش قابلی پیامبر در دریافت وحی مورد وفاق بود. در چند دهه اخیر به تبع آشنایی برخی از روشنفکران با اندیشه‌های متفکران غربی مسئله وحی با رویکردی متفاوت از اندیشه متفکران اسلامی مطرح گردید. یکی از این دیدگاه‌ها که در چند سال اخیر در مجامع علمی سبب نقد و بررسی فراوان شده، دیدگاهی با عنوان رؤیاانگارانه بودن وحی است. صاحب این دیدگاه که خود دارای تطور فکری در مسئله وحی است، در دیدگاه اخیر خود قرآن را رؤیای پیامبر’ می‌داند و برای اثبات آن به شواهدی استدلال می‌کند. وی شواهد و استدلال‌هایی برای دیدگاه خود مطرح و از آنها دفاع می‌نماید. در این تحقیق با رویکرد توصیفی از نگره ایشان در مسئله یادشده اشاره، و به بیان مغالطات آشکار در استدلال‌های او خواهیم پرداخت. استفاده از مغالطه تعمیم، تمثیل، مقایسه، ابهام، حذف سیاق و ... در ادله و شواهد وی وجود دارد.

مجموعه ى «کلام جدید» نوشته هاى گزیده اى است، حاصل سال ها تحقیق و تدریس در حوزه و دانشگاه. مجموعه اى در هفده گفتار که بخش هاى اولیه ى آن به مباحث مقدماتى و روش شناسى و معرفت شناختى اختصاص دارد و گفتارهاى دیگر آن، در بر دارنده ى مسائل جدید کلامى است. بى تردید، مسائل جدید کلامى، بیش از موضوعاتى است که در این مجموعه گرد هم آمده اند و مباحث آن ها نیز بسیار گسترده تر از آن است که نوشته ى مذکور در برگیرنده ى همه ى آنها باشد و نویسنده، تنها به مسائل دوران معاصر ایران پرداخته است; مسائلى که زاییده ى تعارض سنت و تجددند و از جوامع مدرن اقتباس یافته اند; مباحثى که متفکران را دچار شکاف هاى فکرى عظیمى کرده است. در این نوشتار، سعى شده به چالش ها و ضرورت هاى این محورها اکتفا شود; به طورى که ذهن ها را به زوایاى پیچیده تر مشغول نسازد و در حد امکان، پرسش هاى معاصر کلامى در بستر اجتماع ما را پاسخ دهد.

«الکلام الاسلامی المعاصر»، تعریب شده کتابی سه جلدی است که با زبان فارسی به بررسی برخی از مسائل كلامی منطبق با دیدگاه شیعه امامیه مانند خداشناسی، دین‌شناسی، نبوت‌شناسی و امامت‌شناسی، می‌پردازد. این مجموعه اثر عبدالحسین خسروپناه است. کتاب «الکلام الاسلامی المعاصر»، ترکیبی از کلام جدید و قدیم با ساختاری جدید است. این کتاب در هفت بخش و سی و سه گفتار تدوین شده است. مبادی و مقدمات، خدا‌شناسی، دین‌شناسی، نبوت‌شناسی، امامت‌شناسی، اسلام‌شناسی و فرجام‌شناسی، هفت بخش تشکیل دهنده این کتاب هستند. جلد سوم شامل: معاد شناسی، معاد جسمانی و روحانی، چالش‌‌های منکران معاد، منازل آخرت، رجعت، اسلام شناسی، زبان و منطق فهم اسلام و جامعیت اسلام، گوهر و صدف اسلام، نسبت اسلام با علم، عقل، مدرنیته و پست مدرن وعلم دینی.

يکي از مسائل مهم موجود در حوزة ابن‌سيناشناسي، مشائي يا اشراقي بودن فلسفة وي است. برخي بر اين باورند که فلسفة شيخ‌الرئيس اشراقي است و براي اثبات اين مدعا دلايلي را ذکر ميکنند که در يک تقسيمبندي کلي ميتوان گفت دسته‌يي از اين دلايل مبتني بر آثار خود شيخ و دسته يي ديگر بر پايه منابع معرفتيي ميباشد که او از آنها بهره برده است. نگارندگان معتقدند نقدهايي بر دلايل و شواهد اشراقي بودن فلسفة ابن¬سينا وارد است، بنابرين در نوشتار حاضر ابتدا به تعريف فلسفة اشراقي و تبيين دقيق و موجز دلايل و شواهد معتقدان اشراقي بودن فلسفه¬ ابن‌سينا پرداخته‌ شده و در گام بعدي، دلايل مذکور مورد نقد و بررسي قرار گرفته¬ و ضعف آنها مشخص گرديده است. روش محققان در اين پژوهش تحليلي ـ انتقادي است.

«الکلام الاسلامی المعاصر»، تعریب شده کتابی سه جلدی است که با زبان فارسی به بررسی برخی از مسائل كلامی منطبق با دیدگاه شیعه امامیه مانند خداشناسی، دین‌شناسی، نبوت‌شناسی و امامت‌شناسی، می‌پردازد. این مجموعه اثر عبدالحسین خسروپناه است. کتاب «الکلام الاسلامی المعاصر»، ترکیبی از کلام جدید و قدیم با ساختاری جدید است. این کتاب در هفت بخش و سی و سه گفتار تدوین شده است. مبادی و مقدمات، خدا‌شناسی، دین‌شناسی، نبوت‌شناسی، امامت‌شناسی، اسلام‌شناسی و فرجام‌شناسی، هفت بخش تشکیل دهنده این کتاب هستند. جلد دوم شامل: نبوت و ضرورت آن، بیان قاعده لطف، برهان حكمت و برخی دیگر از برهان‌های فلسفی و عرفانی، اهمیت و ضرورت وحی، ویژگی‌های وحی نبوی، ویژگی‌های پیامبر ، ادله مربوط به خاتمیت نبوت، دلایل ضرورت امامت عامه، اثبات امامت خاصه امام علی و فرزندان معصوم ایشان، اثبات مشروعیت امامت و ادله قرآنی، روایی و عقلانی آن و نقد شبهات وارد شده از سوی معتزله و اشاعره.

«الکلام الاسلامی المعاصر»، تعریب شده کتابی سه جلدی است که با زبان فارسی به بررسی برخی از مسائل كلامی منطبق با دیدگاه شیعه امامیه مانند خداشناسی، دین‌شناسی، نبوت‌شناسی و امامت‌شناسی، می‌پردازد. این مجموعه اثر عبدالحسین خسروپناه است. کتاب «الکلام الاسلامی المعاصر»، ترکیبی از کلام جدید و قدیم با ساختاری جدید است. این کتاب در هفت بخش و سی و سه گفتار تدوین شده است. مبادی و مقدمات، خدا‌شناسی، دین‌شناسی، نبوت‌شناسی، امامت‌شناسی، اسلام‌شناسی و فرجام‌شناسی، هفت بخش تشکیل دهنده این کتاب هستند. جلد اول شامل: چیستی كلام اسلامی،‌ معقولیت و اثبات‌‌پذیری گزاره‌های دینی، شناخت و اثبات وجود خداوند،‌ اثبات و مراتب توحید الهی، ‌صفات الهی، افعال الهی، حقیقت دین، حقیقت تجربه دینی،‌ انتظار بشر از دین، منشاء دین، ایمان دینی و كثرت‌گرایی دینی. در مبحث فرجامین، شش دلیل اقامه شده برای پلورالیسم دینی، مورد ارزیابی و نقد قرار گرفته است.

چالش برانگیزترین عنوان در میان مباحث عصمت، شبهاتی است که به ساحت معصومان (ع) وارد شده است. این پایان نامه با روش کتابخانه‌ای در گردآوری، و شیوه توصیفی- تحلیلی در تجزیه و تحلیل مطالب، مقوله عصمت و قلمرو آن و سپس شبهات مطرح شده در نصوص دینی در حوزه انتساب گناه به معصومان (ع) را پاسخ و انواع پاسخ‌ها را با رویکرد عقلی اعتبارسنجی و به تعیین جایگاه هر یک از پاسخ‌ها و برون رفت‌ها پرداخته و به این نتایج دست یافته است که عصمت عبارت است از ملکه نفسانی و لطف خدادادی که باعث تنفّر فرد معصوم از گناه می‌شود و گستره آن امور مربوط به وحی و مسایل عادی زندگی را دربر می‌گیرد. و هر یک از برون رفت‌های عقلی از شبهات عصمت- مانند حمل بر ترک اولی یا امر ارشادی و یا ناظر به مقام معصوم خاصّ، یا در مقام تقید و یا مطابق مصلحت و یا شرایط زمانی بودن فعل معصوم (ع) و دیگر قراین عقلی که موجب صرف از ظهور لفظی می‌گردد- جایگاه خاصی دارند که کاربرد آن در موارد دیگر نادرست می‌باشد.

این رساله از سه بخش عمده پدید آمده است: ۱. نظریه و طرّاحی؛ ۲. تولید و پیاده‌سازی؛ و ۳. نظرسنجی و ارزیابی. از پیش‌فرض‌های این رساله این است‌که کتاب‌های معارف دانشگاه علاوه بر افزایش دانش مخاطبان، قرار است نگرش و باور آنان را نیز ـ حتّی‌المقدور ـ ارتقا دهد و در حوزه رفتار و سبک‌زندگی آنان هم نسبتاً تأثیر بگذارد. بر این اساس، یکی از پرسش‌های این رساله این بوده است‌که: کتاب‌های معارف دانشگاه (و از جمله کتب انسان‌شناسی) تا چه حد به غایات تعریف‌شده نایل می‌شوند؟ تحقیقاتِ انجام‌شده در بخش سوّم رساله دلالت دارد‌که در این باب، ما با چالش‌ها و ضعف‌هایی روبرو هستیم. این چالش‌ها در چهار عرصه شناخت و دانش، عاطفه و انگیزش، باور و ایمان، و اراده و عمل، قابل تقسیم و توضیح‌اند.پرسش دیگر این است‌که برای رفع این چالش‌ها، چه راهکاری وجود دارد؟ دفتر حاضر، در پاسخ به این سوال، رویکرد و الگوی جدیدی تحت عنوان «رویکرد نگرش‌ساز» یا روش نگرشی‌ـ انگیزشی، را پیشنهاد داده است. به عبارتی، در این رساله دو موضع از یکدیگر تفکیک شده‌اند؛ یکی رویکرد ذهن‌محور و دانش‌افزای صرف و دیگری رویکرد قلب‌محور و نگرش‌ساز؛ و اساساً ریشه و خاستگاه بسیاری از ضعف‌ها در اتّخاذ همین موضع دانش‌افزای صرف تشخیص‌داده شده است. تفـاوت این دو، و مولّفه‌‌‌‌ها و مزیت‌های رویکرد دوّم، در بخش نخست خواهد آمد. البتّه این الگوی پیشنهادی، تنها در دایره یک نظریه و طرّاحی، محدود نمانده و عملاً نیز در قالب یک کتاب یا متن آموزشی (در حوزه انسان‌شناسی)، به عنوان یک گام کوچکِ نخستین، تولید و پیاده‌سازی‌گردیده است که به عنوان بخش دوّمِ همین رساله، تقدیم‌ می‌گردد. همچنین این نمونه عینی، پس از آن‌که در طول چند ترم، به محک تدریس و نظرسنجی‌های متناوب‌گذاشته شده و مکرّراً در روش و محتوای آن بازنگری‌هایی اعمال گردیده، نهایتاً در یک بررسی‌کامل‌تر، به‌صورت‌کمّی وکیفی مورد ارزیابی قرارگرفته است. جامعه آماری آخرین تحقیق، دانشجویان دانشگاه اصفهان با حجم نمونه ۱۲۶ نفر بوده‌ است. ارزیابی کمّی با روش‌ توصیفی از نوع پیمایشی یا زمینه‌یابی، و با ابزار پرسش‌نامه محقّق‌ساخته و با نرم افزار کامپیوتری SPSS-۲۲، و ارزیابی کیفی نیز با ابزار چک‌لیستِ تحلیل محتوا و مصاحبه انجام شده است. نتایجِ به دست‌آمده، در هر دو عرصه کمّی و کیفی، رویکرد پیشنهادی را تأیید می‌نماید و نمونه تولید‌شده را تا حدّ قابل قبولی موفّق نشان می‌دهد. براین اساس این رویکرد در صورت پذیرش، می‌تواند توسّط متولّیان امر، در معرض تحقیقات گسترده‌تر قرارگیرد و به مدد ارباب نظر و تجربه، تکمیل و تکامل یابد.

مدرنیته، ویژگی دنیای جدید است که از غرب آغاز و تا شرق دامن گستراند. پرسش مهم این است که گوهر مدرنیته چیست و آیا با اسلام قابل جمع است؟ گوهر مدرنیته از نظر دکارت، ابژکتیویته و از نظر کانت سوبژکتویته است. ابژکتیویته و سوبژکتیویته در فلسفه دکارت و کانت به معنای اصالت دادن به فاعل شناسای انسانی است، انسانی که هستی موجودات دیگر، حتی خدا و وحی توسط او تعیین می گردد. این گوهر، ممکن است به شناخت و اثبات خدا برسد یا نسبت بدان، شک ورزد و یا اینکه آن را انکار کند و در هر سه حال، فاعل شناسای الهی که به چیستی عالم و آدم بپردازد و از چگونگی تغییر آنها سخن بگوید، در پارادایم مدرنیته پذیرفته نیست. این مطلب نه تنها در مدرنیسم، بلکه در پست مدرنیسم نیز ساری و جاری است. همه دستاوردهای عصر مدرن، اعم از فلسفه، دانش، تکنولوژی و صنعت، سیاست، امنیت، معنویت، سلامت، هنر و معماری، رسانه و ارتباطات و...، جملگی از عقلانیت خودبنیاد و نفسانی انسانی سرچشمه گرفته است.اسلام با اینکه عقلانیت مستقل از وحی را می پذیرد، لکن با سوبژکتویته مخالف است و بر فاعل شناسای الهی تاکید می ورزد. این مخالفت به معنای مخالفت با همه دستاوردهای عصر مدرن نیست. عقلانیت اسلامی به متدینان کمک می کند تا با رویکرد انتقادی و گزینشی به دستاوردهای مدرن بپردازند.

با بررسی رویکرد جوادی آملی و رفیعی قزوینی در خصوص اسفار اربعه، آشکار می‌گردد که میان این دو دیدگاه تفاوت‌ها و شباهت‌هایی وجود دارد. جوادی آملی نهایت سفر اول را همگام با حصول مقام ولایت و نهایت سفر سوم را مقارن با حصول مقام خلافت می‌داند؛ اما در دیدگاه رفیعی قزوینی، حصول مقام ولایت با انتهای سفر سوم همراه است. در دیدگاه وی، نهایت سفر اول ابتدای مقام قلب است و سفر دوم مبدأ ظهور روح در اصطلاح عرفاست؛ در حالی که شهودِ هویت غیبیه و رسیدن به مقام محو و طمس، تناسبی با مرتبۀ روح را ندارد، بلکه وصول به این امر با مقام خفی و اخفی تطابق دارد. عارفانی چون قیصری و کاشانی میان مراتب ابتدایی و انتهایی ولایت به تفاوت قائل‌اند، لکن چنین تمایزی در دیدگاه رفیعی قزوینی دیده نمی‌شود. از منظر وی، سفر اول در محدودۀ امور عامه و جواهر و اعراض سفر سوم حکما خواهد بود. لکن از منظر جوادی آملی محدودۀ سفر اول تا اثبات ذات حق‌تعالی ادامه دارد. علاوه بر شمول جواهر و اعراض در سفر سوم که رفیعی قزوینی به آن معتقد است، نحوۀ فاعلیت حق‌تعالی و کیفیت صدور واحد از کثیر در این سفر مورد بحث قرار می‌گیرد. این گفتار بر آن است که با روش تحلیلی ـ تطبیقی، دیدگاه این دو حکیم متأله را بررسی نماید.