جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«امید» یکی از مهم‌ترین نیازهای روانی و ریشه در کمال‌جویی فطری انسان دارد. امید یعنی انتظار رسیدن به امر مورد علاقه‌ای که اسباب آن فراهم است و از تحقق آن لذت و شادی حاصل می‌شود. امید نقش مهم و اثرگذاری در جنبه‌های مختلف زندگی دارد. آنچه معنویت اسلامی به آن توجه دارد، تقویت روحیه و ایجاد انگیزه از طریق «امیدواری» است که نتیجه‌اش رسیدن به یکی از جنبه‌های مهم زندگی انسان، یعنی سعادت حقیقی است. این پژوهش با روش تحلیلی و با گردآوری مطالب به‌صورت کتابخانه‌ای به دنبال تأمین این هدف است که نشان دهد که دین اسلام به‌عنوان دینی جامع و کامل و مطابق با فطرت انسان‌ها، تأمین نیازهای بشری را در راستای هدف غایی یعنی قرب الهی می‌داند. حاصل اینکه، معنویت اسلامی، براساس آیات قرآن کریم و روایات اهل‌بیت علیهم السلام عناصر و عوامل امیدآفرینِ همسو با هدف غایی را مورد توجه قرار داده و انسان‌ها را به سوی امیدی حقیقی که باعث رسیدن به آن سعادت حقیقی است، رهمنون می‌سازد.

اين متن شرحي است بر كلام امام محمدباقر علیه السلام در باب اوصاف شيعيان واقعي به جابربن يزيد جعفي. يكي از اوصاف شيعيان واقعي، محبوب واقع شدن نزد خداي متعال با تزيين اعمال و كردار درست است. محبوب واقع شدن نزد ديگران ميلي است فطري كه خداي متعال در نهاد بشر قرار داده است. اگر انسان عظمت الهي و ارزش محبوب شدن نزد خداي متعال را درك كند، محبت ديگران نزد او رنگ مي‌بازد. البته جلب محبت ديگران از راه ادعاي ايمان، تقوا، انقلابي بودن، اهل عبادت از جمله حيله‌هايي است كه نمي‌توان به وسيله آنها نزد خدا نفوذ كرد. ازاين‌رو، صدق و درستي در كارها، يكي از راه‌هاي محبوب واقع شدن است. همچنين، راه ديگر محبوب واقع شدن، شتافتن براي انجام كار خيرا ست. اگر بخواهيم محبت پايدار خدا را به دست آوريم، بايد رفتارهايمان توجه ويژه خدا را جلب نمايد. اين مقاله به تفصيل به اين موضوع مي پردازد.

انسان در ارتباط با پدیده‌های پیرامون خود، به آنها شناخت پیدا می‌کند و به برخی از این شناخت‌ها باور و اطمینان پیدا کرده، آنها را می‌پذیرد. ما با نگاه به این باورها متوجه می‌شویم که سطح پذیرش باورها در مقایسه با یکدیگر یکسان نبوده و دارای سطوح مختلفی است؛ حال نقش سطوح مختلف باورها در فهم پدیده‌ها چیست؟ و انسان باورمند، پدیده‌های پیرامون خود را چگونه فهم می‌کند؟ و در صورت فهم سازگاری یا ناسازگاری پدیده با باورهای خود، چه واکنش‌هایی از سوی او قابل تصور می‌باشد؟ این مقاله به روش عقلي، توصیفی و پدیدار شناسانه، نقش باورهای انسانی را در فهم پدیده‌های پیرامونی خود و واکنش او در مواجهه با این پدیده‌ها را مورد بررسی قرار می‌دهد و نتیجه می‌گیرد: 1. باورها از جهت میزان پذیرش، به سطحی، میانی و بنیادین تقسیم می‌شوند؛ 2. ما دو نوع فهم از پدیده داریم، فهم سازگاری پدیده با باور، و فهم ناسازگاری پدیده با باور؛ 3. اقسام واکنش‌ها به پدیده: قبول پدیده، انکارپدیده و کشف پدیده.

هدف این نوشتار بررسی تبیینی ـ تطبیقی دیدگاه آيت‌الله جوادی آملی و آلوین پلانتينگا در بحث فطرت و باور پایه می‌باشد و روش آن تطبیقی ـ استنتاجی است. آيت‌الله جوادی آملی معتقد هستند که فطرت امری حضوری است و انسان‌ها براساس آن ارتباط مستقیم و حقیقی با خدا برقرار می‌کنند، لذا منظور از خداشناسی و خداگرایی فطری در نظر ایشان، همان خداشناسی و خداگرایی حضوری و بی‌واسطه است که انسان با علم حضوری حق را می‌یابد؛ اما در نظر آلوین پلانتينگا منظور از پایه ‌بودن یک باور این است که بدون ابتناء بر قضایای دیگر پذیرفته شده باشد و غیرعقلانی هم نباشد. با اینکه پلانتينگا اعتقاد به خداوند را باوری پایه می‌داند؛ اما پایه دانستن اعتقاد به خدا به معنای فطری بودن آن نیست و به همین جهت تفاوت اساسی بین این دو دیدگاه وجود دارد.

یکی از آفت‌های دین‌داری، تحریف در محتوای دین است. قرآن مجید و روایات معصومان مهم‌ترین منبع دین هستند که همواره مورد سوءقصد بدخواهان واقع شده‌اند. به دلیل اعجاز بیانی، آیه حفظ، آیه عدم ورود باطل در قرآن و همچنین به دلیل اهتمام ویژه پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم، اهل‌بیت علیها السلام و مسلمانان بر نگهداری آیات الهی، قرآن از تحریف لفظی مصون بوده؛ ولی از تغییر در محتوای آیات و مصادیق آنها در امان نمانده است. حکام جور برای تنزیه خود و صحیح‌سازی ایده و عملکرد خویش، دست به تحریف معنوی آیات و روایات نبوی زدند و مردم نیز به ‌دلیل فاصله گرفتن از ثقل اکبر، از مطالب انحرافی استقبال کردند و خود را از معارف ناب اسلام محروم ساختند. پژوهش پیش‌رو به صورت توصیفی ـ تحلیلی به مسئله تحریف معنوی و مصادیق آن پرداخته است. تحریف معنویِ صورت‌گرفته در آیات و روایات تأثیر مهمی بر تغییر باور و شناخت مردم و در نهایت عمل آنها داشته است. تعصب، دنیاطلبی، حقد و کینه، تقدس‌زدایی از چهره پیامبر و منزلت‌بخشی به خلفاء، از جمله عوامل تحریف معنوی است.

علم امام، گستردگی و ویژگی‌های آن ازجمله مباحث چالشی در تاریخ کلام شیعه امامیه بوده و پاسخ‌های متعددی به مسئله علم امام، ازجمله عدم ضرورت دانش امام به دایرۀ غیب یا ضرورت این علم ارائه شده است. مسئلۀ مقاله حاضر، قلمرو علم امام و ویژگی‌های آن از دیدگاه مرحوم کراجکی است. هدف از پژوهش، پاسخ به این پرسش است که گستردگی دانش امام به دین تا چه حد بوده؟ و آیا قلمرو علم امام در دایرۀ امامت، شامل علوم غیبی نیز هست؟ پاسخ به این پرسش به روش توصیفی ـ تحلیلی ارائه شده است. کراجکی به‌عنوان یکی از متکلمان امامیه منتسب به مکتب بغداد با اتخاذ رویه‌ای میانه، به این مسئله با رویکرد پاسخ به شبهات پرداخته و پاسخ او به‌عنوان متکلم نزدیک به عصر حضور، مهم تلقی مي‌شود. یافته‌های مقاله شامل بررسی ادله کراجکی در ضرورت کمال علمی امام به دین و علم امام به برخی نهان‌ها و امور غیبی با قید لا علی‌الدوام و با ویژگی‌های خاص چون علم شأنی و معصومانه است.

مقاله حاضر در پي آن است تا مسئلۀ عصمت انبياء را از منظر ابن ابي‌جمهور احسائي تبيين و ديدگاه اين متفکر بزرگ اماميه را در اين راستا تشريح کند. ابن ابي‌جمهور احسائی (838ـ912ق) به‌عنوان شخصیتی که جایگاه مهمی در مسیر ادغام شاخه‌های مختلف نظری در سایه تعالیم امامی دارد، بر مبناي ديدگاه جمع‌گراي خود در زمينۀ منابع معرفتي، با ايجاد هماهنگي و همخواني ميان سه رويکرد کلامي، حکمي و عرفاني، عصمت نبي را اثبات مي‌کند. ابتدا از منظر کلامي، با ارائه تقريري از نظريه لطف، سپس از ديدگاه حکمت الهي، با بهره‌گیری از نظريه عنايت و در نهايت از نظرگاه عرفان اسلامي و از مجراي مقام خليفگي انسان کامل و مفهوم اعتدال، ضرورت عصمت نبي و گستره آن را اثبات کرده است. از امتيازات ديدگاه ايشان نسبت به پيشينيان آن است که علاوه بر تأکيد بر منصب ظاهري پيامبر و مقام رسالت، از منظر جايگاه باطني وي در عالم و ضرورت وجودي او (انسان کامل) به مسئله عصمت پرداخته است.

ولایت تکوینی یکی از شئون مهم امام است و به تفویض محدود و مطلق تقسیم می‌شود. از دیرباز بحث دربارة ولایت تکوینی داشتنِ امام، مطرح بوده و مخالفان این اعتقاد شبهات فراوانی را نسبت به آن مطرح کرده‌اند که نشان می‌دهد هنوز ابعادی از این بحث به خوبی روشن نشده است. بنابراین بحث و تبادل نظر در این‌باره و پرداختن به آن با شیوه‌های جدید، لازم و ضروری است. یکی از این شیوه‌ها، نگاه عقلی به آیات و روایاتی است که دربارة ولایت تکوینی امام می‌باشد. این شیوة بحث، به دلیل عقلی بودن و سبک منطقی آن، کمتر می‌تواند مورد اشکال و شبهه واقع شود. در این نوشتار به این نتیجه رسیدیم که دلایل و برداشت‌های متعدد عقلی از اخباری که دربارة معرفی امام و یا ویژگی‌های امام است؛ تفویض محدودِ ایشان را در عالم تکوین ثابت می‌کند؛ ولی دربارة تفویض مطلق امام، به دلیل کمتر بودنِ آیات و روایات، اثبات آن از طریق برداشت‌های عقلی دشوارتر است؛ اما در عین حال اخباری که دربارة امضاء مقدرات عالم توسط امام در شب قدر است می‌تواند آن را ثابت کند.

ویژگی‌ها و مصادیق امامت در تشیع امامی از مباحث مهم در کلام شیعی است که بسیاری از آموزه‌های اعتقادی تشیع امامی مبتنی بر آن است. ازاین‌رو، ائمة اطهار و عالمان شیعه کوشیدند تا با بهره‌گیری از قرآن به تثبیت اعتقادات شیعه در مسئله امامت بپردازند. نوشتة پیش‌رو با شیوه‌ای توصیفی ـ تحلیلی بر آن است تا یافته‌های قرآنی معصومان و استفاده‌های قرآنی عالمان شیعه را در مهم‌ترین ویژگی‌های امامت نظیر علم غیب‌، عصمت، نصب الهی امام، اثبات فرزندان رسول خدا بودن ائمه، افضلیت و حجت و هادی الی‌الله بودن آنان را تحلیل و تبیین کرده و استشهادهای قرآنی دربارة امامت ائمه به طور مصداقی را مورد بررسی قرار دهد.