جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

روان‌شناسی دین ازجمله حوزه‌های مطالعاتی دین‌پژوهان و روان‌شناسان است که دین و دین‌داری را از منظری روان‌شناختی مطالعه کرده‌اند. هدف در این تحقیق، ارائه تصویری از روان‌شناسی دین و تبیین مرزهای آن با روان‌شناسی دینی است. بر اساس آنچه گفته شد، روش‌های روان‌شناسی دین، متأثر از روان‌شناسی است. دو جریان عمده توصیفی و تبیینی در روان‌شناسی دین حاکم هستند که هریک از رویکردهای روان‌شناسی دین را در یکی از این دو جریان می‌توان دید.

موضوع جامعیت و قلمرو موضوعی قرآن، از مهم‌ترین مباحث قرآنی است که از دیرزمان تا امروز در میان دانشمندان اسلامی و حتی مستشرقان غربی، موضوع بحث و گفت‌وگو بوده است؛ اینکه قلمرو موضوعی قرآن شامل چه مباحث و موضوعاتی می‌شود؟ آیا فقط مسائل عبادی، ارزشی و اخروی در قرآن مطرح شده است یا آنکه حوزه‌های گوناگون زندگی فردی و اجتماعی، دنیایی و آخرتی و حتی مسائل علمی و تخصصی، ازجمله علوم انسانی را نیز در بر می‌گیرد؟ به تعبیر دیگر رابطه قرآن و علوم انسانی چگونه است؟ آیا مباحث و مسائل علوم انسانی رایج در دانشگاه‌ها از قبیل مباحث حقوقی، سیاسی، اقتصادی، مدیریتی، اجتماعی، و تاریخی، در قرآن بیان شده‌اند یا قرآن هیچ اشارتی به این مسائل ندارد؟ در پاسخ به این پرسش‌ها، رویکردهای مختلفی وجود داشته و دانشمندان اسلامی و غیراسلامی پاسخ‌های متفاوتی داده‌اند. در این نوشتار، دیدگاه علامه مصباح یزدی درباره جامعیت قرآن و رابطه آن با علوم انسانی بررسی شده است. ایشان بر این باور است که رابطه قرآن و علوم انسانی، رابطه عموم و خصوص من‌وجه است و بسیاری از اصول و کلیات علوم انسانی در قرآن وجود دارند و با مراجعه به قرآن و استنباط و استخراج این اصول، می‌توان علوم انسانی مبتنی بر قرآن، تدوین و تولید، یا علوم انسانی کنونی را تهذیب و اصلاح کرد. درباره اسلامی‌سازی علوم انسانی مبتنی بر قرآن و منابع دینی، رویکردهای متعددی وجود دارند، مانند: رویکرد «استنباطی –استخراجی»، «تهذیبی -تکمیلی»، «تأسیسی» و... که علامه مصباح بر رویکرد «استنباطی- استخراجی» و «تنقیحی- تکمیلی» تأکید می‌ورزد.

هدف از نگارش این مقاله، تبیین مبانی عمل اخلاقی و بر اساس طرح‌واره اسلامی عمل است. در خصوص مبانی زیرساز عمل، از بررسی متون اسلامی و ‌به‌ویژه قرآن می‌توان نتیجه گرفت که مبانی عمل، دست‌کم در سه نوع مبانی اساسی خلاصه می‌شود که می‌توان آنها را مبانی شناختی، گرایشی، و ارادی ـ اختیاری نامید. هرگاه رفتاری، اعم از مشهود یا نامشهود، بر این سه مبنا مبتنی باشد، آن رفتار، عمل محسوب خواهد شد. روش پژوهش، کیفى از نوع تحلیل مفهومی است؛ بدین معنا که از تحلیل مفهوم آیات و روایات اخلاقی، توانستیم به مبانی عمل اخلاقی دست یابیم. ابزار جمع‌آورى داده‌ها فیش‌برداری است. جامعه تحلیلى این پژوهش، آیات قرآن و روایات و همچنین کتب تفسیری است. نمونه‌گیری از این جامعه، به طور هدفمند، بر اساس موضوع پژوهش (اخلاق) صورت گرفته است. روش تحلیل داده‌ها دسته‌بندی، کدگذاری و تفسیر آیات و روایات بوده که به طور مستمر و هم‌زمان با جمع‌آوری داده‌ها انجام شده است. ‌سؤال اصلی تحقیق این است که با بررسی آیات و و روایات، آیا امکان تعمیم نظریه انسان عامل به حیطه اخلاق وجود دارد؟ در این مقاله، با بررسی آیات قرآن و روایاتی که به حوزه اخلاق مرتبط می‌شود، به مبانی شناخت خدا به عنوان بنیاد خیر و خیر بنیادین، شناخت کرامت انسانی به عنوان زیربنای اخلاق، شناخت خداوند به عنوان واضع حد و حدود، ادراک کلیت عقلانی عمل اخلاقی در حیطه شناختی؛ و مبانی انسان خواستار خیر نهایى و تعادل هیجانی، مبنای فضیلت اخلاقی در حیطه گرایشی؛ و مبنای اراده و عزم شرط لازم اعمال اخلاقی در حیطه ارادی‌ـ اختیاری دست یافته، نظریه انسان عامل را به حیطه اخلاق تعمیم دادیم

حقیقت انسان، نحوه تکون و آغاز حیات او، سرنوشت و سرانجام و جایگاه او در نظام هستی، همواره کانون توجه فیلسوفان، متفکران و متألهان بوده و هست. در میان فیلسوفان یونان، به‌ویژه ارسطو تا سایر فیلسوفان مشاء و اشراق و حکمت متعالیه، می‌توان تطور و سیر تکاملی اندیشه را درباره نفس مشاهده کردد. در حکمت متعالیه صدرا، در کنار منابع عقلی و شهودی به عنوان عوامل مؤثر بر شناخت حقیقی نفس، بر آموزه‌های دینی نیز تأکید شده است. صدرا بر این باور است که بدون استمداد از آموزه‌های دینی و معرفت وحیانی، شناخت نفس ناطقه آدمی امکان‌پذیر نیست و تأملات عقلیِ تنها، در این وادی از دانش به جایی نمی‌رسد. این موضوع، رهیافت جدیدی در حوزه معرفة‌النفس است که مدعی است آموزه‌های دینی که از سرچشمه وحی می‌جوشد، به یاری دستاوردهای عقل بشری می‌شتابد تا حقیقت وجودی خویش را به او بنمایاند. در این مقاله با مراجعه به آثار ملاصدرا، کیفیت بهره‌گیری وی از آیات قرآنی و آموزه‌های دینی در تبیین مباحث اساسی علم النفس بررسی می‌شود

نظریه‌ برخورد تمدن‌ها را هانتینگتون پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، در پایان دوران جنگ سرد مطرح کرد. این نظریه هم‌زمان با ظهور چالشی جدید در سیاست خارجی آمریکا مطرح شد تا خلأ ایدئولوژیک موجود در جهان غرب را پر کند. هانتینگتون تمدن‌های اسلام و سینیک را مهم‌ترین رقیب‌های تمدن غرب دانسته و معتقد است دراین‌میان تمدن اسلام بیش از همه، موجودیت غرب را به خطر انداخته است. مؤلفان این تحقیق با روش تحلیلی و اسنادی به دنبال واکاوی تأثیرات سیاسی نظریه‌ برخورد تمدن‌ها بر واگرایی جهان اسلام و راهکارهای مقابله با آن هستند. مهم‌ترین تأثیرات این نظریه بر واگرایی جهان اسلام، اسلام‌هراسی، وابستگی سیاسی جهان اسلام به غرب، ایجاد اختلاف بین مسلمین، و ایجاد تنش سیاسی در جهان اسلام بوده است که به بلوک‌بندی جدید سیاسی، تقابل‌سازی بین کشورهای اسلامی، و رواج تروریسم و جنگ‌های نیابتی در کانون کشورهای اسلامی منجر شده است. راه‌حل برون‌رفت از این وضعیت، هم‌گرایی سیاسی در جهان اسلام، پرهیز کشورهای اسلامی از اختلاف‌ سیاسی، و حرکت به سمت تأسیس اتحادیه کشورهای اسلامی است

توسعه بر مبانی دانشی، گرایشی و رفتاری متعددی مبتنی است که جهت­گیری و برنامه­های آن را مشخص می­کند. یکی از برنامه­های مهم در نظام توسعه غربی، گردشگری است که به‌ عنوان یک صنعت، از جایگاه اقتصادی مهمی برخوردار است. این مقاله درصدد پاسخ به این پرسش است که گردشگری با توجه به مبانی و خاستگاهی که در غرب دارد و با آن شرایط در ادبیات توسعه غرب جایگاه مهمی یافته، آیا می­تواند مبنایی برای توسعه اسلامی قرار گیرد و آیا این سخنان به معنای آن است که گردشگری را از برنامه­ها و اهداف توسعه اسلامی خارج کنیم؟ برای پاسخ به این دو سؤال ابتدا گردشگری را به عنوان یک صنعت، و سپس مبانی آن را در نظام توسعه غربی تبیین می­کنیم تا مشخص گردد که در استفاده از گردشگری در نظام توسعه اسلامی باید دقت شود. گردشگری دارای مبانی معرفت‌شناسی و هستی‌شناسی خاصی است که بر اساس مدرنیته و انقطاع از ماوراءالطبیعه تدوین شده است. این مبانی سبب شده است گردشگری در نظام توسعه غربی، صرفاً مبتنی بر تفریح، فراغت و لذت طراحی شود که نمود رفتاری آن، در خرید و مصرف جلوه‌گر شده است. بنابراین هرچند گردشگری جایگاه مهمی در نظریات توسعه دارد و با دیدی اقتصادی بر ترویج آن تأکید می­شود، نباید از مبانی و جنبه‌های فرهنگی آن غافل شد. گردشگری با مبانی برخاسته از فرهنگ مدرنیته، با نگاه اسلامی به سیاحت و گردشگری، در تعارض است.