جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

فلسفه حقوق امروزه از پرکاربردترین مباحثی است که به تحلیل فلسفی بنیادی‎ترین موضوعات حقوقی می‎پردازد. این عنوان در مطالعات حقوق‎دانان مسلمان، به صورت مشخص و منسجم، طرح نگردیده و نخستین بار در غرب استفاده شده است. با این وجود، برخی مسائل آن به صورت پراکتده در علوم اسلامی به ویژه در علم اصول فقه مطرح گردیده است. مهم‏ترین مباحث فلسفه حقوق، نخستْ چرایی تبعیت از حقوق و الزامات ناشی از آن است؛ مکاتب حقوقی در تحلیل این مسئله رویکردهای متفاوتی را اتخاذ نموده اند؛ اما در اندیشه اسلامی، اراده تشریعی خداوند مبنای حقوق را شکل می‎دهد. مورد دیگر، هدف حقوق است. در غرب بر اساس اصالت فرد و اصالت اجتماع، دو تحلیل متفاوت از هدف حقوق ارائه شده؛ ولی در نگرش اسلامی هدف مهم‎تر حقوق، راهبری انسان به سعادت ابدی است. نسبت حقوق و اخلاق و حقوق و دین و نیز چگونگی پیوند آنها، از مسائل دیگر فلسفۀ حقوق اندکه میان مادی‎گرایان در مورد آنها اتفاق نظر دیده نمی‎شود؛ اما در آموزه های اسلامی ضمن اذعان به تمایز این مفاهیم، به روابط آنها نیز صحه گذاشته شده است. تفاوت نظر اسلام و غرب در مسائل فلسفۀ حقوق، ناشی از عوامل مختلف است؛ اما علی‎رغم این تفاوت‎ها و اختلافات، وجوه اشتراک نیز میان رویکرد اسلامی و غربی، غیرقابل انکار است.

سنخ ­شناسی انگیزش دینی می‌تواند به شناسایی مشابهت‌ها، الگومندسازی آن و مشخص نمودن رابطه بین الگوها در میان گستره­ ای از تنوع­ ها بر اساس معیاری یکسان و پذیرفته ‎شده بینجامد. مسئله اصلی تحقیق این است که در منابع اصیل اسلامی چون قرآن و احادیث معصومان: چه سنخ­هایی از دین‎داران وجود دارند، با چه انگیزه­ هایی به دین روی می­ آورند، و هر سنخ دارای چه نشانه­ هایی هستند؟ سنخ ­بندی دین‎داران در حوزه انگیزش، اغلب حول محور نظریۀ جهت­ گیری درونی و بیرونی آلپورت مطرح می­شود. این روان‌شناس با معرفی دو نوع انگیزش دینی درون­زا و برون­زا، منشأ پذیرش دین در افراد با انگیزش دینی درون­زا را نیاز اساسی آنها به اعتقادات مذهبی و پیروی از الگوی رفتاری و اعتقادی دینی برای تکامل در زندگی فردی و اجتماعی می­داند؛ درصورتی‎که افراد با انگیزش برون­زا دین را وسیله­ ای برای رسیدن به اهداف خود تلقی می­کنند. با توجه به نوع و ماهیت پژوهش (متن ‎محور و مبتنی بر گزاره ­های دینی) روش به کار رفته در آن، از نوع روش‎های تحلیلِ محتواست که برای فهم متون مقدس استفاده می­شود. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که سنخ­های انگیزش دینی شامل دین‌داری دنیاگرا، دین‎داری ترس‌محور، دین‎داری پاداش‌محور، دین‎داری شکرمحور، دین‎داری حیا­محور و دین‎داری محبت‌محور است. همچنین یافته­‌ها بیانگر آن است که شناخت، زیرساختِ سنخ­ها را تشکیل می­دهد؛ یعنی ماهیت و میزان شناخت افراد از خداوند است که آنها را در سنخ‌های متفاوت از جهت اهمیت، ارزش و ثبات قرار می‌دهد.

دانشمندان اسلامی ‏درباره فقه حکومتی آثار علمی قابل توجه دارند؛ اگر چه مسئله ‏نوین در گستره علوم و تمدن اسلامی است؛ اما از نظر متن و محتوا، ‏در این زمینه دارای غنا است؛ دانشمندان قرون نخست ‏ به جهت تقارب فقه و حکومت در اسلام به این موضوع نگرش خاص داشته و ‏افزون برآن کتاب‌های عمومی نیز موضوعات مهم حکومت و حاکم ‏و حقوق رعیت و مردم مطرح و از منظر شریعت بررسی نموده‌اند؛ کتاب‌های ‏فقه القضا و آداب القضاء، از جمله منابع غنی برای بازنگری فقه حکومتی است، ‏افزون بر اینها، تک‌نگاری‌های مرتبط با موضوع، کتاب‌هایی با عناوینی: احکام السلطانیه،آداب الحکم و دستور الوزراء و اخلاق ناصری و.‏‏.. نگاشته‌هایی دارند نیازمند تحقیق و پژوهش و تحلیل و بازبینی است. تامل نوین درباره فقه حکومتی میان دانشمندان اسلامی پس از انقراض ‏خلافت عثمانی و تجزیه قلمرو حاکمیت خلافت که وارث خلافت اسلامی بود، سبب ‏چالش و تنشهای علمی و گفتمان‌های نو در میان پژوهشگران مسلمان ‏و غیر مسلمان که به علوم و مسائل جهان اسلام نگرش ناقدانه و تحلیل‌گرانه ‏داشتند شکل بگیرد؛ این جریان سبب رویکر مجدد به سیره پیامبر9 و منابع ‏اسلامی شد و آثاری در رد ربط شریعت ونبوت و فقه با حکومت نوشته شد؛ در مقابل طرفداران نظریه «خلافت ادامه ‏رسالت» آثاری نوشتند و سیره پیامبر9 از زاویه ونگاه نو که به ‏نهادها توجه داشت مورد بازنگری شد،آثاری با عناوین «نظم ‏الاسلامیه» یا تشکیلات اداری مسلمانان و...نوشتند؛دراین مقاله ضمن بررسی پیشینه ‏فقه حکومتی در اسلام به ضرورت و تحول این بینش ونظریه پرداخته شده است.‏

مقاله حاضر در موضوع مدیریت خانواده و کارکردهای تربیتی آن از دیدگاه قرآن و حدیث، به روش توصیفی ـ تحلیلی و با استفاده از منابع مربوط به مدیریت، تربیت و متون دینی در فضای کتابخانه به رشته تحریر درآمده است. هدف عمده مقاله، تبیین مدیریت خانواده و کارکردهای تربیتی آن در حیات مادی و معنوی است که آگاهی از این مطالب در شرایط کنونی، موجب ترغیب و اهتمام‎ خانواده­ها به اداره صحیح امور خانواده می­شود. مدیریت خانواده از منظر آیات و روایات دو نوع کارکرد تربیتی به همراه دارد که عبارت‎اند از: نظم، سلوک رفتاری، روابط سالم خانوادگی، آرامش روحی و تثبیت سبک زندگی در خانواده. این دسته از کارکردهای تربیتی، با زندگی دنیایی خانواده ارتباط دارند و اعضای آن را به رشد و بالندگی هدایت می­کنند. کارکردهای تربیتی نوع دوم، یعنی تقویت ایمان دینی، سلوک عبادی، تعهد عملی، تکامل معنوی و دریافت پاداش اخروی، زمینه ‎ساز کمال معنوی و سعادت اخروی خانواده هستند. این دسته از کارکردهای مدیریت خانواده، اغلب با حیات اخروی افراد سروکار دارند و از منظر قرآن و حدیث، زمینه نیل به نعمت‎های اخروی را فراهم می­سازند.

«فلسفه‌های مضاف به علوم» دانش‌هایی هستند که با روش عقلانی یا تاریخی به صورت فرانگرانه «وصفی ـ تحلیلی» به توصیف و تحلیل مضاف‌الیه خود می‌پردازد. در «فلسفه‌های مضاف به علوم» موضوع یا همان مضاف‌الیه یکی از علوم یا رشته‌های علمی است. این فلسفه‌ها که شکل‌‎گیری آنها ریشه در تحولات فکری اندیشمندان غربی از قرن شانزدهم تا میانه قرن بیستم دارد و در نیمه دوم این قرن به سرعث گسترش پیدا کرده‌اند، دارای نقش هدایتی نسبت به علوم هستند، و به‌‌ویژه، نسبت به نظریه‌پردازی در علوم بسیار موثرند. این پژوهش با روش تاریخی - توصیفی و تحلیلی و با شیوه کتابخانه‌ای گردآوری داده‌ها، در پی پاسخ به این پرسش‌ است که علم و فلسفه در سیر تاریخی اندیشه غربی چگونه از یکدیگر جدا شدند، و چرا مجددا در چارچوب «فلسفه‌های مضاف به علوم» با یکدیگر پیوند خوردند؟ و اساسا، ضرورت تاسیس و رواج فلسفه‌های مضاف به علوم، به‌ویژه، «فلسفه‌های اسلامی مضاف به علوم» چیست؟

یکی از مبانی علم نوین، طبیعت­ گرایی روش­ شناختی است. باور رایج این است که این مبنای علم نوین، همزاد خود علم بوده و ازاین‎رو در انقلاب علمی پدیدار گشته است؛ لکن بررسی­ های تاریخی نشان می‎دهد که طبیعت­ گرایی روش­ شناختی نه در بحبوحه ظهور علم جدید در انقلاب علمی، بلکه در منازعات الهیاتی قرون وسطای متأخر متولد شده است. این نکته از جهت روشن کردن رابط ه­ای که علم و دین در طول تاریخ مغرب زمین داشته اند حائز اهمیت است. شواهدی حاکی از آن است که متألهان مسیحی با انگیزه ­های الهیاتی، مسائلی را مطرح کردند که بستر مناسبی را برای پیدایش طبیعت­ گرایی روش­ شناختی به وجود آورد. از خلال این بررسی آشکار خواهد شد که در این عصر سه عامل مهم که با انگیزه­های الهیاتی همراه بودند در به وجود آمدن طبیعت­ گرایی روش ­شناختی مؤثر واقع شدند: تبیین ویژه از رابطه خالق و مخلوق، تفکیک حوزه دین و علم، تأکید بر تجربه­ گرایی و روش کمی. در ضمن این تحلیل رابطه تجربه‌گرایی و الهیات مسیحی در قرون وسطای متأخر روشن خواهد شد.