جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اسلام با آموزه‌های مترقی خویش، تمدن بزرگی به وجود آورد که در غرب و شرق جهان گسترش یافت. آموزه‌هایی چون اتحاد اسلامی، علم‌آموزی و تعقل، زندگی مسالمت‌آمیز و فرهنگ جهاد و شهادت، مهم‌ترین عوامل پیشرفت تمدن اسلامی بوده است. اما افراط‌گرایی‌ای که در زمان حاضر به صورت پروسه – پروژه‌ای درحال رشد است، یکی از چالش‌های مهم فراروی تمدن اسلامی است. افراط‌گرایان با تکفیر مسلمانان، ایجاد تفرقه، خشک‌مغزی، واژگون کردن آموزه‌های جهاد و شهادت به ترور و انتحار، باعث شده‌اند تمدن اسلامی با خطر ضعف و عقب‌ماندگی مواجه گردد. به همین علت بر متفکران اسلامی لازم است تا با تبیین ابعاد خطرناک افراط‌گرایی، مانع جذب جوانان به افراطیون گردد.

وحدت و هم‌بستگی اسلامی، یکی از حیاتی‌ترین و ضروری‌ترین مسائل مربوط به جهان اسلام و کشورهای اسلامی است که در آموزه‌های اسلامی و دستورهای قرآن کـریم ریشه دارد و مکرر در کلام خدا و سنت نبوی بر آ‌ن تأکید شده است. هدف از تدوین این مقاله، بررسی آموزه‌های قرآن به منظور دستیابی به راهکارهای قرآنی و روایی برای هم‌گرایی و هم‌بستگی اسلامی و تقویت آن، و فائق آمدن بر عوامل واگرایی است. بر این اساس، با تتبع در آیات قرآن و روایات اسلامی، راهکارهایی یافت شده است. تعمیق باورهای دینی، بسترسازی نهادهای تربیتی برای رشد دینی، بازگشت به آموزه‌های اسلام با محوریت قرآن کریم، عدالت اجتماعی، پرهیز از تعصب و شایعات و سخنان اختلاف‌انگیز، رعایت حقوق متقابل، سعه صدر و روحیه‌ گفت‌وگو و تعامل، ازجمله راهکارهایی است که می‌تواند هم‌گرایی و هم‌بستگی اسلامی را تأمین کند و تحکیم بخشد. امید اینکه با تمسک به حبل­الله و آموزه­های قرآن و نیز درک شرایط حساس کنونی و توطئه‌های شوم استکبار، و عمل بر مبنای راهکارهای قرآن و پیشوایان دینی، بر عوامل واگرایی و اختلافات فائق آییم تا در سایه امنیت و آرامش کشورهای اسلامی، شاهد حاکمیت اسلام، هم‌بستگی و یکپارچگی روزافزون و عزت و سربلندی مسلمانان جهان باشیم

وحدت امت اسلامی، نه‌تنها یک دستور دینی، بلکه یک ضرورت عینی و مطلوب عقلی است. وحدت و تقریب بین مذاهب اسلامی، یک مسئله کلامی نیست، بلکه یک مسئله فقهی و حقوقی، و ناظر به زندگی مسالمت‌آمیز میان مسلمانان است. مبانی اصلی بحث به این صورت است که تقریب مذاهب اسلامی به معنای پذیرش حقانیت تمامی مذاهب اسلامی و ملازم با پلورالیسم مذهبی نیست؛ زیرا از دیدگاه اسلام، فقط صراط مستقیم محور است. همچنین کسی که در این صراط قرار ندارد، دارای درجه پایین‌تری از ایمان است، ولی هرگز کافر فقهی نیست. این دو مبنا، لوازمی عقلانی را به دنبال می‌آورد؛ ازجمله اینکه احترام و حرمت مقدسات مذاهب گوناگون و پیروان آنها حفظ شود؛ تبلیغ و ترویج عقلانی و مبتنی بر استدلال در هر مذهب صورت گیرد؛ تعامل‌ها و ارتباط‌ها بر اساس وحدت دینی و اخوت باشد؛ در هنگام تعامل میان مذاهب، به ادله نقلی مشترک و مورد اتفاق بین مذاهب تمسک شود و درنهایت قاعده نفی سبیل، اساس تعاملات بین مذاهب قرار گیرد

یکی از مهم‌ترین مسائل کنونی جهان اسلام، هم‌گرایی است. جهان اسلام علی‌رغم برخورداری از ظرفیت‌های متعدد هم‌گرایی، امروزه دارای نشانه‌های مختلف واگرایی است که سبب شده عمده منازعات کشورهای اسلامی، بین دو کشور اسلامی باشد و نوعی رقابت منفی بین کشورهای عضو جهان اسلام به وجود آید. در این شرایط حساس،‌ گروه‌های تکفیری با توجه به قرائت انحصارگرایانه از اسلام و طرد خشن مخالفانشان، به عاملی جهت واگرایی در جهان اسلام تبدیل شدند. این مقاله با روش کتابخانه‌ای و تحلیلی و بر اساس نظریه سازه‌انگاری، درصدد پاسخ به این سؤال است که گروه‌های تکفیری چگونه مانع هم‌گرایی جهان اسلام هستند و گفتمان تکفیر چه آثار منفی و مخربی در هم‌گرایی جهان اسلام دارد. به این منظور مبانی هم‌گرایی در ابعاد معرفت‌شناختی، ارتباطی، فرهنگی-اجتماعی، سیاسی و اخلاقی درباره نقش مخرب گروه‌های تکفیری در هم‌گرایی جهان اسلام تحلیل می‌شود.

هدف از این پژوهش، بیان نقش هویت در هم‌گرایی جهان اسلام است. نخست با توجه به تعریف‌ها، ویژگی‌ها و سطوح هویت در روان‌شناسی و پژوهش‌های هویت، ارتباط متعارض هویت و هم‌گرایی مطرح شده است. سپس با استفاده از روش تحلیل محتوا، ماهیت هویت در منابع اسلامی بررسی شده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که ماهیت هویت، متشکل از چهار مؤلفه‌ باورها، ارزش‌ها، اهداف و توانمندی‌هاست و چنین هویتی نقش مؤثری در هم‌گرایی جهان اسلام ایفا می‌کند؛ زیرا این مؤلفه‌‌ها مسلمانان را به خدای واحد، پیامبر مشترک، کتاب مشترک، سرنوشت یکسان، ارزش‌های انسانی مشترک، اهداف واحد و ظرفیت‌های یکسان می‌رسانند. تمامی این امور می‌توانند شکل‌گیری هویت «امت واحده» را‌ تسهیل کنند و هم‌گرایی را افزایش دهند.