جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در جمهوری اسلامی ایران، اقتدار مشروع و تولید قدرت، مرهون حجم ‌جمعیتی متعادل، توانمندی حکومت در عرضه امکانات و خدمات حمایتی، معیشتی و...، مدیریت منابع طبیعی و درآمد سرانه­ ملی است. امروزه در ایران اسلامی، علی­رغم توصیه­های دینی مبتنی بر تولید نسل، و به واسطه­ سیاست­های غلط ‌جمعیتی، حجم ‌جمعیتی که مهم­ترین عامل کسب قدرت است، در حال تضعیف­ شدن است. در این وضعیت، برقراری تناسب ‌جمعیتی با توانمندی حکومت در جهت کسب قدرت در سطح ملی و بین­المللی، تنها با استفاده­ بهینه از پیک ‌جمعیتی فعال و همچنین افزایش نرخ باروری و رساندن حجم ‌جمعیتی کشور به میزان متعادل خود که اتفاقاً با امکانات و توانمندی­های ملی و سرزمینی و حکومتی هم متناسب است، مقدور و ممکن می­باشد. در این مقاله با تبیین نظریات مبتنی بر لزوم تعادل ‌جمعیتی و تولید نسل، انگاره‌های جمعیتی در زمینه­ سیاست­های جمعیتی جمهوری اسلامی ایران بررسی می­شود.

تدوین الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت دارای استلزاماتی است که بدون توجّه به آن‌ها نمی‌توان الگوی کامل و جامعی برای پیشرفت در یک جامعه خاص ترسیم کرد. بی‌تردید یکی از استلزامات، بررسی مبانی در سطوح پایه‌ای آن است که به‌عنوان زیرساخت‌های نظری و بینشی الگو تلقی می‌شوند. پرسش مهمی وجود دارد مبنی بر این‌که جهان‌شناسی به‌عنوان یکی از مؤلفه‌های اصلی مبانی پایه، چه ارتباطی با الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت دارد؟ در پژوهش حاضر تلاش شد با استفاده از روش سنتی تفسیر متون دینی برخی از مهمترین گزاره‌های جهان‌شناختی را مطمح‌نظر قرار داده و دلالت‌های آن بر الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت را بررسی شود. در پاسخ به سه پرسش فرعیِ ناظر به رابطه الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت و جهان‌شناسی(فرجام‌شناسانه، نقش انسان در مطلوبیت آینده و سازوکار تاثیر عمل انسان) مشخص شد که از سویی، اولاً، وجود رابطه میان اعمال انسان و فرجام انسان انکارناپذیر است و توجّه به این رابطه نقش بسزایی در مدیریت زندگی بشر دارد. ثانیا، پیوند عمل انسان و جهان در بیان قرآن به چند شکل تصویر شده و ثالثاً، چگونگی تاثیر عمل انسان بر آینده او برای بشر قابل فهم نیست. و از سوی دیگر، وابستگی هستی به خداوند و قانونمندی هستی که در جهت مقصد نهایی در حرکت است، الزاماتی را برای جهان اجتماعی به‌دنبال دارد که کمال‌گرایی، انطباق جهان اجتماعی با جهان طبیعی و هدفمندی زندگی بشر از جمله آنهاست و شاکله الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت مبتنی بر همین نگاه زیرساختی است.

آسیب‌شناسی مبانی‌ معرفت‌شناختی علوم انسانی از منظر قرآن کریم، مسئله این مقاله است. پاسخ این مسئله بر اساس تئوری تحلیل بحران بیان شده است. بر اساس این چارچوب، یک آسیب باید از چند زاویه تجزیه و تحلیل شود: 1. آسیب چیست؟ 2. ریشه یا ریشه‏های آسیب چیست؟ 3. وضع مطلوب چیست؟ 4. راه‌حل چیست؟ بر این اساس سؤالات ما عبارت خواهد بود از: 1. آسیب علوم انسانی در حوزه معرفت‏شناختی چیست؟ 2. ریشه آسیب علوم انسانی در حوزه معرفت‏شناختی چیست؟ 3. وضعیت مطلوب علوم انسانی در حوزه معرفت‌شناسی چیست؟ 4. ‌راه‌حل آسیب علوم انسانی در حوزه معرفت‏شناختی چیست؟ پاسخ مقاله که با روش تحلیلی و استنباطی بیان شده، این است که از منظر قرآن کریم، شک‏گرایی، مادی‏گرایی و الحاد همراه با ادعای دین‏داری، آسیب‏هایی است که‌ ‏‌علوم انسانی با آن روبه‌روست یا می‏تواند روبه‌رو باشد. یکی از ریشه‏های این مشکلات، انکار غیب است. وضع مطلوب هم بنا کردن علوم انسانی بر اساس معارف وحیانی و معارف ‌اهل‌بیت‰ می‏باشد. با قیام علمی لله و اصلاح و ترمیم و بلکه تحولِ دستگاه معرفت‌شناسی علوم انسانی، می‏توان به وضعیت مطلوب دست یافت.

افغانستان همانند دیگر کشورهای اسلامی، مقاطعی از تاریخ پرحاشیه‌اش را در مبارزه علیه سنت برای رفع دشواره عقب‌ماندگی کشور سپری کرده است. مبارزه علیه سنت یا همان عرفی‌سازی، ابعاد گسترده‌ا‌ی می‌یابد، اما ازآنجاکه سنت در کشوری مثل افغانستان، به‌شدت با دین و مذهب عجین است، مبارزه علیه سنت در برخورد با دین و مذهب تجلی می‌یابد. مؤلف این نوشتار به دو مقطع خاص تاریخی در افغانستان اشاره می‌کند که عرفی‌سازی در آنها با شدت بیشتری دنبال شده است: دوره امان‌الله‌خان که به برخورد با نهاد روحانیت و کاهش اختیارات و نقش اجتماعی آنان بسنده کرد؛ و دیگر، دوره حکومت کمونیستی که آشکارا به دین‌زدایی از ساحت حکومت و اجتماع بر مبنای ایدئولوژی مارکسیستی ـ لنینیستی پرداخت. اما با وجود اهداف مختلف، نتیجه در هر دو دوره یکسان بود و جز شکست و ویرانی، هیچ دستاورد در خور توجهی برای مردم و جامعه افغانستانی به همراه نداشت. بررسی این پدیده تاریخی با روش توصیفی ـ تحلیلی این نتیجه را به دست می‌دهد که در افغانستانِ به‌شدت سنتی با ساختار قومی و قبیله‌ای، عرفی‌سازی در هر دو بعد لیبرالی و چپی‌اش، فاقد زمینه‌های عینی و ذهنی لازم بوده و محکوم به شکست خواهد بود و این می‌تواند در تحولات جاری و آتی این کشور نیز راه‌گشا باشد.

بوردیو را یکی از تعدیل‌کنندگان و تحول‌دهندگان بزرگ ساختار‌گرایی در دنیای امروز می‌دانند. برخی بر این باورند‌‌ که تحولات صورت‌گرفته در مفاهیم ساختار‌گرایی در دنیای عرب‌‌، متأثر از افکار بوردیو بوده است‌‌. این مقاله در ابتدایی‌‌ترین گام تحقیق، با روش تحلیل محتوا‌‌ به دنبال شناسایی واژگان محوری اندیشه بوردیو و اصطلاحات اختصاصی او و مقایسه آن با اصطلاحات به‌کاررفته در میان اندیشه‌‌‌های اجتماعی و اندیشمندان‌‌ ساختارگرای دنیای عرب است تا محتمل‌‌ترین فضاهای تأثیر‌‌پذیری را برای تحلیل‌‌‌های کیفی دقیق‌تر شناسایی و معرفی کند‌‌‌‌. استفاده برخی اندیشمندان مانند احمد بدوی و زهیر الخویلدی و ﻋﺒﺩﺍﻟﻐﻨﻲ‌‌ عماد، و ارگون از واژگان ابداعی بوردیو مانند «عادات» و «هاپیتوس»، و تأثیر‌‌پذیری مفهومی برخی افراد مانند اکرم حجازی یا محمود عوده از برخی اصطلاحات دیگر مانند «طبقه» می‌تواند قرینه‌‌ای ظاهری و ابتدایی بر تأثیر‌‌پذیری اندیشمندان ساختارگرای دنیای عرب از نظام فکری بوردیو باشد‌‌.واژگان کلیدی: بوردیو، ساختارگرایی، اندیشه اجتماعی، اندیشه عربی