جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هدف از پژوهش حاضر بررسی میزان مشارکت جوانان در مسجد با تأکید برخانواده است. برای تبیین مسئله وتعیین چارچوب نظری، از نظریات مشارکت و جامعه‌پذیری استفاده شده است. روش تحقیق این پژوهش‌، روش «کتاب‌خانه‌ای» و «پیمایشی» است و برای گردآوری اطلاعات میدانی، از ابزار پرسش‌نامه بهره گرفته شده است. برای تجزیه و تحلیل داده‌ها نیز از آزمون‌های T‌، F‌، شاخص‌های مرکزی، ضریب همبستگی پیرسون استفاده شده است. جامعه آماری تحقیق تمام دانشجویان دانشگاه اصفهان در سال تحصیلی 92-91 بودند که تعداد 384 نفر از طریق فرمول تعیین حجم نمونة «کوکران» به دست آمده است. متغیّر‌های مستقل تحقیق عبارتند از: متغیّرهای زمینه‌ای (جنس‌، سن‌، رشتة تحصیلی‌، محل زندگی‌، وضعیت تأهّل) و متغیّرهای مربوط به خانواده (پایگاه اجتماعی- اقتصادی‌، پای‌بندی دینی والدین‌، جامعه‌پذیری مذهبی، نگرش والدین نسبت به نهادهای دینی‌، نگرش والدین نسبت به مشارکت، اقناع‌گرایی خانواده، و نگرش فرد نسبت به مشارکت)، و متغیّر وابسته تحقیق مشارکت در مسجد است. نتایج به دست آمده نشان می‌دهد متغیّر وابسته با متغیّر‌های مستقل (جنسیت‌، محل زندگی‌، جامعه‌پذیری مذهبی خانواده‌، نگرش فرد نسبت به مشارکت‌، نگرش خانواده نسبت به مشارکت‌، نگرش خانواده نسبت به نهادهای دینی) رابطه‌ای معنا‌دار داشته است.

تقیه یکی از فنون راهبردی انسان در مبارزه‌ها و زندگی اجتماعی وی در طول تاریخ بوده است. در متون دینی از جمله در قرآن‌، روایات و سیره دربارة تقیه، مباحث فراوانی نقل گردیده و ماهیت‌، اقسام‌، ملاک مشروعیت و راه‌کارهای آن بررسی شده است. از آن رو که در تاریخ اسلام، شیعیان همواره با حکومت‌های جائر، که به نام اسلام بر مسلمانان حکومت می‌کرده‌اند، درگیر بوده و به ناچار، بیش از سایر فرقه‌های اسلامی از تقیه استفاده کرده‌اند، چنین تصور شده که تقیه اعتقادی ویژة شیعیان بوده و برخی از نویسندگان آگاهانه یا ناآگاهانه از آن به عنوان وسیله‌ای برای کوبیدن تشیع استفاده کرده‌اند گویا تقیه ملاکی در قرآن‌، حدیث و سیرة پیشوایان دینی ندارد. در این مقاله، سعی شده است تبیین گردد که تقیه از حیث ماهیت‌، اقسام و ملاک مشروعیت و راه‌کارهایش یکی از موضوعات اتفاقی در بین همة فرقه‌های اسلامی است، و در این زمینه، هیچ اختلافی بین آنان وجود ندارد. ضرورت استفاده از تقیه برای یک فرقه دلیل نمی‌شود که آن را از اعتقادات خاص آن فرقه دانسته، آنان را سرزنش کنیم. اگر جای سرزنش هم باشد در مورد کسانی است که با روش‌های ظالمانة خود موجب کاربست تقیه شده‌اند.

شناخت و ارزیابی رفتارها و مناسبات شیعیان در تعامل با امامان معصوم:، رهیافتی مهم و ضروری برای شناخت دقیق اعتقادات ایشان و سیرة ائَمة اطهار:است. این مهم در حوزه‌های گوناگون سیاسی، اجتماعی و اقتصادی نیازمند دقت و بررسی بیشتر است. در پژوهش حاضر، باورها و مناسبات اجتماعی شیعیان و روابط ایشان با امامان معصوم دوازده‌گانه:در دوران حضور، بررسی شده، گونه‌های روابط اجتماعی شیعیان با ائَمة اطهار:شناسایی و معرفی شده و این پرسش پاسخ داده شده که شیعیان چگونه از جایگاه رفیع معنوی و اجتماعی ائمة اطهار:بهره می‌بردند، و آیا روابط شیعیان با امامان معصوم متناسب با جایگاه ایشان بوده است؟ نتیجه این است که شیعیان از طریق ارتباط با امامان خود:در حوزه‌های گوناگون اجتماعی، از رهنمود، مشورت و نصایح ایشان در زندگی مادی و معنوی خویش بهره می‌بردند. رفتار اجتماعی شیعیان نسبت به ائمة معصوم:، مبتنی بر میزان باورمندی و نگرش دینی آن‌ها نسبت به جایگاه اجتماعی ائمّه:بوده است. این رفتارها نسبت به امامان:از یک سیر تکاملی منبعث از باور به علوّ مقام و منزلت ائَمة اطهار: برخوردار بوده و تابع میزان معرفت ایشان نسبت به امامان:و غالباً بر پایة تکریم، محبّت و اطاعت‌پذیری بوده است. از پیامدهای مهم این پژوهش، گونه‌شناسی،‌ تحلیل، نقد و آسیب‌شناسی رفتارهای شیعیان در عصر حضور ائَمة اطهار:در حوزة رفتارهای اجتماعی است.

«بیعت» یکی از مفاهیم شاخص در فرهنگ اسلامی است. نگاهی به بارزترین حوادث سیاسی ـ اجتماعی صدر اسلام با توجه به اندیشه و حجت‌های هر گروه، گویای نهادینه بودن باور وفاداری به بیعت در میان آن‌هاست. در میان عالمان شیعه تقریباً این اتفاق وجود دارد که مشروعیت حاکمیت معصومان: نتیجة نص است و نه بیعت. این مقاله ضمن مفهوم‌شناسی واژة «بیعت»، با اشاره به سیر تاریخی آن در صدر اسلام، مصادیق گوناگون و نقش آن در موضوع امامت در فرهنگ شیعی را بررسی می‌کند.

طی سال‌های اخیر، منازعات مذهبی شیعه و سنّی در مناطق گوناگون جهان، از جمله برخی از کشورهای اسلامی آسیای جنوب شرقی یعنی اندونزی و مالزی تشدید شده است. برخی از جریان‌های افراطی مذهبی با این ادعا که تشیع پدیده‌ای نوظهور و بیرونی در این منطقه به شمار می‌آید و این مذهب در فرایند اسلامی‌سازی و فرهنگ و تمدن اسلامی در آسیای جنوب شرقی نقشی نداشته است، تلاش گسترده‌ای در جهت حذف و به حاشیه راندن اقلیّت شیعه در این منطقه سامان داده‌اند. از دیگر سو، با وجود دست‌کاری‌های بسیاری که در محو یا تغییر منابع تاریخی مربوط به سهم و نقش تشیّع در این منطقه صورت گرفته، مذهب تشیع در کنار تأثیر حایز اهمیتی که انقلاب اسلامی در احیا و گسترش آن در دورة معاصر بر عهده داشته، به استناد شواهد و مدارک تاریخی غیرقابل انکاری که امروزه نیز قابل دسترسی است، دارای نقش مهمی در ورود و گسترش اسلام و همچنین فرهنگ و تمدن اسلامی در این منطقه بوده است. این مقاله کوشیده است تا با مطالعة نظریه‌های گوناگون در خصوص منشأ ورود و گسترش اسلام در آسیای جنوب شرقی، نقش عامل شیعی را در چهار فرضیة منشأ عربی، هندی، ایرانی و چینی، بررسی و برخی تأثیرهای فرهنگی و مذهبی شیعه در این منطقه را تبیین کند.

در فاصله سده‌های هشتم تا دهم هـ.. ق در بخشی از گیلان که در روزگار خود به بیه‌پیش معروف بود‌، حکومت شیعی و محلی آل‌کیا با پشتیبانی سادات مرعشی مازندران قدرت را در دست گرفت. این حکومت در تثبیت و تحکیم حکومت صفویه نقش بسیاری داشت. در سال 1001ق شاه‌عباس با هدف توسعه و تحکیم قدرت سیاسی و اقتصادی خود‌، به گیلان حمله کرد و بساط حکومت آنان را برچید. از آن پس گیلان استقلال داخلی و سیاسی خود را از دست داد‌، جزء املاک خاصه شد و با ورود کردهای صوفی به دنبال تحرکات نظامی‌، در ترکیب جمعیتی آن تغییراتی رخ داد. این نوشتار بر آن است تا به بررسی پیامدهای سیاست شاه‌عباس در بر اندازی حکومت شیعی آل‌کیا بپردازد و نتایج حاصل از این امر را در ابعاد سیاسی‌، اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی مورد مطالعه قرار دهد. جمع‌آوری مطالب در این پژوهش‌، مبتنی بر روش کتابخانه‌ای است. تجزیه و تحلیل مسائل و رویدادها بر اساس روش تاریخی‌، با تکیه بر توصیف‌، تطبیق و تحلیل اطلاعات است. تفسیر وقایع تاریخی بر اساس تقدم زمانی حوادث صورت گرفته است.

این نوشتار کوشیده است بر اساس تلفیقی از نظریة فلیمز در معیارهای رهبری و نظریة میترانی در جبر کارکردی برای همکاری و نظریة سازه‌انگاران مبنی بر تأثیر هنجارها بر رفتار سیاسی کنشگران، کارکرد سفرهای زیارتی شیعیان ایرانی به عراق را برسیاست منطقه‌ای و روابط ایران و عراق نوین بررسی کند. این نوشتار به روش توصیفی و تحلیلی درصدد طرح این پرسش است که گردشگری مذهبی چه تأثیری بر سیاست منطقه‌ای و روابط خارجی ایران با عراق نوین داشته است؟ فرض پژوهش آن است که با توجه به تأثیر هویّت شیعی بر سیاست‌گذاری ایران، سفرهای زیارتی به جبر کارکردی برای همکاری در میان دو کشور و موجب تقویت روابط و ائتلاف ایران با عراق شده، و زمینه‌ساز عملی‌شدن سیاست اتحادیة اسلامی در خاورمیانه از رهگذر تجربة تعمیق همکاری با عراق خواهد شد. یافته‌ها نشان می‌دهد مهم‌ترین کارکردهای سفرهای زیارتی برای سیاست منطقه‌ای و روابط ایران و عراق عبارت است از: زمینه‌سازی سفرهای زیارتی برای همگرایی اسلامی، بازتعریف «هویّت اسلامی» و بهره‌مندی از کارکرد سرزمین‌زدایی سفرهای معنوی، تبدیل مرزهای جنگ به مرزهای صلح، جلوگیری از باز طرح اختلاف‌های سیاسی و اتکای جمهوری اسلامی ایران به قدرت نرم درعراق نوین، و اثر معناگرایی زایران بر خشونت‌گریزی و ایجاد صلح در منطقه، و مشارکت در امر بازسازی عراق با تمرکز بر بازسازی عتبات عالیات. با تحلیلی سازه‌انگارانه سیاست و روابط ایران در قبال عراق نوین مبتنی برتقدّم هنجار بر منافع صورت‌بندی شده است. کلیدواژه ها

جادة قم- قصرشیرین یکی از راه‌های اصلی و مهم در تاریخ ایران دورة اسلامی است. این جاده در دورة قاجاریه به سبب شرایط سیاسی آن دوره، به‌ویژه بهتر شدن روابط ایران و عثمانی، اهمیت بیشتری یافت. برخی از بنیادی‌ترین افکار جدید و غربی از این مسیر به ایران راه یافت. نوشتار حاضر به نقش و اهمیت اجتماعی، فرهنگی و مذهبی راه قم - قصرشیرین می‌پردازد. برای بررسی این موضوع، این مقاله با استفاده از شیوة «تحلیلی - توصیفی» و بهره‎گیری از منابع این دوره، به این موضوع پرداخته ‎است و به عبارت دیگر، کوشیده است نشان دهد که راه قم ـ قصرشیرین در دورة قاجار، مهم‎ترین راه داخلی ایران تا سرحدات غرب کشور بوده است. این راه به سبب نقش‌های متنوّعی که داشت، تأثیر همه‎جانبه‎ای در حیات فرهنگی و مذهبی سکونتگاه‎ها و منازل واقع‎شده در طول مسیر بر جای گذارده است.

با وجود اختلاف‌نظرهای فراوان دربارة هویّت و ماهیّت آیین اهل حق (یارسان)، به وضوح می‌توان بنیان‌های شیعی را در اصول اعتقادات و باورهای معتقدان این آیین مشاهده کرد، هرچند بهتر آن است که به سبب برخی اضافات و افراط‌ها، از جمله قایل شدن به مقام الوهیت برای بسیاری از پیشوایان دینی، به ویژه حضرت علی7، آنان را تحت عنوان «غلات شیعه» مطالعه کرد. امروزه آیین اهل حق، که معتقدانش غالباً در مناطق باختری کشور، به ویژه استان کرمانشاه، سکونت دارند، با برخی ایده‌های مرسوم همچون قداست، مظهریت، الوهیت، اجرای مراسم مذهبی و ذکرها و اوراد و ادعیه‌های روحانی در جمع خانه، برپاداری رسومی هچون رسم سرسپردن و جوز سرشکستن، ادای شکل خاصی از روزه، قربانی و نذر، گرایش به موسیقی‌های عرفانی و رقص سماع، نگه‌داری کتاب‌های مقدس در منازل، و شارب دست نخوردة مردان پیوند خورده است.

ین پژوهش در پی یافتن پاسخی جامعه‌شناختی برای این پرسش است که: «از زندگی طلاّب چه می‌دانیم؟» در این زمینه، سؤال‌های متعددی مطرح می‌شود که غالباً حول محور ابعاد عینی، وضعیت زندگی روزمرّه و گرایش‌های ذهنی طلاّب سازمان یافته‌ است. هدف اصلی این پژوهش در گام نخست، آن است که ابعاد بیشتری از زندگی طلاّب را بشناسیم، قالبی بودن نوع زیست اجتماعی طلاّب را بشکنیم و تکثّر موجود در واقعیت زندگی آنان را تا حدی درک کنیم. هدف دوم تولید فرضیات جامعه‌شناختی قابل دفاع و برخاسته از واقعیت زندگی طلاب دورة سطح حوزة علمیة قم است که بتواند راهنمای تحقیقات کمّی - تبیینی آتی در این حوزه قرار گیرد. رویکرد روشی انجام این پژوهش، رویکرد کیفی است که در هر مرحله، از فنون متناسبی سود جسته‌است: در مرحلة جمع‌آوری داده‌ها، از دو فن «مصاحبة عمیق نیمه‌ساخت‌یافته» و «مشاهده» (ساخت‌یافته و نیمه‌ساخت‌یافته) و در مرحلة تحلیل داده‌ها، از دو روش اصلی «گروندد تئوری» و «تیپولوژی» (از نوع برساختی) استفاده ‌شده ‌است. نمونة این پژوهش، شامل نه تن از طلاّب دورة سطح مشغول به تحصیل در حوزة علمیة قم و دو تن از استادان و مدیران حوزه می‌شود. در پایان این پژوهش و براساس داده‌های گردآوری شده از میدان تحقیق، دو گونة اجتماعی متمایز طلاّب با عناوین «تیپ نوگرا» و «تیپ سنّتی» نام‌گذاری شدند. این دو تیپ، با وجود نقاط شباهت فراوان، در هفت متغیر با یکدیگر تمایز قابل‌توجهی داشتند: نوع انگیزه‌های طلبه‌شدن (شامل دو بُعد)، سن ازدواج، نوع ابزار تبلیغ دینی، نوع رابطه با فناوری‌های ارتباطی نوین، نوع رابطة اجتماعی با همسر، و دیدگاه دربارة اشتغال همسر.