جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اثبات و شناخت خداوند به عنوان یگانه منبعی هستی بخش که جهان و تمامی‌پدیده‌های آن از رحمت بی منتهای او پدید آمده و وجود پیدا کرده است، راه‌های مختلفی دارد. از جمله راه‌هایی که ما را به‌این هدف می‌رساند، راه تحقیق و مشاهده در مظاهر جهانی است که ما در آن زندگی می‌کنیم. با توجه به راه‌های خداشناسی، براهین و ادله اثبات وجود خدا و صفات او تعالی نیز ارایه شده است. از جمله‌این براهین یکی برهان نظم است که برگرفته از مطالعه و تحقیق در اشیاء و پدیده‌های منظم وسازگار، عالم هستی است.برهان نظم یکی از راه‌های عام فهم و عامه پسند اثبات وجود خداوند و اوصاف کمالیه او همچون علم و حکمت و قدرت است. آنچه مهم است این است که هرچه زمان مگذرد و هرچه علم پیشرفت می‌کند و هرچه دستاوردهای علمی‌پیچیدگی های عالم و پدیده‌های آنرا کشف می‌کند، ضرورت و اهمیت این برهان به عنوان ساده‌ترین راه و هموارترین راه خداشناسی جایگاه خود را بیش از گذشته نشان می‌دهد. از طرف دیگر توجه خاصی را که قرآن کریم به تجربه و مطالعه دقیق پدیده‌های طبیعی و تجربی نموده می‌تواند اهمیت این برهان را برای ما روشن و واضح بسازد. بنا بر اهمیتی که‌این برهان در حوزه خداشناسی دارد، این تحقیق با روش توصیفی، تحلیلی دنبال آن است که جایگاه برهان نظم را به عنوان یکی از بهترین براهین اثبات وجود خداوند و قدرت و حکمت و علم بی پایان او، تبیین کند و نیز به نقد و بررسی یکی از مهم‌ترین اشکالاتی که به‌این برهان صورت گرفته(اشکال دیوید هیوم فیلسوف تجربه‌گرای انگلیسی) بپردازد.

توحید و شرک، منشأ و زیربنای تمامی ‌اعتقادات می‌باشد، به گونه‌ای که اگر شخصی در توحید دچار اشتباه شود، بنای اعتقادات وی دچار مشکل خواهد بود. با بررسی مباحث توحید و شرک در نگاه بریلویه و وهابیت به دست می‌آید که وهابیون توحید را به عبادت که یکی از اقسام توحید است، تفسیر و منحصر می‌کنند و با تغییر و تصرف در مفهوم توحید و قرائت افراطی و تحریف آمیز از آن، بسیاری از آموزه‌های اسلامی‌ را که همة مذاهب اسلامی ‌به آن اتفاق نظر و اجماع دارند، از مصادیق شرک و عبادت می‌شمارند، لذا با این کار، دچار مغالطه شده و اعمالی را که عین توحید هستند، در زمرة شرک قرار می‌دهند. درحالی‌که بریلویه بنا بر معیارهایی که بیان می‌کنند، امور مذکور را عین توحید و اموری تلقی می‌کنند که باعث تقرب به خدای متعال می‌شود. لذا مقاله حاضر با بیان معیارهای شرک در نگاه بریلویه و وهابیت، به مصادیق آن از جمله توسل، شفاعت، استغاثه و استعانت، زیارت قبور و بنای آن نیز می‌پردازد.

تلقی همگانی متدینان از ادیان توحیدی از بعثت پیامبران الهی این است که کار اصلى آن بزرگواران، راهنمایى انسان است و خداوند متعال انبیا را برای هدایت او فرستاده است، اما بلافاصله پرسش اساسی دیگری مطرح می‌شود که انسان چه کاستی‌هایى داشته است که با بعثت پیامبران و وحى الهى برطرف مى شود؟ اصولاً چرا انسان عاقل نیاز به راهنمای خارجى دارد و چرا خرد و قوای ادراکى او برای یافتن راه صحیح، کفایت نمى‌کند؟ دانشمندان و متکلمان بنام اسلامی، این پرسش‌ها را از زوایای مختلفى مورد کاوش قرار داده و کوشیده‌اند به آن‌ها پاسخى مناسب دهند. محور اصلی این تحقیق پاسخ‌های دو متکلم پر آوازه جهان اسلام، فخر رازی و نصیرالدین طوسی است به این پرسش است که از نگاه آنان دین چه فواید و حسناتی دارد؟ تبیین آن‌ها از فواید دین بر چه مبانی استوار است. این تحقیق فواید و حسنات دین را از نگاه فخر رازی و نصیرالدین طوسی و مبانی آن‌ها را در این مسئله، تبیین نموده و به این نتیجه رسیده است که وضع قوانین الهی برای اداره اجتماع، فراهم نمودن بستر هدایت انسان به سعادت ابدی و کمال مطلوب، استکمال عقل در درک احکام غیر مستقل عقلی، تأیید احکام مستقل عقلی و استکمال عقل عملی، از مهم‌ترین فواید دین به شمار می‌رود که این فواید را هیچ چیزی جز دین نمی‌تواند برای بشر به ارمغان اورد.

عصر حاضر، عصر خرد و عقلانیت محسوب می‌شود، اما مسئله‌ای که دنیای امروز با آن مواجه است، جهت‌گیری جوامع بشری به سوی عقلانیت سکولار است. سکولاریسم در ممالک اسلامی به دنبال تهی نمودن اسلام ناب از پشتوانه‌های فکری‌اش می‌باشد و در غرب سبب جدایی بسترهای اجتماعی از دین و اخلاق شده است که منجر به جدا شدن روح اجتماع از ارزش‌ها و تفکرات دینی و اخلاقی گردیده است، لذا سبب غوطه‌ور شدن تمدّن غرب در منجلاب فسادهای اخلاقی، سیاسی، اقتصادی و ... شده است و این شروعی برای دچارشدن مدرنیسم به بحران هویت اخلاقی می‌باشد. این نوشتار که به روش تحلیلی، توصیفی بوده و شیوه گردآوری اطلاعات به روش کتابخانه‌ای می‌باشد، در پی دستیابی به مفهوم عقلانیتِ مبتنی بر دین و فقه و در مقابل عقلانیت سکولار و بررسی تأثیرات آن بر دین و فقه می‌باشد. این مقاله به واکاوی مبانی سکولاریسم و عقلانیت دینی و عقل‌گرایی سکولار و تأثیرات مخرب آن در عرفی شدن دین و فقه پرداخته است. عقل‌گرایی به معنای سکولار آن با حذف خدا و ماوراءالطبیعه، باعث عرفی شدن دین یا فقه شده و در نهایت منجر به حذف دین از زندگی بشر یا محدود شدن آن به تکالیف فردی می‌شود، در نتیجه مقدمات سقوط انسان را به ورطه نیهلیسم فراهم می‌سازد.

«رجعت» از اعتقادات ضروری شیعه است که در این مقاله رجعت مفهوم‌شناسی می‌شود. بنابراین ابتدا معنای لغوی رجعت و سپس تعریفی که اهل سنت و شیعه و غلات از رجعت کرده‌اند بیان می‌شود. نظر غلات از این ‌جهت بیان می‌شود که اهل سنت تعریفی را که غلات از رجعت کرده‌اند به شیعه نسبت می‌دهند و به همین جهت شیعه را تخطئه می‌کنند. در ادامه ضمن بیان آیاتی که بر امکان رجعت دلالت می‌کنند و نیز آیاتی که بر وقوع رجعت دلالت می‌کنند نظر مفسران شیعه و اهل سنت در مورد این آیات بررسی می‌شود. در پایان نیز بررسی تطبیقی بین نظر متکلمان شیعه و اهل سنت با آیات قرآن صورت می‌گیرد و به این نتیجه می‌رسیم تعریفی که متکلمان شیعه از رجعت می‌کنند منطبق با آیات قرآن است و اهل سنت در تفسیر این آیات به خطا رفته‌اند و اساساً تعریفی که اهل سنت از رجعت به شیعه نسبت می‌دهد با تعریفی که خود شیعه از رجعت می‌کند متفاوت است.

در واقع باید گفت که شبهۀ توسل از مسائلی است که در میان خداپرستان و مسلمانان جهان رواج داشته است. همه مسلمانان موحد و پیروان ادیان و مذاهب به نوعی توسل را پذیرفته‌اند، ولی در کیفیت توسل و آنچه وسیله قرارمی‌گیرد اختلاف است. در این مقاله سعی شده است مسئله توسل و چند شبهه را که فرقه وهابیت یا همان سلفیه درباره آن مطرح کرده‌اند پاسخ داده شود. وهابی‌ها معتقدند توسل بدعتی است که در دین نهاده شده و حرام می‌‌باشد و انسان مسلمان نباید به اموری که در آن شائبه شرک و کفر وجود دارد وارد شود. در مقابل، بیشتر مسلمانان بر این باورند که توسل نه تنها با توحید ناسازگار نیست، بلکه عامل مفید و سازنده برای رسیدن به مقصود و رهایی از مشکلات است و این اعتقاد مبنای سیره عملی آن‌ها در طول تاریخ بوده است.

بر اساس نظریه امر بین الامرین، انسان نه کاملا مجبور است و نه کاملا آزاد، بلکه در میان این دو قرار قرار دارد. از سوی دیگر از برهان فسخ عزائم که بر گرفته از سخنان امام علی ع است، فهمیده می‌شود که خداوند مانع انجام برخی از افعال انسان مختار می‌شود. در این صورت انسان در عین داشتن اختیار مجبور است و این گزینه، تناقض‌نماست. به لحاظ اهمیت برهان فسخ عزائم و شناسایی عقیده شیعه در جبر و اختیار تبیین رابطه مذکور، ضروری است. این تحقیق بر آن است تا با استفاده از روش توصیفی، تحلیلی به توضیح رابطه دو اعتقاد ماخوذ از منابع شیعی(امر بین الامرین و برهان فسخ عزائم) از طریق رابطه‌ طولی اراده الهی و اراده انسان، علت تامه بودن و ناقصه بودن این دو اراده را تبیین کند و با بیان اینکه گاهی به دلیل مصلحت جامعه است که تصمیم انسان شکسته‌ می‌شود به حل این تناقض ظاهری بپردازد.

با گسترش و افزایش وسایل ارتباط جمعی(جنگ فرهنگی) روزبه‌روز شاهد افزایش شبهات و سؤالات هستیم. سؤالاتی که باید روشمند پاسخ داده شوند. دو روش عمده کلامی عقلی و نقلی در میان شیعیان در پاسخ به شبهات از روش‌های مورد استفاده از منابع موجود می‌باشد. در پاسخ به سؤالات، روش پاسخ، برخی از ویژگی‌های اخلاقی فرد پاسخگو، برخی شرایط مخاطب و زمان و مکان طرح سؤال اهمیت دارد. آنچه از بین این عناصر اهمیت بیشتری دارد روش پاسخ است. از آنجا که روش هشام بن حکم در پاسخ به سؤالات و مناظرات مورد تأیید امام عصرش بوده است، در این مقاله تلاش شده به روش مورد تأیید معصوم در پاسخ به شبهات امامت با توجه به روش هشام پرداخته شود. سؤالی که به ذهن می‌رسد این است که ویژگی‌های روش هشام در پاسخ به سؤالات چه بود؟ به این منظور مناظرات منقول از وی در مورد امامت و پاسخ به شبهات منکران امامت تحلیل و بررسی شده است.

مسئله «ایمان» از مهم‌ترین ارکان زندگی انسان و بحث بر انگیزترین موضوع‌ها در کتاب‌های کلامی به ویژه کتاب‌های کلامی قرون اولیه اسلام است. در اینکه حقیقت ایمان چیست و چه نسبتی با معرفت، رفتار و اقرار زبانی دارد دیدگاه‌های گوناگونی پدید آمده است و حتی در نگاه اولیه نوعی ناسازگاری بین آیاتی که ظهور در غیریت ایمان با معرفت، عمل و اقرار زبانی دارند با روایاتی که ایمان را تصدیق قلبی، عمل جوارحی و اقرار زبانی می‌دانند رخ می‌نماید. در این تحقیق با روش توصیفی، تحلیلی و با توجه به متون دینی ماهیت ایمان و رابطه آن با علم، عمل و اقرار زبانی بررسی شده است و این نتیجه به دست آمده است که ایمان یک امر دورنی و از سنخ گرایش و تصدیق قلبی است نه از سنخ بینش و تصدیق منطقی. معرفت و تصدیق منطقی همان گونه که عین ایمان نیست جزو آن نیز به شمار نمی‌آید، بلکه شرط لازم برای پیدایش ایمان است. صرف اقرار زبانی حاکی از وجود ایمان نیست و عدم اقرار زبانی از نبودن ایمان حکایت ندارد. عمل و رفتار آدمی در پیداش ایمان نقش داشته و از نتایج آن به شمار می‌آید. ایمان قوی تمام رفتارهای انسان را به خود سوق می‌دهد و ایمانی که در مرتبه پایین قرار دارد آثار کمتری از خود بروز می‌دهد. در پایان راه حل سازگاری آیات و روایات در باب ایمان و رابطه آن با علم، عمل و اقرار زبانی پیشنهاد شده است.

خداوند پس از خلقت نظام عالم و به ویژه انسان‌ها که دارای قدرت اختیار بودند، برای رشد و سعادت ایشان، سنت‌هایی را قرار داد که به دو دسته تکوینی و تشریعی قابل‌تقسیم است. در این تحقیق با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی و گردآوری منابع دینی و نظریات فلاسفه و متکلمان به شیوه کتابخانه‌ای بر آنیم تا حقیقت سنت تشریعی را دریابیم، مسئله سعادت و به ویژه سعادت اخروی را بررسی نماییم و در نهایت رابطه سنت‌های تشریعی الهی با سعادت اخروی انسان‌ها را واکاوی نماییم. سنت‌های تشریعی دستورات الهی هستند که از طریق پیامبران الهی به انسان‌ها رسیده است. در دین اسلام به ‌عنوان آخرین و کامل‌ترین دین آسمانی، مجموعه این سنن در قرآن کریم و روایات معصومین: آورده شده است که عمل کردن به آن‌ها می‌تواند زمینه‌ساز سعادت دنیوی و اخروی انسان‌ها گردد. سنت‌های تشریعی با ویژگی اعتباری بودن در چارچوب ادیان آورده شده است، لذا نتیجه سرپیچی از آن فوری نیست. همچنین نسبت به سنن تکوینی تأخر زمانی و محدودیت افرادی دارد، اما نتیجه پیروی از آن علاوه بر سلامت، هدایت و تقرب الهی است. سنن تشریعی اگرچه به خلاف سنن تکوینی امکان تغییر دارند، اما از آنجا که اراده الهی به تغییر آن‌ها تعلق نرفته است، لذا این سنت‌ها در دنیا و آخرت برقرار خواهند بود. خداوند تبارک‌وتعالی در آیات متعدد قرآن کریم و دستورات دینی برای توجه انسان‌ها به سنن تکوینی و تشریعی پاداش و عقاب در نظر گرفته است. از همین رو بررسی‌های انجام‌شده در آیات قرآن کریم و آرای متکلمان و فلاسفه نشان‌دهنده ارتباط وثیق میان سعادت اخروی انسان و پایبندی به سنت‌های تشریعی الهی است.