جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

وجود شر یکی از مسائل مهم و مطرح در الهیات است که از دیر باز میان مکاتب کلامی و فلسفی مطرح بوده و هست و چالش‌ها و راه حل‌های گوناگونی برای آن ارائه شده است یکی از بیین‌هایی که برای این مسئله مطرح است، تبیین امام علی علیه السلام در نهج البلاغه است. پژوهش حاضر به منظور تبیین سازگاری بین عدالت و حکمت خداوند با مسئله شر در نهج البلاغه با روش توصیفی و در مواردی تحلیلی تدوین شده است از منظر امام علیه السلام شرور موجود در جهان لازمه عالم ماده تابع اصل سنخیت و ناشی از گناهیان خود اسنان است و آنجا که ما به حکمت شرور علم پیدا نمی‌کنیم باید آن را حمل بر نادانی خود کنیم که در این صورت خداوند با اصل عوض و انتصاف آن را جبران می‌کند همچنین شر اثار تربیتی به همراه داشته که در تربیت و به کمال رسیدن استعدادهی انسان نقش بسزایی دارد.

مسئله رویت حسی خداوند از مسائلی است که میان متکلمان مسلمان، مورد بحث قرار گرفته است. متکلمان شیعه، دیدن خداوند متعال را با ذکر دلایل عقلی و نقلی، محال می‌دانند، زیرا دیدن با چشم سر، شرایطی دارد از جمله اینکه شیء دیدنی باید مقابل بیننده باشد، در جهت خاصی قرار داشته باشد و مانعی بین بیننده و شیء دیدنی وجود نداشته باشد که در این صورت آن شیء حادث خواهد بود و این موارد با واجب الوجود بودن خداوند متعال که تجرد محض است، سازگاری ندارد. در عقاید تنزیهی معتزله نیز دیدن خداوند غیر ممکن است. آنان نیز دلایل عقلی و نقلی برای اثبات مدعای خود ارائه کردهاند. اشاعره و ماتریدیه دیدن خداوند متعال را با چشم حسی در آخرت که ریشه در متون تحریف شده عهدین دارد، ممکن می‌دانند و معتقدند جواهر و اعراض در امکان دیده شدن مشترکاند و این نیاز به علت مشترک دارد و علت مشترک، «وجود» است؛ پس هر موجودی را می‌توان دید و خداوند متعال یکی از موجودات است. آنها دلایلی عقلی و نقلی دیگری نیز ارائه کردهاند که با پاسخ مستدل عدلیه رد شده است.

مسئله جواز سهو النّبی از جمله مسائل اختلافی میان فرق اسلامی است و هر گروه با استناد به آیات، روایات و دلایل عقلی به ردّ نظریه مخالف پرداخته‌اند. در میان شیعیان نیز علیرغم نظر مشهور، کسانی قائل به سهوالنّبی در برخی از مراتب هستند. در این پژوهش، آیات قرآن، تفاسیر و اصول محکم که به طور مستقیم و غیرمستقیم سهو رسول خدا, را به طور مطلق ردّ می‌کنند، مورد ارزیابی قرار گرفته‌اند. ثمره این بحث در مسئله عصمت پیامبر و حجیّت قول، فعل و تقریر ایشان و نیز میزان اعتماد مردم به سیره آن حضرت ظاهر می‌گردد و نقش مهمّی در علوم فقه، کلام و ... خواهد داشت.

یکی از راههای عقلی که برای اثبات وجود حق تعالی استفاده می‌شود و در آن مخلوقات واسطه اثبات قرار نمی‌گیرند برهان صدیقین است. اصطلاح برهان صدیقین را نخستین بار ابن‌سینا به کار برده است. پس از او دیگر فلاسفه مسلمان، تلاش کردند تا با تقریرهای دیگری از برهان به اثبات واجب بپردازند. در این مقاله ابتدا پیشینه و نیز جایگاه برهان در میان سایر براهین خداشناسی بررسی شده است، سپس تقریرهای برهان از دیدگاه ابن‌سینا و پیروان حکمت متعالیه بررسی شده است. برهان ابن‌سینا با استفاده از امکان ماهوی و محال بودن دور و تسلسل شکل گرفته است. ملاصدرا با طرح مسئله اصالت وجود و امکان فقری، برهان را از مدار امکان ماهوی به امکان فقری منتقل کرد. بعد از او مرحوم سبزواری و علامه طباطبایی سعی کردند از مقدمات برهان بکاهند و هدف آن را روشن‌تر توضیح دهند. برهان علامه طباطبایی در حاشیۀ بر اسفار بدون کمک از پیش‌فرض فلسفی تقریر شده است.

یکی از موضوعات بسیار مهم کلامی، معنای اهل‌بیت و مصادیق آن نزد علمای اهل سنت است، این موضوع از آن جهت اهمیت دارد که امروزه پدیده شوم وهابیت و سلفیگری سعی در ایجاد تفرقه در میان مسلمانان دارد و از این رهگذر سعی دارد آب به آسیاب اربابان خویش بریزد. به دلیل اهمیت موضوع و نقش کاربردی«اهل‌بیت» در ایجاد وحدت میان مسلمانان لازم است بدانیم چه تفاوتی میان دو دیدگاه شیعه وسنّی نسبت به مصادیق اهل‌بیت وجود داشته و نقاط مشترک دو دیدگاه نسبت به این موضوع چیست؟ به نظر میرسد تفاوتی چندانی در معنا و مصادیق اهل‌بیت در منابع اهل سنت و شیعه وجود نداشته باشد، امّا در افواه مردم عوام به دلیل تلاشهای برخی نابخردان و ناصبیمسلکان، تفاوتهایی ایجاد شده و این را دستمایه ایجاد شکاف و تفرقه و نفاق میان مسلمانان قرار دادهاند.

برهان نظم، از قدیمی‌ترین براهینی است که برای اثبات وجود خدا اقامه شده است و سابقۀ آن در زمان فیلسوفان رواقی بر می‌گردد. از برهان نظم تقریرات مختلفی ارائه شده است. ویلیام پیلی، نظام جهان را به ساعت مچی تشبیه کرده و هیوم گفته است، این دستگاهی عظیم جهانی که حیرت انگیز طراحی شده است، این تنظیم و طرح معلول ها نشان از ناظم و طراح است وانگهی آن چه ما در اطراف خود می‌بینیم، هیچ طرح انسانی، بدون طراح نیست اعم از خانه و وسایل... . در قرآن کریم، دهها آیه را می‌توان یافت که از آن برای نظم جهان و طبیعت سخن گفته شده است. برهان نظم، نشان واضحی از وجود خالق متعال است ولی با آن هم، کسانی پیدا شدند، دلالت نظم را بر وجود خداوند، نقد کردند. هیوم گفته است، اولا جهان منحصر به فرد است و ثانیا تشبیه آن به مصنوعات انسانی که دارای صانع است، بر اساس تمثیل است و تمثیل نمی‌تواند ثابت کند که این نظم و تدبیر، طراح و مدبری دارد. از طرفی برفرض قبول وجود خالق، شرور و آفات، حکمت و عدالت و قدرت مطلقه ی خدا را زیر سئوال می‌برد. سوئین برن از جمله فیلسوفانی است که از اشکالات هیوم جواب داده است.